Noord en Zuid. Jaargang 4

[p. 53]

Eene nieuwe Gotische spraakkunst.

Sammlung kurzer Grammatiken Germanischer Dialecte I. Gotische Grammatik mit einigen Lesestücken und Wortverzeichnis von Wilhelm Braune. Halle, Max Niemeyer, 1880. Preis 2 mark.

Lang heeft Stamm's Ulfilas, Text, Grammatik und Wörterbuch, neu herausgegeben von Dr. Moritz Heyne, op het gebied der Gotische taalstudie het rijk alleen gehad. Toch is dit wel verwonderlijk, want met elke nieuwe druk - ongeveer zeven zijn er sinds 1858 verschenen - werd er wel eene of andere kleinigheid veranderd en hier en daar wat verbeterd, doch eene geheele omwerking, die alles wat verouderd was overboord wierp en zich tot groote nauwkeurigheid, wat feiten betrof, beperkte, liet nog steeds op zich wachten. Veel onzekers bleef nog als vaststaande vermeld, van vele taalwetten, in de laatste jaren ontdekt, was nog geen partij getrokken.

Thans heeft Heyne's grammatica eene gevaarlijke mededingster gekregen in de Gotische Grammatik van W. Braune. In 80 bladzijden, ongeveer 200 paragrafen, geeft de Schrijver een kort doch zaakrijk overzicht over de Gotische klankleer en buigingsleer, de kwesties der vergelijkende grammatica, welke den leerling moeite konden baren of den samenhang van het Gotisch met de andere indo-germaansche talen behandelen, komen niet ter sprake. Alleen in den kring der germaansche talen heeft de schrijver zich hier en daar vergelijkingen veroorloofd - vooral bij de klankleer, en dan meest met het Oud-hoogduitsch - terwijl hij, wanneer zich hierin de eene of andere kwestie voordoet, meestal verwezen heeft naar de plaatsen in tijdschriften of andere werken, waar zij behandeld is. In alles sluit hij zich aan bij de resultaten, die de laatste onderzoekingen hebben opgeleverd, zonder zich te laten verleiden tot historische verklaring der verschijnselen, mededeelingen over vergelijkende grammatica, of opgave van zoogenaamde urvormen, die den leerling verwarren en tot oppervlakkige redeneeringen en verkeerde voorstellingen leiden moeten. De phantasie heeft de grammaticale studiën kwaad genoeg gedaan. Soberheid is altijd, doch vooral in dezen eene deugd, en Braune heeft hierin getoond haar te bezitten.

Op een paar punten van minder belang kan ik mij niet geheel met de zienswijze van den schrijver vereenigen: zoo geeft m.i. de benaming ô-klasse bij de declinatie der sterke femina geen duidelijk begrip aan een beginner, wien de werken van Osthoff, Sievers Paul e.a. in de Beiträge enz. onbekend zijn; bij de ‘relativ-

[p. 54]

pronomina’ wordt saei een demonstratiefpronomen genoemd, tot relatief gevormd door toevoeging der partikel ei, toch had de oorspronkelijke beteekenis van ei als relatief, vgl. Snkrt yas, wel vermeld mogen zijn, evenzeer als het met Grieksch i in ὁδί overeenkomende ei in thatainei.

