Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 176]

Bloemen in den stijl.

Het is mij gebleken, dat jonge onderwijzers, die voor de acte van hoofdonderwijzer studeeren, er naar streven in hun opstellen allerlei woorden en uitdrukkingen over te brengen, die hen bij goede schrijvers troffen. Ja, sommigen gaan in hun ijver zoover, dat zij dichterlijke wendingen gebruiken in 't eenvoudigst proza; hun stijl is zoo gekunsteld en hoogdravend, dat zij er zelf verlegen mee worden, als men hun opstel luid voorleest. De groote klip, waarop zoovelen stooten, is overdrijving, de gewone kwaal van jongeren. Vondel, wiens bekende Aenleidinge ter Nederduitsche Dichtkunste zooveel uitnemende wenken bevat, ook toepasselijk op den prozastijl, beveelt het lezen van meesterstukken zeer aan; hij noemt het: ‘Zoo ziet men den besten meesteren de kunst af, en leert behendig stelende, een ander het zijne te laten.’ Doch in den aanvang reeds waarschuwt hij tegen overdrijving als hij zegt: ‘(hij) dient zijne genegenheid en ijver door hulp van de kunst en leeringe te laten breidelen, anders zal (men) gelijk een ongetoomd paard in het wild rennen.’

Het Opstel loopt over de stof: Op de ijsbaan, op de markt of eenig ander eenvoudig onderwerp; men verlangt eene gewone beschrijving. Wat zien wij nu? Men plaatst hoog en laag naast elkaar. Beelden en beeldwerk, krullen en ornamenten naast vormen uit de gewone spreektaal; beschrijvingen en uitweidingen in dichterlijken trant naast het meest eenvoudige, naast alledaagsche vormen en uitdrukkingen, alles ineengewerkt tot een grillig, kakelbont geheel. Men begint meestal in de hoogte, stelt in den zwevenden trant van een Haafner (Reize te voet door Ceylon) en ploft dan na eenige wanhopige vleugelslagen, pijlsnel omlaag, zich bewegend in het stof der eigenlijke beteekenis.

Een voorbeeld, ten deele ontleend aan 't werk van een jeugdig schrijver.

Op de IJsbaan.

Schitterend parelt de rijp aan de wit bevrozen takken en twijgen; de morgenzon zet alles in gloed en leven, strooit hemelsche rozen aan het blauwe gewelf en schenkt het winterlandschap eene eigenaardige bekoorlijkheid, eene warmte, eenen gloed, die in grillig contrast is met het koude, doodsche sneeuwkleed, dat de gansche natuur bedekt. ¹) Weiden en velden slapen rustig onder dien maagdelijken sluier, ja, met Tollens zou men kunnen zeggen: ‘Hier heeft de wintervorst zijn zetel opgeslagen, hier is zijn erf, zijn rijk’; men gevoelt, dat de grimmige nu zijn schepter zwaait, als heer en meester gebiedt. ²) Heeft hij niet met kille hand den populier ontbladerd en het schoone bloemtapijt van veld en hof met

[p. 177]

rooversklauwen aangerand? ³) Slaat hij beken en vijvers niet in boeien, hij, de machtige heerscher?’ Juist, en dat doet hij ter wille van de klagende menschheid, hij heeft wel wat over voor de de kinderen der menschen. ⁴) Denk eens aan het ijsvermaak, lezer, aan de ijsbaan! Wat eene pret, wat een gejuil, wat al vroolijke tronies! ⁵) En wat al wandelaars en toeschouwers, getuigen van het vermaak! Het moge voor eerstbeginnenden moeilijk zijn den slag beet te krijgen, ⁶) oefening vormt den meester, den kunstenaar, ook hier! En, om de baan glad te houden, bieden de baanvegers hunnen dienst aan. Met een paar centjes ⁶) van elken rijder zijn ze tevreden. Maar 't is dan ook noodig, dat zij goed hun best doen en niet, zooals veeltijds het geval is, bij de tentjes staan te slampampen. ⁷) En dan, is het voor slijters en kleine tappers op het ijs niet een mooi zaakje, menigen borrel te verschenken? ⁸) Ook de kleine jeugd vindt op het ijs hare genoegens. Heeft zij niet voor tien cent een kopje saliemelk om zich te warmen, zoo heet, dat het haast onmogelijk is, ze te drinken? ⁹) Ja, het ijs geeft ieder vreugd te over. Armen en rijken, ouden en jongen, braven en boozen, allen vinden er hun vermaak.’ ¹⁰)

