Nog eens de kaak.
Op de kaak stellen is geen nieuwe uitvinding, om iets bijzonders te zeggen (N en Z bl. 89,) maar een oude en geijkte term, zooals blijkt uit de volgende Ordonnantie:
‘Philips bij der gratie Godts, Coninck van Castillien, van Leon’ enz. enz.
Art. XXXIX: ‘Indien sich yemant vervoordert (vermeet) de goude oft de silvere penninghen te saulderen (uitboren en met lood opvullen), borderen (den rand afsnijden?), vergulden, nagelen (door het inslaan van een spijker tot de vereischte zwaarte brengen) oft andersins te swaren, wij willen dat hij op de kake gheset ende thien jaren langh wt onse voors. Lande ghebannen, oft andersins ghestraft worde naer het goedt-duncken des Rechters.’ Brussel 20 februari 1652.
Ook Breeroo geeft ons in het Moortje een voorbeeld van deze uitdrukking:
‘Ghij souwtet seecker soo met dese saeck maken,
Dat ghij wel licht'lijk mocht d'eerste op de kaeck raken.’
Aan het stadhuis te Woerden vindt men nog de oude kaak: zij bestaat uit een vierkanten steenen pilaar, van boven plat. De misdadiger werd er boven op gezet en met de nog aanwezige ijzeren ringen aan den muur bevestigd.
Dat gedeelte van den muur, waaraan de halsband en ringen zitten, behoorde ook tot de kaak, en zoo stond de veroordeelde zoowel op als aan de kaak.
Ook te Kuilenburg is de kaak nog aanwezig.
Ik geef echter volkomen toe, dat de uitdrukking op de kaak stellen tegenwoordig geen recht van bestaan meer heeft, de kaken zijn nagenoeg allen verdwenen, de kaakstraf is afgeschaft, en de zegswijze aan de kaak heeft alleen eene figuurlijke beteekenis.
Hilv.
J.E.t.G.
De verklaring van de benaming ‘Spaansche mat,’ volgens Multatuli, is gezocht, maar wie weet eene betere? Spaansche matten waren eigenlijk in Mexico en Peru geslagen piasters of realen van achten, niet dollars. Er waren ook vierkante onder; die van Peru waren zeer slecht. Onze Zeeuwsche rijksdaalders hebben er niets mede te maken.
Door den Noord-Amerikaanschen invloed worden de piasters ook dollars genoemd en spreekt men zoodoende ook van pilaardollars, zoo goed als van pilaarmatten. - De naam mat herinnert mij de volksnamen voor onze munten, nl: achterwiel, vijftiger, riks en rijkspop voor het 2½ guldensstuk; pop voor den gulden, welke naam
Auteursrechtvrij