Even als Heyne stelt ook Braune voor het Luc. 8:52 voorkomende praeteritum faiflokun een infinitief flekan. Heyne brengt dit ww. in verhand met plango in navolging van Schmidt Vocalismus II 119. De westgermaansche ô beantwoordt aan een indogerm. â, die volgens Sievers (Beitr. I 511) als â alleen bewaard bleef in stammen waarin i of ja onmiddelbaar achter den wortel kwam; zoo ontstonden got. sáian, váian, láian (ai uit â + i), verder is â in 't Gotisch in ô overgegaan, terwijl in die woorden, welke ê hebben, ê uit a + n moet ontstaan zijn en in de overige germaansche talen aan â beantwoordt; hieronder noemt hij letan, redan, flekan, slepan, terwijl Braune § 171 gretan en tekan er bijvoegt. Aan letan, redan, slepan en gretan beantwoordt inderdaad in de anderogermaansche talen â - ohd. lâzan, osaks. lâtan, ags. loetan, onrd. lâta; ohd. râtan, os. râdan, ags. roedan (praet. reórd), onrd. râdha; ohd. slâfan, os. slâpan, ags. sloepan; os. grâtan (praet. griot), ags. groetan (doch zwak geworden), mhd. grâzen (eveneens zwak), onrd. gráta (evenzoo zwak geworden, doch het sterke particip. praet. bestaat nog: grâtinn Atlamal 94), terwijl tekan in westgerm. niet voorkomt en onrd. taka tot de 6e klasse (dragen c.s.) is overgegaan (Engl. take is door de deensche overheersching binnengeslopen). Zal de vorm flekan dus recht van bestaan hebben, dan moet hieraan ook in westgerm. een woorde flākan beantwoorden. Men zoekt dit te vergeefs; wel echter vindt men ohd. fluochôn en fluochên, nhd. fluchen, ndl. vloeken, nieuwnedersaksisch vlücken en vloken - deze zijn echter zwak. Oppervlakkig beschouwd, zou men dus zeggen, dat deze woorden beantwoorden moesten aan een Gotischen vorm flokjan, evenals ohd. suohhan, ndl. zoeken, aan gotisch sôkian. Bij nader onderzoek echter blijkt, dat in het Oudsaksisch vloeken flôcan luidt, doch zoeken sokian gespeld wordt, en dat in het oudgermaansch hier en daar nog vormen voorkomen welke op eene eertijds sterke vervoeging van flôkan wijzen, terwijl vloeken in mnl. nog sterk vervoegd wordt. Zoo vindt men in de Keronische Glossen erfluahhan en farfluahhan, Heliand farflôcane (M.) (Heyne 4422)

Cot. 4420. ‘Nu gi fan mi sculun’ quithit hie

faran so farfluocana an that fiur euuig.

Even als ohd. hrôfan, hruofan, osaks. hrôpan, ndl. roepen in het praeteritum ohd. hrëof, rief, osaks. hriop, hreopum mndl. riep had zoo had ook flôkan, ndl. vloeken waarschijnlijk een praeteritum met io in ohd. en os. doch zeer zeker met ie in het middelneder-

[p. 55]

landsch. Zoo vindt men vliec in het Belgisch Museum X bladz. 53 in ‘die Sproke’ van ‘den man die gherne dranc’ vs. 76 waar de vrouw van den dronkaard hem vloekt, tot haar kind uitroepend:

God geve hem scande, die u wan,
Dat ic u niet gestillen en can.
Si vliec haer selven ende den vader mede.

Zij vervloekte zich zelve en den vader van haar kind.

In de IIIe partie van den Spieghel Historiael, zevende boek, wordt de gevangenneming van Brunhilde door Lotaris verhaald. Lotaris, zoo leest men vs. 39,

Lotaris en wilde niet letten

En deedse up enen kemel setten

Ende voeredse dor there gemene

Ende si vliekense alle beghene.

Allen samen vloekten Brunhilde.

In middelnederl. derhalve inf. vloecken, praet. vliec, vlieken; een voorbeeld van het particip. praet. sterk is mij niet bekend.

Uit dit alles blijkt dus genoegzaam dat vloeken oudtijds algemeen in het westgermaansch als sterk werkw. voorkwam, dat het ô (oe) niet â in den infinitief had, en dat derhalve, dewijl aan westgerm. â eene gotische e, doch aan westgerm. ô een got. ô beantwoordt, de gotische vorm flôkan en niet flekan kan geweest zijn. Of nu ons zwakke ww. vloeken (evenals de vormen raadde enz. naast ried) uit het oudtijds sterke werkw. is voortgekomen, dan of er ook in 't Gotisch een vorm flokjan naast flokan, even als hrôpjan naast hrôpan, heeft bestaan, is niet zoo dadelijk uit te maken.

Omtrent bnauan meen ik te kunnen volstaan met te verwijzen naar de zeer aanneembare conjectuur van Bernhardt in zijne voortreffelijke uitgave van Ulfilas, die Luc. 6, 1 voor bnauandans binauandans leest bauan zwak en sterk, eveneens als aangaande mijne Gutiska bladz. 29.

Bij het vele goede dat boven vermeld is kunnen wij niet anders wenschen dan dat het beknopte en goedkoope boekske spoedig ook in Nederland bij de grondige beoefenaars der taalkunde eene eerste plaats bij hunne studiën inneme, en zulk een algemeenen aftrek, moge vinden, dat de schrijver spoedig ertoe moge genoopt worden ons eene tweede uitgave te schenken, waarin hij, behalve een korte behandeling der woordvorming, aan de etymologie een beknopt overzicht toevoege van de voornaamste regelen der syntaxis, een punt toch waarop Heyne's Grammatik ten eenenmale onvoldoende is.

Utrecht, 1880.

J.H. GALLÉE.