Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 155]

Sprokkelingen door T.v.L.

Lakei en nog iets.

De oorspronkelijke beteekenis van dit woord is ‘looper’, nl. het Turksche ulak. Het Ofransch had halague, ulague, alacays, lacays; N. Fr. laquais, Eng. lackey, Ital. lacche, Sp. en Port. lacayo, N. Grieksch oelakês. Hoe prachtig de gilets of vesten der hedendaagsche lakeien meestal gegalonneerd zijn, die gilets zelve zijn oorspr. niets anders dan ‘slavenkielen’. Het Turksch heeft jelek = slavenkiel; Ital. giulecca. Gilet staat voor gilec, evenals boulevart(d) voor boulevarc (bolwerk) en abricot voor abricoc (que), palletot voor palletoc (= palla toga, de benaming van den vrouwen- en van den mannenmantel bij de Romeinen).

(Rassegna Settimanale).

Vlaamsche Spreekwoorden.

God een vlassen baard aandoen. Dit spreekw. is minstens vijfhonderd jaar oud. De Niwe Doctrinael, gedicht der jaren 1300, bevat het in de volgende regelen. (Er is sprake van woekeraars).

‘Al maken si Gode eenen vlassen baert,
Si varen allen ter hellen waert.’

't Drupt al van den neus in den mond.

Een man van goe deugden, daardoor verstaat men te Gent juist het tegenovergestelde.

Zijn gat schuifelt er naar, d.i. grootelijks verlangt hij er naar.

(Vl. Wacht).

Opgeweerd.

Het huis is hersteld, opgeweerd dit of dat. Zoo zegt men te Gent voor uitgezonderd, uitgenomen. Volgens Schuermans (Idioticon) wordt dit woord ook in 't kanton Axel gebezigd. Aldus de Vlaamsche Wacht.

Geweeren, gewaeren was oudt. hetzelfde als ons bewaren, d.i. met zorg behandelen, ongeschonden houden. Opgeweerd is dus opbewaard en herinnert aan het Duitsche ‘aufbewaren.’

‘Het huis is hersteld, terwijl dit of dat ongeschonden bewaard is’, zeidaar de zin van het woord.

Er zit een vent op het dak.

Men vraagt of deze spreekwijze, die beteekent, dat een huis met eene hypotheek bezwaard is, meer voorkomt.

In Vlaanderen is zij zeer gebruikelijk en wel onder verschillende vormen:

‘Dat is mijn huis, maar 't zit een gerskalveken (een graskalf) op.’ Vlamertinghe.

[p. 156]

‘'t Is mijn huis, maar 't zit ne man op het dak.’ Thielt.

‘'t Kraait daar een haantje op de kave. Aerseele (kave = kevie, cage).

‘'t Staat daar ne man tegen de kave. Gulleghem.

‘Er is een speelman op het dak (die veel te veel lieden doet dansen alzoo hij schuifelt).

‘'t Is mijn huis, maar daar steken papieren balken in. Brussel.

‘Er zit een veintje op het dak. Elverdinghe.

(Uit Loquela.)

Buitenland.

‘Een leeraar, enz. die veel in het buitenland gereisd heeft’, enz. zóó las ik in eene advertentie, van welke krant doet niets ter zake. ‘Hij heeft lang in het buitenland gewoond.’ ‘Iemand van het buitenland teruggekeerd, wenscht zich hier te vestigen’. Dergelijke uitdrukkingen hoor en lees ik dagelijks. Onwillekeurig voeg ik er in mijne gedachten vaak onmiddellijk het tegenovergestelde woord bij ‘het binnenland.’ Verbeeld u lezer, dat iemand u zeide: ‘ik heb veel in het binnenland gereisd’ of ‘ik wensch mij thans in het binnenland te vestigen, na lang in het buitenland vertoefd te hebben’ of ‘ik gevoel mij toch gelukkiger in het binnenland dan in het buitenland’, met welk een gelaat zoudt gij dien spreker aanstaren? Gij zoudt denken, dat hij u over de binnenlanden van Afrika of Indië onderhield. En toch staat binnenland lijnrecht tegenover buitenland. Indien het eerste niet deugt, waarom dan het tweede? Binnenslands, ziedaar het echt Ned. woord en daartegenover staat buitenslands. Zijn de uitdrukkingen ‘ik heb veel buitenslands gereisd, lang buitenslands gewoond’ te eenvoudig om ze door een Germanisme te vervangen.

