Noord en Zuid. Jaargang 4

[p. 210]

Wat polemiek.

Onder het doorbladeren van de voorlaatste aflevering van Noord en Zuid werd ik verrast door een paar artikels van den Heer Van Helten, die na ettelijke maanden rust zich weer heeft aangegord om het orgaan van onzen hooggeschatten Redacteur met eenige vruchten van zijn pen te verrijken. Ditmaal waren het geen etymologieën naar gewoonte meer vermakelijk dan instructief, maar rectificaties van etymologieën, gemaakt niet lang geleden toen de Heer Van Helten van de Oudgermaansche verwanten van harre en zekere algemeen bekende klankwet betreffende de r nog niets afwist, en tevens na lang onderzoek de positieve verzekering dorst geven, dat warmoes een specifiek Nederlandsch woord was en ‘noch in 't Hoogd., noch in 't Engelsch, noch in 't Deensch, noch in eenige andere nieuwere Germ. taal, noch in eenig ouder Germ. dialect’ voorkomt. Dat was boud gesproken, maar wordt bijna nog overtroffen door de vergelijking van moes met het Grieksche masâsthai, waarbij de afleidkundige alwederom zijn totale onbekendheid bewijst met eene aan ieder bekende klankwet, dat nam. een intervocalische s in het Grieksch zonder uitzondering gesyncopeerd wordt; waaruit volgt dat masâsthai geene oorspr. s heeft.

Niet Graff, maar Prof. de Vries leerde hem, naar zjjn zeggen, het ohd. warmmuos, warmuos kennen; ik neem de vrijheid het ndd. warmôs daaraan toe te voegen. Men ziet: ‘deze ‘specifieke’ Nederlander is in Duitschland ook goed bekend geweest. Wat het ohd. woord aangaat, zoo zoude dr. V.H. den vorm met eene enkele m niet onmogelijk achten, indien zich de wet van Sievers hiertegen niet ‘verzette.’ Maar daarbij ziet hij over het hoofd dat er minstens drie gronden zijn, die ons zijn redeneering op pag. 113 a limite doen afwijzen: 1^o beantwoordt aan het oudslavoonsche wariti een oudgerm. wallian, aan het oudslav. wrēti een oudgerm. wallan; derhalve in plaats van de Slavische r vinden wij in het germaansch een ll, geen r; 2^o zelfs aangenomen dat een bijvorm met een enkele r in het Germaansch waarschijnlijk ware (wat niet zoo is), dan nog zou ‘kookbaar moes’ noodzakelijker wijze uitgedrukt moeten zijn door eene samenstelling, wier eerste lid, als participium necessitatis, òf een i- òf een ia-stam ware; de adjectieven op u in dien zin bestaan in het Germaansch niet; 3^o zou ‘een oorspronk. warumôs[a]’ niet ‘slechts een ohd. wara-, waro-, ware-muos kunnen opleveren,’ maar zeer zeker warumuos moeten luiden, zoodat de drie genoemde vormen slechts als verbasteringen daarvan zouden kunnen worden beschouwd. De glosse ‘faritalia, vuarmmuas’ uit den Codex 292 (St. Gall.), te vinden in de Diutiska II, 187, kan op volksetymologie berusten, maar de Florentijnsche glosse warmôs is klaarblijkelijk ouder; en in

[p. 211]

geen geval kan deze uit warumôs ontstaan zijn. Of nu de verklaring ‘warm moes’ de ware is? Ze is zeker eenvoudig genoeg, reden waarom de Heer Van Helten ze eerst verwierp om ze daarna weer aan te nemen.

