Noord en Zuid. Jaargang 2

[p. 93]

Eenheid van Taal.

Misschien zal het weinig baten, nog eens te wijzen op de groote oorzaak, die de boeken uit Zuid-Nederland belet met evenveel graagte als die uit het Noorden in Noord-Nederland gelezen te worden; in het belang der zaak waag ik toch nogmaals de verzekering te herhalen, dat vele welopgevoede Noord-Nederlanders er eerder toe besluiten een Duitsch werk te lezen dan een uit Zuid-Nederland en de Zuiderbroeders houden 't me ten goede - de reden ligt voor de hand. Duitsch wordt aan alle voorname inrichtingen van onderwijs onderwezen, Duitsche kerken, Duitsche tooneelvoorstellingen, Duitsche operetten en Duitsche kooplieden, docenten, professoren, muziekonderwijzers, dat alles maakt, dat Duitsch ons geen vreemde taal meer kan of mag blijven. Te Amsterdam alleen wonen ongeveer 40000 Duitschers. De vreemde woorden der zustertaal hebben we op de schoolbanken geleerd en het groote bezwaar bestaat hoofdzakelijk in die woordvormen, die beide talen gemeen hebben, maar die in de twee talen verschillende beteekenis hebben. In Zuid-Nederland zijn evenwel honderde en duizende woorden in gebruik, die òf in Noord-Nederland geheel onbekend zijn, òf daar alleen in geheel andere beteekenis voorkomen. In eene korte advertentie in het AHB. bood bijv. onlangs eene Belgische firma zich aan voor de levpring van hespen. Ik geloof niet, dat een honderdste van allen, die in Nederland ham verkoopen, op de gedachte zijn gekomen, dat het hier hunne belangen gold; het woord hesp is hier volkomen onbekend. Mocht een Belgisch smid zich aanbieden voor het leveren van stoven, de Nederlandsche smeden zullen er zich over verwonderen, dewijl de stoven hier te lande òf door meubelmakers, òf door koperslagers gemaakt worden. De ‘voetwarmer’ heet hier stoof en de Belgische stoof heet hier kachel. Men verstaat dit evenmin als men in de Nederlanden het Zeeuwsche woord kacheltje verstaat, dat veulen beteekent. In den laatsten tijd zijn herhaaldelijk novellen en dichtbundels, in Zuid-Nederland verschenen, aan Noord en Zuid ter aankondiging gezonden. We wenschen van harte, dat ze in Noord-Nederland druk gelezen worden en we meenen geen noodeloos werk te verrichten door nu en dan op te geven, welke woorden wij er in vinden, die hier te lande niet of verkeerd verstaan worden. We vragen niet, of de woorden recht van bestaan hebben, of ze ook in vroeger tijd in gebruik waren, of ze te verdedigen zijn niets van dat alles; we willen alleen constateeren of wel verzekeren en plechtig verklaren (bestatigen zegt men in België) dat deze woorden hier te lande in onzen tijd niet of niet meer verstaan worden en dat dit een (misschien kleingeestigen, maar algemeen bekenden) weerzin opwekt tegen het lezen van boeken uit het Zuiden. Opmerkelijk is het, dat Van Beers en De Cort de hier meest gelezen schrijvers uit het Zuiden het minst dergelijke woorden gebrui-

[p. 94]

ken; terwijl Tony, die als een der onzen hier gelezen werd en wordt, bijna geen enkel van die woorden gebruikte, noch in het schrijven, noch in het spreken. Enkele werken, die ik hier ingang wilde doen vinden, werden me bepaald afgekeurd om deze eene reden.

Mogen N.- en Z.-Nederlanders uit onderstaande lijsten eene gelukkige keus doen; niet onmogelijk zouden enkele woorden van het Noorden ook in het Zuiden, andere uit het Zuiden ook in het Noorden ingang vinden; de rijkdom der taal zou er door toenemen, maar vooral de eenheid van taal zou er bij winnen en ons taalgebied zou er door worden uitgebreid.