Geernaart - garnaal.

In Rond den Heerd, een Vlaamsch blad, had de heer J.W. te Haarlem den treurigen moed het volgende te schrijven: ‘Een nieuw bewijs dat de nieuwerwetsche Vlamingen, die hun oud en schoon en eerlik vlaamsch verruilen voor nieuw en leelik hollandsch, die den geernaart uit den mond des volks verkwanselen tegen den garnaal uit de hollandsche boeken, zeer dom zijn, geheel verkeerd doen, en, in figuurliken zin gesproken, hun oude en eerlijke vlaamsche moeder als 't ware een slach in 't aangezicht geven, om een vreemde, met allerlei weerdelooze flodders behangen, te volgen.’

Geernaart is dus volgens J.W. oud en schoon en eerlik Vlaamsch; garnaal is nieuw en leelijk Hollandsch, en nog wel uit de Hollandsche boeken. Garnaal is verder een weerdelooze (!) flodder, waarmede de Hollandsche taal, de vreemde moeder, die door de nieuwerwetsche Vlamingen gevolgd wordt, nadat zij hunne eigene eerlijke moeder in het aangezicht hebben geslagen, behangen is.

[p. 157]

Dat een Nederlandsch schrijver geernaart mooier vindt dan garnaal is zijne zaak; de gustibus non disputandum, d.i. ieder zijne smaak. Maar dat een Nederlandsch schrijver zijne taal in een Vlaamsch blad beschimpt en bespot en belastert, toont m.i. dat die schrijver van alle taalgevoel ontbloot is. Ik mag toch niet veronderstellen, dat behaagzucht deze regelen in de pen gaf.

Doch wellicht is de oorzaak ergens anders te zoeken; misschien is de ee-klank de sirene, die den schrijver verlokt tot aanbidding van het eerlijke en heerlijke en begeerlijke Oud Vlaamsch, en tot verachting van het leelijke Boeken-hollandsch.

Geernaart, die ee behoort in Rond den Heerd thuis. Het zou verder wat al te erg zijn in een Vlaamsch blad waardeloos te schrijven; die ee kan niet gemist worden, en zoo ontstond de waardelooze Hollandsche flodder ‘weerdeloos’.

De vraag ligt thans voor de hand, wie onze taal met flodders omhangen? Stellig zij niet, die garnaal of garnaat schrijven of zeggen. Bij Kiliaan vindt men reeds garnaerd en garnaet, geen geernaart, dat slechts eene platte, dialectische uitspraak is. Het Woordenboek, dat de flodder garnaal heeft opgenomen, zal den heer J.W. alle verdere inlichtingen geven, wanneer hij de moeite wil doen het op te slaan. Ik lees daar o.a.: ‘Andere vormen zijn, in gewestelijke spraak: garrenaal, garrenaat, garneel, garneet, als stofnaam ook garnt; in Vlaamsch België ook geernaar, geernare, geernaart (De Bo). Verouderd zijn garner, gaerner, garenaer, garnaert, gernaert; Hd. garnele, gewestelijk garnat, granat, garner; Ondd. garnol, garnot; Ofr. guernette, Vlaamsch-Fr. grenades.’

De geleerde bewerkers van dit artikel meenen de afleiding te vinden in het oude granen, baardharen, ook gaernen geschreven (vgl. Rein. I, 1416 gaerneline). De garnaal zou dan zoo heeten naar de haarvormige sprieten, welke haar kenmerken. Anderen willen het verklaren van garn, net, een vischje dus, dat met het net gevangen wordt.

Verder toont het aantal voorbeelden, uit oudere en nieuwere schrijvers aangehaald, ten duidelijkste, dat we hier met geen nieuwerwetsch flodderwoord te doen hebben, maar met een degelijk Nederlandsch woord, dat ook Conscience niet versmaadde, toen hij schreef: ‘Leocadie? die bleeke garnaat, met al hare strikskens en hare krullekens?’ (2,181.)

Zouden daarentegen zij niet onze taal met flodders behangen, die tegen onze beschaafde uitspraak indruischende, in vreemde tijdschriften woorden bezigen, die te onzent niet bestaan; maar, geheel gewijzigd naar den geest dier vreemden, moeten dienen om hun nationalen trots te vleien en om af te breken, wat duizenden trachten op te bouwen: eenheid van taal tusschen Noord en Zuid?