Wie heeft nooit opstellen gelezen, al waren ze ook niet zoo overdreven van toon als dit voorbeeld, die aan dergelijk euvel lijden? Dergelijk stijl - mag het stijl heeten? - verraadt gebrek aan smaak, aan helder nadenken. Men zou den schrijver mogen toeroepen: ‘Beste vriend, hou toch maat! Uw jacht op effect is belachelijk, - en daarbij wordt gij ten slotte de platheid zelf!’ Inhoud en vorm passen dan hier ook evenmin bij elkaar als een fijn damescostuum aan een skelet; vorm en inhoud moeten elkaar even natuurlijk omsluiten als de groene bladen den rozeknop; dan eerst komt het ‘natuur en waarheid’ tot zijn recht. Prachtig beeldwerk kan tot sieraad trekken, als het op zijn plaats is aangebracht, waar vindt men het in een gewone burgerwoning? En ten andere, wie tot de lage rij van alledaagschheden afdaalt, verliest den lezer uit het oog; al heeft men er zelf plezier in, men mag dezen toch niet door dik en dun doen draven. Enkele vingerwijzingen, in practischen zin, mogen ten slotte niet ontbreken,

Aanteekeningen 1. Het is opmerkelijk, hoe jonge stellers altijd lange zinnen willen bouwen. Deze zin is nu vrij wel, maar meestal zijn die lange zinnen lam of verwaterd. Men schrijve korte zinnen. Men ziet, dat een hooge toon wordt aangeslagen, de rijp parelt, hemelsche rozen worden gestrooid, grillig contrast!....

2. De personificatie vooral is geliefd; Tollens' bekende versregel, hoe goed ook aangebracht, zal de platheid van het slot van 't opstel te schriller doen uitkomen. 3. Hier vindt men Bilderdijk geplunderd, de rooversklauwen (personificatie) vooral vond onze steller zeker pikant.

[p. 178]

4. De toon daalt, men lette op het matte ‘en dat doet hij’ en hij heeft wel wat over; de uitdrukking wordt zwakker, de overgang is lam. 5. De alledaagschheid in persoon het woord gejuil moet de zaak nog redden. 6. Men komt hoe langer hij dichter bij den grond: den slag beet krijgen! 7. Men ligt als vleugellam in het stof te wentelen; de lezer keert zich af. 8. Men spreekt de gewone taal der werklieden. 9. Men wordt bespottelijk; er is gebrek aan gedachten. 10. Men tracht den stijl wat levendigheid bij te zetten door 't aanwenden van vorm en gedachtenfiguren, tevergeefs. - Nog merke de lezer op, dat de grimmige, de heerschende, de schepter-zwaaiende enz. winter, die als hoofdfiguur dienst deed, de bewerker van al de pret en het gejuil ten slotte geheel vergeten blijft. En bovendien, wat een aanloop, eer men bij de ijsbaan is gekomen, waarover men eigenlijk schrijven zal; die inleiding is meer dan het halve opstel, naar evenredigheid van zulk een grondslag diende het opstel zelf wel drie of vier bladzijden te beslaan.

Ten slotte, wat raad? Oefening vormt den meester, zeide onze stilist en deze waarheid geldt ook hier. Deugdelijke correctie en mondelinge bespreking zijn noodzakelijk. Het lezen van goed proza ga met dit alles hand aan hand.

Maastricht.

M.J. KOENEN.