De eerste lijst is geput uit het jongste werk eener sedert meer dan het vierde eener eeuw in Noord-Nederland gevierde Vlaamsche schrijfster en wel uit een bij J.C. Revers te Dordrecht uitgegeven werk van

Vrouwe Courtmans - Berchmans, getiteld Karel Klepperman.

bl. 1.	stoof = kachel. - Eene stoof is nned. = voetwarmer, van hout, koper of tin; met vuur of met water gevuld.
3.	schappraai = broodkast. op stiel = op een ambacht.
4.	metserdiener = metselaarsknecht. onderbrak = (hier) stoorde. Vgl. Hoogduitsch unterbrechen. In Limburg en een deel van Brabant is 't als in Zned. gebruikelijk.
5.	jagersgerief = jachtbehoeften. Jachtgerief, keukengerief en derg. ook in Brabant en Limburg; gerief is anders gemak. die hun deugd deed = die hun goed deed. ellendelingen = armen. Soms nned. ellendigen; een ellendeling is nned. een lage misdadiger.
6.	afklappen = uit het hoofd praten. In nned. is klappen = slaan (met de zweep.)
8.	handgiften (w.w.) = handgift geven. leurster = koopvrouw. In Brab., Limb. (?) en Zeeland in gebruik.
9.	teekengerief = teekengereedschap. onderbrak = viel in de rede.
14.	beknotterd = beknord. grommelpot = brompot.
18.	schuddebollen = schudde weigerend het hoofd. We kennen knikkebollen van iemand, die op zijn stoel in slaap valt; suizebollen van iemand, die een stevigen slag tegen het hoofd krijgt. schoenen blinken = schoenen poetsen. Een enkele maal komt blinksmeer voor schoensmeer voor.
21.	hooitas = hooiberg, hoop hooi. Tas is in dezen zin nog niet lang verouderd; gewestelijk komt het nog voor.
22.	klak = hoed. Alleen gebruikelijk voor den audientie-steek.
23.	arme sloor = arme meid. Naast sloor = gemeen vrouwmensch, hebben we plat sloerie syn. slons slordige, vuile vrouw, niet altijd met het bijbegrip onzedelijk. gerieven = bedienen.^1)

1) Een sloor, die de menschen wil gerieven, is in Noord-Nederland een vrouwspersoon, die men voorloopig nog niet openlijk in romans durft te laten optreden; zelfs niet durft noemen.

[p. 95]

