Nieuw Leven. Jaargang 2

[p. 227]

Boekbeoordeeling

Lieveke van Eline Mare.
Uitgave van Meindert-Boogaerdt, Rotterdam, Juni 1908.

Van dit onhandig en slordig geschreven boek, waarvan bij de lezing der eerste hoofdstukken u soms de lust bekruipt 't maar ónuitgelezen weg te gooien, gaat, trots alles, een eigenaardige en krachtige bekoring uit, een bekoring, die niet is weg-te-redeneeren, die u lachend en lokkend bij-blijft en met dankbare vreugde denken doet aan de jonge vrouw, die aan onze literatuur zulk een innig, goed en mooi boek te schenken wist. Toch is de oorzaak der bekoring niet te zoeken in de taal, een soms potsierlijk-aandoende mengsel van Gentsch dialect, ouderwetsche boekentaal en artistiekerig-modern Nederlandsch; evenmin in den stijl, die nog niets eigens heeft en bij plaatsen gekende modellen pasticheert; maar wel, in hoofdzaak, in den zuiveren eenvoud en de heerlijke oprechtheid, die bijna uit iedere bladzijde u tegemoet treden; in den vromen eerbied en de groote liefde, waarmee de jonge schrijfster een onbelangrijk stuk kinderleven tot een zuivere brok échte kunst heeft verwijd en bezield, in de verrassende kennis, waarmee een vreemd en vereenzaamd kinderhart tot in zijn diepste en geheimste roerselen is nagespeurd en ontleed.

[p. 228]

Zoo groot lijkt mij de liefde, waarmede deze schrijfster tot heur onderwerp is genaderd, dat zij, in de tweede helft van haar boek, onder de steeds grooter wordende beheersching van haar stof, meer en meer het juiste, teekenende woord en den passenden toon wist te vinden en in het laatste deel van haar verhaal stijl-kwaliteiten vermocht te leggen, die in de eerste helft vergeefs worden gezocht.

Kenmerkend is 't ook, dat dit boek van teerheid en innigheid opgedragen werd aan onze eerste dichteres Hélène Lapidoth-Swarth, de hoogbegaafde vrouw, die zoo grootsch-eenvoudig, zoo diep-menschelijk en ontroerend-écht voor ons allen haar innigste gemoedsleven heeft uitgezongen.

Moeilijk is het een boek als Lieveke in enkele woorden te verhalen, omdat het er een is van schakeeringen en een losjes-aaneengeschakelde reeks van alle op-zich-zelf verdienstelijke tafereeltjes. Hoe suggestief is niet die stormnacht beschreven in het klooster en Lieveke's wilde angst voor spoken (blz. 78-83); hoe tragisch, in zijn eenvoud-van-beschrijving, wordt niet die tocht van de pensionnaires naar de vroegmis, in den stroomenden, ijskouden regen, waarbij de genadelooze Zuster Martha met een lantaren voorop-gaat en Lieveke onderwege haar kloefkens verliest en op haar kousen ter kerke moet gaan (blz. 170-176); knap is ook, tusschen de vele treffend-waar weergegeven gebeurtenisjes uit het pensionnaat-leven, de vijandige houding geschilderd tusschen de mondaine nieuwelinge Georgette en de ondeugende Mathilde Aemelinck (blz. 216-218); en aandoenlijk-naïef, verrassend-frisch en levenswaar, een kostbaar pereltje van kinderpsychologie, is die eerste ontmoeting van Lieveke met Meneer Camiel, den held van haar verliefde pensionnaire-droomen, hoe ze hem niet eens durft aanzien, schaamrood wegloopt, later terugkomt en zich meester maakt van het door den dorps-Don-Juan op nonkels tafel achtergelaten visitekaartje, er een gaatje in boort en 't dan, als een kostbare relikwie, aan een blauw zijden lintje nevens heuren schapulier op heur herte draagt (blz. 250-251).

[p. 229]

Treffend, met zijn mystischen ondergrond, is de passage, waar het oude Peerke aan zijn Lieveke grootmoeke's dood vergelijkt met het langzaam afbranden van een eindje kaars in een kaarsepanneken, en ontroerendschoon van gevoelde werkelijkheid de eerste kennismaking van het zestienjarig Lieveke met het alledaagsche, reëele leven, als zij voor goed het pensionnaat verlaat, hoe zij den huiselijken kring anders en minder-mooi vindt dan zij dien steeds heeft gedroomd, hoe zij Meneer Camiel, den schoonen god van haar maagdelijke droomerijen, door een toeval, onder zijn ware heelemaal niet-sympathieke gedaante leert kennen, hoe het onmeedoogende leven dat men ginder, bij die stille, steeds-biddende nonnekens, immer zorgvuldig had weggegoocheld, haar elken dag weer eene andere, brooze en teedere, maar schoone illuzie ontneemt, en zij eindelijk tegenover dat lichtelooze, ruwe leven, waarop men haar ginder niet heeft voorbereid, komt te staan met schreiende oogen en eindeloozen weemoed in het argelooze, gepijnigde hert.

