Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 99]

Een paar opmerkingen.

1. In de kraamkamer van Holberg (1732) las ik het volgende: Men har i ikke hört, hvad Hollaenderen siger:

‘Hoe kan en jonge vrouw en oude man bedriegen,
En ander maekt het kind, en ik moet staan en wiegen.’

Is dit versje bekend? Het heeft iets Catsiaansch.

In Jean de France of Hans Frandsen (1722) wordt de degelijkheid der Hollandsche jongelui aldus beschreven: ‘De zoon van den heer Kalf uit Zaandam reisde voor eenige jaren buitenslands, leefde als een vorst, tracteerde gezanten van alle hoven; maar zoodra hij thuis kwam, verkocht hij paarden, rijtuigen, koetsier, lakeien en zijn gansche staatsie, en trok hij oogenblikkelijk zijne oude Zaandamsche boerenkleeren weer aan.’ O sancta simplicitas!

Eene andere beschrijving, van een Hollandschen paardenkooper, vindt men in ‘den 11en Juni’ (1723): ‘Adriaan van Enkhuizen is een van de geleerdste paardenkoopers van Holland; geen gezant kan meer intrigues aanwenden bij het sluiten van vreetractaten dan hij bij het sluiten van een contract aangaande paarden.’

2. Stück von achten; herhaaldelijk trof ik dit bij Holberg aan. Men kent het geldstuk uit den Spaanschen Brabander van Brederode. In de uitgave Verwijs bleef het onverklaard. Een stuk van achten was een Spaansch geldstuk, dat buitenslands zoo genoemd werd, doch binnenslands den naam had van peso duro, nl. een heele piaster van 20 Reales de Vellon of 8 gewone Realen; vandaar van achten, d.i. van 8 Realen.

3. Het meesterstuk van Holberg is ‘den politiske kandestöber’, de politieke tinnengieter (of kannegieter). Ik teeken hierbij het volgende aan: Campe in zijn ‘Wörterbuch d. deutsch. Spr.’ heeft aangaande dit woord: ‘kannengiesser... gebruikt men ook oneigenlijk, om iemand aan te duiden, die gaarne over staatsaangelegenheden en gebeurtenissen pleegt te spreken, zoo goed als hij het verstaat, en daarbij zijne eigene denkbeelden ten beste geeft, in welke beteekenis het woord echter gewoonlijk kannegieszer luidt. Hiervan kannegieszerei en kannegiessern.’

Heise heeft in zijn handwoordenboek der Hd. taal: Der kannengieszer, Nederduitsch voor zinngieszer (tinnegieter), inzooverre hij hoofdzakelijk tinnen kannen giet; oneigenlijk, die zonder grondige kennis gaarne en veel over staatsaangelegenheden spreekt, in dezen zin gewoonlijk Kannegieszer; vandaar ook kannegieszerei en kannegiessern (politisiren).’

Van Dale heeft: ‘Politieke tinnegieter, elders ook politieke kan-

[p. 100]

nengieter (lees kannegieter), die over staatkunde spreekt zonder er iets van te begrijpen, die valsch redeneert over politieke zaken.’

Geen van deze allen noemt den oorsprong van die spreekwijze. Slaan we daarentegen het Duitsch-Deensch woordenboek van den Deenschen taalkundige G.H. Müller op, dan vinden wij: ‘kannengiessern, politiseeren, over de politiek spreken op de manier van der politiske kandestöber (d.i. van den tinnegieter, die door Holberg politiseerende ten tooneele wordt gevoerd).’

Werlauff zegt in zijne historische aanteekeningen: ‘In Duitschland, waar Holbergs blijspelen even beroemd werden als in Denemarken, kreeg het woord politieke kanne- (of tinnegieter) spoedig burgerrecht en men vindt het thans nog in de beste woordenboeken.

4. Wat is de afleiding van bakbeest? Ziehier wat ik hieraangaande vond in een Deensch blijspel van 1724. Een zekere Hendrik, een eenvoudige lakei, heeft kennis gemaakt met eene dienstmaagd in wie hij eene voorname dame meent te vinden. Hij denkt derhalve een rijk en voornaam huwelijk te doen. De stalknecht Aro laat zich daarover aldus uit: ‘Wat duivel, wat is die Hendrik gelukkig. Het is toch een drommelsche sprong van een bagbeest tot een jonker. Ik ben niet jaloersch, maar als ik hem op eene fatsoenlijke manier den hals om kon draaien, deed ik het, enz. Met bagbeest wordt dus hier een lakei bedoeld, d.i. een beest, dat achterop den wagen of steeds achter zijn heer staat. Bag is namelijk achter, rug. Met deze afleiding vereenigt zich de Deen A.E. Boije. Zou ons bakbeest ook een dgl. oorsprong kunnen hebben.

T. v. LINGEN.