33.	geitenloof = kamperfoelie. Vgl. Fransch chèvre-feuille, hgd. Geiss-blatt.
36.	plots = eensklaps. Wel hebben we plotseling.
44.	het talent versmacht = kwijnt weg. Wij versmachten alleen van dorst. werkhuisgast = loopjongen, knecht.^1) Het wekhuis te Amsterdam was een soort gevangenis, waar dwangarbeid verricht werd en een werkhuisgast was een boef.
45.	geef mij de vijf = geef me de hand.
53.	daar is de geest voor niets in = daar zit geen geest in. Vgl. fr. l'esprit, le genie n'y est pour rien.
55.	in gedachten verslonden = verzonken. De wilde dieren, de gulzige menschen verslinden alleen.
57.	schokschouderen = de schouders ophalen.
59.	mouwvager = laffe vleier, brave Hendrik.
74.	lawijt = lawaai, leven, rumoer.
75.	proficiat wenschen - feliciteeren. In Brab. in gebruik.
87.	schamelen = armen. We spreken nog van ‘een schamel d.i. armoedig) hutje.’ Voor veertig jaar kwam het woord nog als subst. voor.
115.	duikerken weg spelen = wegkruipertje spelen. ouderling = oud man. Een ouderling is een kerkelijk opziener, belast met het toezicht op leer en leven der kerkleeraars.
116.	eikelaar = eik, eikenboom. Wel kennen we hazelaar voor boom waar aan de hazelnoten groeien, maar 't woord komt steeds minder voor; ook notelaar is ons onbekend. oormand = wijnmand. Wei kennen we hengselmand voor een mand om aan den arm te hangen.
120.	noenmalen = eten (des middags). De andere maaltijden heeten het ontbijt, het avondeten of avondmaal.
123.	dompelaar = sukkels, stumpers, stakkers. Een dompelaar zou bij ons een duiker zijn.
132.	begeestering = geestdrift. Dit germanisme van Begeisterung ergert ons in Noordn. ook.
150.	dompelen = armoelijden. slaping = ligging. ‘Hij heeft daar een goede ligging’ voor ‘bed en dek’ kennen we; slaping niet! keukenstoof = keukenkachel.
160.	mastellen = masteleinbrood (?) Heremans geeft nfr. mastel = pain de méteil; en fr. n. méteil melange de froment et de seigle. Half tarwe, half rogge, masteluin, mastelein. Mastelein of masteluinbrood is nog wel bekend, dit kan hier echter niet bedoeld zijn. Te Amsterdam kent men bestellen waarschijnlijk 't zelfde als mastellen voor een baksel tusschen beschuit en brood in, met anijszaad of ander geurig zaad beslagen, dat in melk gekookt bij burgermenschen (vroeger ook bij anderen) bij kraamvisites wordt voorgediend. A. v.d. Hoop Jrsz. (Twaalf Daguerréotypen) noemt het in ‘Het eerste’ in een adem met ‘Minnebier.’
165.	tafeltapijt = tafelkleed. In nned. heet tapijt uitsluitend het vloerkleed.
166.	de sieraadschildering = het sieraadschilderen. De schildering = het geschilderde, of wel, de bezigheid zelve maar niet, zooals hier bedoeld is de kunst van schilderen.

1) In Zuid-Holland halfwas.

[p. 96]

bl. 166.	nietigheid en slemperij = ledigheid en losbandigheid, beuzelingen en vermaken. Slempen = lekker eten en drinken; komt weinig meer voor. Slemp is gekookte melk met kruiden.
167.	kouten = praten; 't subst. kout komt nog enkel voor. in ellende doorgebracht = in armoede. reispas = pas, paspoort. Wel kennen we verlofpas bij militairen, looppas en reispas bij boden, loopers en vrachtrijders, maar 't laatste niet bij reizigers.
169.	fosfoorstekjes = lucifers.
173.	gemiddagmaald = gegeten, bast. gedineerd. rozenhoedje = (zie bl. 174) rozenkrans. In dien zin ook bij Heremans.
175.	weersprak = hernam; weerspreken = in tegenspraak zijn.
178.	huisduif = huishen ul. van iemand, die 't liefst thuis zit. In de fig. beteekenis ontbreekt 't ook bij Heremans.
186.	spoorwegstatie = station.
187.	morgenmaal = ontbijt; hier, waar 't iets deftigs moet zijn, collation. metsers = metselaars. herschilderd = nieuw opgeschilderd. Dr. Van Vloten gebruikt veel het voorvoegsel her waar anders nieuw of op nieuw gebruikt wordt; zijn voorbeeld vindt weinig navolging.
188.	hij deed de sieraadschilderingen = hij maakte het schilderwerk of wel: hij verrichtte het (fijnere) schilderwerk. het werk was voltrokken = voltooid. Voltrokken wordt een vonnis.
189.	Vaarwel de lange reizen = adieu les longs voyages voor: weg met de lange reizen; uit zijn de lange reizen; geen lange reizen meer. kruid = groente. 't Is tegen de deur = 't is naast de deur nl. 't is dicht bij, vlak bij.

Hiermede sluiten we deze eerste lijst. We plaatsten de woorden niet alphabetisch, opdat men aan de voorgeplaatste cijfers der bladzijden zien zou, hoe de woorden over het boek verdeeld voorkomen.

A.

B.