Noord en Zuid. Jaargang 4

[p. 207]

Spreek- en schrijftaal.

De regel: ‘schrijf zooals gij spreekt’ is niet in toepassing te brengen. Niet alleen, dat de verschillende dialecten met de gebruikelijke letterteekens niet zijn weêr te geven; maar zelfs met de beschaafde uitspraak stuit men terstond op zwarigheden. Gemakkelijk kon men, in navolging van Multatuli, b.v. mens, mensen schrijven, maar elke klankwijziging nauwkeurig voor te stellen, vooral ten gevolge van het al of niet gebruiken van den klemtoon, is ondoenlijk. Zal men b.v. woorden met den uitgang lijk, door lik, lèk voorstellen? dus vroolik of vroolèk of vrooluk? Geen der gebezigde letterteekens geeft den toonloozen klank volkomen terug, evenmin als dit de ij doet.

Ook het omgekeerde: ‘spreek zooals gij schrijft’ gaat niet op. Dan zou men een pedanten, preekerigen toon vernemen, die evenmin een goeden smaak zou bevredigen.

Het is evenwel niet te ontkennen, dat eene goede schrijftaal eene bekendheid met een aantal spelregels vordert, die gewis veel bijdraagt om eenvormigheid daarin te verkrijgen; doch weinig of veelal niets aan de duidelijkheid van de uitgedrukte gedachte ten goede komt.

Vandaar, dat zelfs goede schrijvers de verbuigingsvormen van het lidwoord een, en van de bijvoegelijke voornaamwoorden in verschillende naamvallen niet meer in acht nemen. Inzonderheid het gebruik van den datief is in het dagelijksch leven zoo goed als ongebruikelijk, en dan ook alleen tot afwisseling in den schrijfstijl aan te bevelen.

Ook de verwaarloozing dier buigingsvormen ten opzichte van het geslacht vindt hier en daar voorstanders. Anderen verzetten zich met reden daartegen, als leidende tot miskenning van een der sieraden onzer taal.

Mijne opmerkingen hebben ten doel, de wenschelijkheid te betoogen, dat men zich bij het taalonderwijs in de lagere school niet verdiepe in een legio taalregels, die tot het ordelijk en duidelijk voorstellen der gedachten niet noodig zijn.

Buiten taalregels kan men zeker niet; maar men beperke het aantal. De taal zoodanig te verstaan en te gebruiken, als in het dagelijksch leven voor ieder eene behoefte kan genoemd worden: dat is het doel van ons taalonderwijs op de lagere school, en daartoe is in de eerste plaats kennis van de kracht en beteekenis der woorden van noode.

De meeste taaloefeningen van dezen tijd leiden dan ook dezen weg op.

Wat de spelregels dan betreft: hier in Zeeland b.v. en ook

[p. 208]

elders, is het onnoodig den leerlingen de regels op te geven, waaruit zij kunnen opmaken, of de woorden met ij of ei, met ee of e, met oo of o moeten geschreven worden. De gewestelijke uitspraak wijst dit van zelf aan. Alleen die woorden, welke met die uitspraak in strijd zijn, worden opgegeven. Waartoe ook opgegeven, wanneer een zelfstandig naamwoord onzijdig is. De enkele regel: wanneer het woordje het er voor gebruikt wordt, is immers voldoende.

De tijd, dat men de taalregels met hunne fijne onderscheidingen van vijf- of zesderlei voornaamwoorden, twaalf of meer soorten van bij- en voegwoorden enz. van buiten liet leeren, is zeker voorbij. De dienst, dien de woorden in een' zin bewijzen, wordt het best verstaan uit de taal zelve, niet door het pasklaar maken van regels, waaraan die woorden moeten getoetst worden.

Wat wij dan het meest dienstbaar achten om de taal uit de taal te leeren?

Gepaste leesboeken met eene zachte opklimming ten opzichte der taalvormen en de uitbreiding van de woordenkennis der leerlingen.

Die leesboeken, niet alleen dienstig tot bevordering van goed lezen-leeren; maar ook door hunne inkleeding den onderwijzer in de gelegenheid stellende, om op vermeerdering van taalkennis acht te geven, zullen in de hand van een goed onderwijzer het verlangde resultaat bevorderen.

Daarbij verzuime men niet, de ontleding der zinnen te behandelen en het verband der zindeelen te doen opmerken. Dit is, gelijk we in een vorig opstel betoogden, volstrekt noodig, evenzeer als om op de beteekenis der woorden zich toe te leggen.

Indien eene leesles, ook uit een taalkundig oogpunt, voldoende beschouwd is, trachte men den leerling het gelezene met eigen woorden te doen weergeven, en bij meergevorderden in den vorm van een opstel de schriftelijke uitdrukking der gedachten te bevorderen.

Dat mondeling weergeven, te dikwijls verzuimd, is van groot gewicht. Vanwaar het verschijnsel, dat zoovelen niet in staat zijn hunne gedachten behoorlijk door woorden uit te drukken? - Zou de school over het algemeen, zich daaromtrent niets te verwijten hebben?

Welbespraaktheid is ja sommigen aangeboren, maar ze kan ook aangeleerd worden. Onbeholpenheid in dit opzicht is een treurig gebrek.

De onderwijzer doceere niet te veel, maar late vooral den leerling zelf zijn krachten beproeven om, al is het ook in korte zinnen, te zeggen, wat hij van een onderwerp weet of denkt.

Hij behoeft in iederen leerling geen toekomstig kamerlid of pleitbezorger te zien; maar hij moet hem toch in gedachten voorstellen

[p. 209]

als een toekomstig lid der maatschappij, die, in welken kring ook geplaatst, zich daarin vrij kunne bewegen, ook door het verstaan der meeningen van anderen en het juist en gevat weergeven der zijne.

In den regel levert het vervaardigen van opstellen door den leerling den onderwijzer een ondankbaar werk op.

Bij de meest uitvoerige ontvouwing van al, wat eene leesles belangrijks oplevert, bekomt men gewoonlijk bij het teruggeven in eigen bewoordingen een' schralen oogst.

Van waar dit verschijnsel, trots de grootste zorg bij het inachtnemen van al de raadgevingen, die paedagogen en taalkenners bij menigte gegeven hebben?

Naar 't mij voorkomt, alleen daarvan, dat de boekentaal meestal te gekunsteld is, en daardoor verre afwijkt van de soberheid en den eenvoud der kindertaal.

Indien men bij de eerste oefeningen vooral zich tevreden stelt met eenvoudige zinnen, ontleend uit den kring, waarin de leerlingen zich bewegen, zal men minder over teleurstelling klagen.

De omvang en de inkleeding der opstellen moet trapsgewijze in deugdelijkheid toenemen, in overeenstemming met de uitbreiding van den taalschat, dien de kinderen verworven hebben.

Het gebruik van gepaste voegwoorden in samengestelde zinnen eischt eene taalkennis, die men eerst in de hoogste klasse kan wenschen of verwachten.

En toch wil men een geregeld verhaal eener gebeurtenis in vormen en zegswijzen, hun somtijds geheel vreemd!

Daarom: men stelle bescheiden eischen, en vordere flink afgeronde zinnen, zonder vooreerst tusschenzinnen en afhankelijke zinnen als vereischte te stellen.

Het lezen van flinke proza- en dichtstukken zal in later tijd van zelf veel bijdragen tot het verkrijgen van een goeden stijl.

Maar daartoe is de lagere school niet bij machte. Hier worde een goede grondslag gelegd, waarop voortgezet onderwijs krachtig kunne voortbouwen.

Nisse, 25 Maart 1881.

J. KOUSEMAKER Pz.