Wat Harre aangaat, kan ik kort zijn. De Heer Van Helten is het zóó volkomen eens met de bezwaren in der tijd tegen zijn ondoordachte etymologie ingebracht, en blijkbaar zóó erkentelijk voor de moeite, die men nam om hem op de Oudgermaansche verwanten en de lippis et tonsoribus bekende klankwet der r te wijzen, dat hij zich verheugt in den vorigen jaargang geschreven te hebben dat het woord ‘een bijzonder eigendom van ons Nederlandsch schijnt te zijn.’ Het slot der terechtwijzing heeft hij echter minder gelukkig teruggegeven: er is volstrekt niet beweerd dat een nl. rr ‘alleen’ uit een ‘oorspronkelijke’ rn of rs te verklaren is. Tertium datur, namelijk rr, men denke aan ons verre, got. fairra. Bovendien is hier het woord oorspronkelijk gevaarlijk. Voor onderwijzers schrijvende, moet men de stadia der taalontwikkeling streng uiteenhouden. De Heer Van Helten verwart onophoudelijk oudere en jongere vormen; schrijft een boek over het ‘Werkwoord,’ waarin hij boven alles ‘methode’ wil leeren, en biedt zijn lezers, behalve allerlei onjuistheden, Oudgermaansche paradigmata aan, die nooit in het Oudgermaansch bestaan hebben; noemt zich met kennelijk welbehagen den Robespierre der frequentatieven, omdat hij een volzin uit een bekend schoolboekje(!) niet recht begrepen heeft en dien als uitgangspunt neemt waardoor hij tot absurde conclusies komt, enz. enz. Om nog een paar voorbeelden te noemen. Onze volbloed Amsterdammer Spieghel bedient zich evenals zijn tijdgenooten van een praeteritum wierd nevens werd. Dr. Van Helten leest in Te Winkels's Dialecticum, dat in de tegenwoordige Gentsche straattaal de vorm wierd voor werd, pierd voor paard, zwierd voor zwaard enz. in gebruik is. Hieruit trekt hij de conclusie, dat ons wierd uit het Gentsch(!) in het Hollandsch gedrongen is. Of hij soms bewijzen kan dat de jeugdige Amsterdammers van ± 1600 aan de zorg van negentiende eeuwsche Gentsche kindermeisjes werden toevertrouwd? Het Hollandsche veertig heet Saksisch (de Hollanders waren vroeger zeker den tel kwijt); het plathollandsche brocht, docht, blom, verdommen, jazelfs de naam Wodan (wordt deze god soms tegenwoordig nog in Rotterdam vereerd?) zijn van over den IJsel gehaald. Waarom? Omdat ook de Saksen o voor oe zeggen; ergo schreef Bredero Saksisch! Het krieken van den dageraad is ‘Friesch,’ graken komt echter niet van grâ (grauw), maar wordt door een Litausch woord verklaard, evenals neef en kraakzindelijk! Als het hem om ‘Friezen’ te doen was, waarom dacht hij dan niet aan de vliering boven zijn hoofd, of keek hij niet naar zijn hielen, in plaats van dergelijk fraais uit den duim te zuigen? Is dit de

[p. 212]

vrucht van langdurige studiën en van een intieme kennis onzer moedertaal? Oordeel ik te streng, wanneer ik dit een voortdurend dooreenwarren van feiten en wetten noem, waaruit niets gezonds voortkomt en waartegen onze onderwijzers ernstig moeten worden gewaarschuwd? Dit dooreenhaspelen van een ouderen en jongeren vorm vinden we eveneens in harre. Gesteld dat de rr uit een ‘oorspronklijke’ rs ware ontstaan, dan had moeten worden opgemerkt, dat dit ‘oorspronklijk’ beteekent ‘Indogermaansch’ en niet Urgermaansch of Oudnederlandsch. Immers de onl. rs blijft naar omstandigheden rs of gaat in rz over: men denke aan hersenen, vaars, verzenen enz. Maar een Urgermaansche rz (volgens de wet van Verner ontstaan uit rs) gaat zonder uitzondering over in rr. De slotaanmerking over de suffixale s is maar een staaltje van onvoorzichtigheid. De onderwijzers behooren, indien ze zich aan vergelijkende taalstudie wijden (wat ik volstrekt onnoodig en vaak schadelijk voor het onderwijs acht), niets te vernemen dan de beproefde resultaten der taalwetenschap. De Heer Van Helten, die zijne invallen daarmede gelijkstelt, schijnt het bewijs te kunnen leveren, dat de s niet tot den stam behoort; met belangstelling zie ik zijn betoog dienaangaande te gemoet. In den vervolge zal ik de vrijheid nemen zijn feilen onbewimpeld aan te wijzen. Althans zoo ze gevaarlijk kunnen worden voor het onderwijs. Om te toonen van welk gehalte zijne grammatische en etymologische mijmeringen zijn, laat ik hier een paar artikels volgen over langzaam en waden. Dit is voorhands genoeg.

Leiden, 2 April '81.

P.J. Cosijn.