Arm Lieveke!

Deze laatste hoofdstukken vooral, zoo schrijnend van diepe en echte menschelijkheid, bewijzen hoe onze literatuur van deze jonge schrijfster, als zij volhardend blijft werken, nog trots en vreugde beleven zal.

En hoe veelzijdig het talent dezer nieuwelinge worden kan, toonen de vele geestige tooneeltjes uit het pensionnaatleven, en vooral dat nieuwjaarsbezoek der dorpsnotabelen en boeren bij den doktoorburgemeester, Lieveke's oom - alles vol pittige, scherp-afgekeken en leuk-weergegeven details, en bezield door dien gezonden, onvervalschten humor, dien de Vlaamsche literatoren ons tot heden maar schaarsch hebben toegemeten.

Verrassend is ook, in dit debuut-werk, hoe, na lezing, bijna alle hoofdpersonen klaar-omlijnd, levend, en typisch van elkaar scherp-onderscheiden, in onze verbeelding staan: zoo Lieveke zelve, de fijngevoelende, met afwisselende vlagen van toomeloozen levenslust en teeder mysticisme;

[p. 230]

dan het sukkelachtige Peerke, groot in zijn aanbiddende liefde voor zijn kleindochtertje; Lieveke's moeder, de ernstige, zwoegende, dragend in zwijgend-berusten haar ontgoocheld huwelijksleven; Lieveke's nonkel, de dikke burgemeester-doktoor, de man van ongestoorden levenslust, die met Lieveke zoo prettig-aandoenlijk over 't leven kan filosofeeren; en eindelijk, niet het minst, die goedhartige, maar pronkzieke Tante Gudule, zoo ten-voeten-uit geteekend door de schrijfster in deze weinige, pretentielooze, maar rake regelen: ‘'t Was wel een hooveerdig vrouwmensch, al had ze veel deugden. In de benardste momenten zag ze er schoone gekleed uit, verzorgd tot in de kleinigheden. En ongelijk had ze niet, want de wereld keek er zoo naar, en kurieus was 't hoe zelfs de kinders het opletten en gaarne met haar uitgingen. Maar men moet er goesting voor hebben. Zij voor zich hield er niet van. De kleeren waren haar 't bezien niet weerd.’

Wat nevelachtiger is de figuur van den vader en minder-geslaagd lijkt mij de karakter-teekening van Zuster Martha. Ook Lieveke's woorden tot haar moeder (blz. 290), dat ze de kleine kinderkes maar in bed moest steken en uitgaan, zijn gansch in tegenspraak met alles wat we van Lieveke lazen en psychologisch-valsch. 't Is de eenige zwakheid in de flinke teekening van de hoofdpersonage, het zeer-interessante en sympathieke Lieveke.

Nu zie ik met hoog-gestemde verwachting een volgend werk dezer schrijfster te gemoet, en hoop van harte dat Eline Mare tijd en gelegenheid zal gevonden hebben om behoorlijk heur taal te leeren, en vooral niet meer voor den dag zal komen met dat onhebbelijk mengsel van dialect en boekentaal, dat mij nu zoo ontstemd heeft. Ook in onze Vlaamsche literatuur heeft het modetje, waardoor iedere schrijver er een eigen taaltje op nahield, nu nagenoeg uitgedaan en het is verblijdend hoe de een na den ander, en niet van de minsten, terugkeert, natuurlijk met behoud en eerbiediging van wat er kleurrijks en sappigs in ons Vlaamsch taaleigen

[p. 231]

leeft, tot het algemeen-gangbare, rijke en smijdige Nederlandsch, dat alleen, wát men ook bewere, aan onze zoo frisch-bloeiende letterkunde eens haar rechtmatige plaats in de wereld-literatuur verzekeren kan.

Om te sluiten: Lieveke is, niettegenstaande zijn vele tekortkomingen van taal en stijl, het veel-belovend debuut eener rijkbegaafde jonge schrijfster, een werk van verrassend-frisschen eenvoud, van tintelenden humor en ontroerenden levens-ernst, de levensware geschiedenis van een eenzaam kinderleventje, door de liefdevolle benadering van een kunstenaars-ziel als die van Eline Mare in een schooner en zuiver licht geheven.

Het verdient door velen in den lande gelezen te worden, want die het leest zal het lief krijgen en, om het genotene, dankbaar en blijde zijn.

Richard de Cneudt.