Noord en Zuid. Jaargang 4

Met molentjes loopen.

Wat beteekent molen oorspronkelijk in uitdrukkingen als: hij loopt met molentjes, hij heeft een slag van den molen weg, hem draait een molentje in 't hoofd, enz. Ook in 't Duitsch treft men dergelijke uitdrukkingen aan, en toch mag men niet aannemen, dat molen hier in den gewonen zin van maaltoestel gebruikt wordt. (Zie van Dale's Woordenboek).

D.G.N.

‘Hij loopt met molentjes; hij heeft een slag van den molen weg; hem draait een molentje in 't hoofd;’ deze spreekwijzen en ook de volgende: ‘hij maalt mij aan mijn ooren om dit of dat; hij loopt te malen over dit punt; hij is mal, een maloor, een malloot; zij nemen hem in de maling’ hebben allen tot grondbegrip het malen of draaien van den molen. Gelijk de wieken van den molen al om en om bewogen worden door den wind, zoo worden de gedachten van een dwaas in alle richtingen rondgedraaid, en kunnen zich niet bij één punt bepalen. ‘De sotheyt’ of ‘malligheijt’ wordt afgebeeld door ‘een vrouwe die slordigh gekleet is, lacchende om een Meulentjen, dat iemand in de hand heeft, daer mede de kinderkens ommeloopen, en dat door den Wind gedraeyt wort.’ ‘Het Meulentjen vertoont, dat gelijck hare gedachten zijn, soo zijn oock haere werckingen van geener waerde, gestadigh ommedraeyende.’ Zoo spreekt Cesare Ripa in zijne Iconologia, volgens de vertaling van D.P. Pers van 1644. Een weinig verder luidt het: De ‘Sotheijt, Geckheyt, Dwaesheyt’ wordt uitgebeeld door ‘een bedaegt Man met lange swarte kleederen, lachende, en op een Rietstock te Paerde rijdende, houdende in zijn rechterhand een

[p. 176]

Meulentjen, een vermaeck daer de kinderkens mede speelen, 't welck hij met groote naerstigheyt in den Wind doet ommeloopen.’

Bij Coornhert vindt men de vergelijking van 's menschen gedachten bij een molen: ‘Der ghedachten molen draeyt onophoudelijck. Werpt daar inne goede terwe, sij sal goed meel malen.’ Op gelijke wijze drukt Cats zich uit: ‘Het gemoet des menschen (seyt Philo), is een woonplaetse of van de deught, of van ontucht, of (gelijck Bernardus seyt), des menschen herte is als een molen, het draeyt gestadelijck omme, en maelt al wat er wort ingebracht, maer indien men 't ledigh laet, soo verteert het sich selven.’ (Sinne- en Minne-beelden XXXVII).

Aan de spreekwijze: ‘hij heeft een slag van den molen weg’ knoopt zich eene overlevering vast. Even buiten de stad Kampen, volgens de traditie de stad der malheid, stond aan den weg een molen; niemand kon de stad binnenkomen of hij kreeg een slag van een der wieken tegen 't hoofd en werd daardoor mal.

Uit de aangehaalde voorbeelden blijkt, dat men het malen van den molen eerst als zinnebeeld voor het woelen van de menschelijke gedachten heeft genomen, ook in gezonden zin, en vervolgens dit beeld heeft toegepast op een verward brein. Den toestand, die tusschen deze uitersten in ligt, vindt men in de spreekwijze ‘het hoofd loopt me om’ of, gelijk Huygens zich uitdrukt, sprekende van de groote zorgen, die 't koningschap medebrengt:

‘Daer 't soo dier slapen is en 't hoofd zoo goe'koop draeyt.’

Hílv.

J.E.t.G.