Noord en Zuid. Jaargang 4

[p. 216]

Gering.

Toen ik bovenstaand stuk over lang en langzaam schreef, was ‘door omstandigheden onafhankelijk van mijn wil’ een deel mijner boekerij voor mij ontoegankelijk. Ik laat hier nu, om elk onpartijdige te overtuigen, dat lit. lèngwas inderdaad licht (niet zwaar) beteekent, het artikel van Nesselmann volgen:

Lengwas, leicht, nicht mühsam, nicht schwer zu machen; gelinde, langsam, allmählig; leicht, schwach, vom Bier, von der Stimme; sanft, langmüthig.... Isz lengwo, sachte, langsam, allmählig.’ Hieruit blijkt zonneklaar, dat het begripsverloop geweest is: licht, zacht, langzaam. Een woord als lang in het Germaansch te identificeeren nu eens met longus dan weer met lèngwas strijdt juist met de deugdelijke methode, om samen te houden wat samenbehoort of als samenbehoorende kan worden verklaard.

Wat mijn bovengemelde gissing van lang in lange wijn, lengen aangaat, deze wordt voor het Duitsch niet door Heyne's artikel in Grimm's woordenboek gesteund, ofschoon hij niet nalaat op te merken, dat het begrip van tijd in het spel moet geweest zijn. Wat trouwens niet te verwonderen is, als men bedenkt dat vaak twee of meer begrippen òf te gelijker tijd òf in den loop der tijden op de beteekenis van een woord invloed hebben. Langer kaffee is dunne koffie, lange brühe, ‘dünne brühe, die nur den topf füllt, nicht kräftig ist.’ Tot zoover gaat alles goed, maar langer wein verklaart hij aldus: ‘zäher, faden ziehender wein’, en wijst op het Nederduitsche de melk wart lang, d.i. ‘wird zähe, verdorben.’ Derhalve ligt hieraan een echt zinnelijk begrip, een aanschouwelijke voorstelling ten grondslag, die evenwel aan ons nl. lange wijn, den wijn aanlengen vreemd was of althans daarin gewijzigd werd.

Gelijk ik niet verzuimde op te merken, verschillen lit. lèngwas en germ. lîcht, ons licht (niet zwaar), in vorming. Merkwaardig is het, dat het Germaansch een woord heeft, dat veel dichter bij het Litausche lèngwas staat, dan ons licht, nam. het woord gering. De zaak is eenvoudig genoeg, maar voor lezers van dit tijdschrift niet uiteen te zetten dan in een lang artikel met een aantal voorbeelden om de taalwetten, die daarbij te pas komen, duidelijk te maken. Ik bepaal mij dus, om althans eenig denkbeeld te geven van hetgeen ik bedoel, met hierop te wijzen:

1.) Dat de r en l letters zijn, oorspronkelijk uit ééne en dezelfde consonant ontstaan, zoodat tal van woorden in verschillende talen zijn aan te wijzen, die òf volkomen identisch òf verwant met elkander zijn en waarvan de eene partij eene r, de andere eene l heeft;

2.) dat het Sanskrit laghu een zustervorm is van raghu en beteekent: ‘leicht, schnell, gering, wenig, klein’ (Benfey);

[p. 217]

3.) dat de daaraan beantwoordende voor-Germaansche vormen geweest zijn lenghwu nevens renghwu;

4.) dat na de klankverschuiving de Germaansche vormen moeten geluid hebben lingwu nevens ringwu, òf met verlies van een van beide hetzij lingwu òf ringwu;

5.) dat in het Westgermaansch, waartoe o.a. de Duitsche en Nederlandsche taal behooren, de w na de ng wegvalt, maar in het Oostgermaansch, b.v. het Gotisch, de w blijft;

6.) dat de oorspronklijke u-stammen in het Westgermaansch tot de ja-stammen overgegaan zijn en dus in den nom. sing. uitgingen op i; deze -i ging in het Mnl. over in e.

En nu de conclusie. In het Oudhoogduitsch vinden we het woord ringi of geringi, in het Middelhoogduitsch ontstond hieruit ringe of geringe, waaraan beantwoordt mnl. geringe, nnl. gering. De beteekenissen der Duitsche woorden zijn licht (niet zwaar); van weinig waarde, gering; snel. Vergelijkt men deze begrippen met die welke aan voornoemde Sanskrit woorden eigen zijn, dan vindt men de treffendste overeenkomst. In onze taal wordt gering alleen in de tweede beteekenis ‘van weinig waarde, onaanzienlijk’ gebezigd; in het Middelnederlandsch beteekende gheringe als bijwoord ‘spoedig, weldra’ (verg. beteek. 3). In het Gotisch meen ik het woord te vinden in de samenstelling unmanariggws (een a-stam). Men leest het 2 Timoth. 3, 3, waar het door onze bijbelvertalers door wreed wordt teruggegeven. Unmanariggws nu is het tegenovergestelde van manariggws (wat niet voorkomt). Dit bestaat uit mana- (mensch) en riggws. Riggws heeft naar mijne opvatting beteekend ‘niet drukkend, niet lastig, zacht’, het tegendeel van wreed of ruw; het compositum kan vergeleken worden met hd. leutselig, waarvoor men in het Latijn humanus of facilis bezigt. Hoe het komt dat het Gotische woord een ander suffix heeft dan het Duitsche en Nederlandsche, behoeft hier niet te worden uiteengezet, omdat dit een tamelijk ingewikkeld vraagstuk is. Ook nog een andere verwante van lit. lèngwas is ags. lungre, vaardig, snel. Althans zoo wil men.

In klank wijken de Nederlandsche woorden licht en gering sterk van elkander af: ze hebben alleen een klinker gemeen, en dat nog wel bij toeval, omdat de i in licht (niet zwaar) uit eene lange i ontstaan is: verg. hd. leicht uit lîht. Toch zijn het neefjes, wier familiebetrekking slechts door eene stipte toepassing der taalwetten kan worden uitgewezen. Dit doet ons denken aan de geestige stelling van Max Müller: sound etymology has nothing to do with sound.

Leiden, 10 April, '81

P.J. Cosijn.