Nieuw Leven. Jaargang 2

[p. 186]

Muzikale Kroniek
Matthaeus-Passion van J.S. Bach, in 't Gentsch Conservatorium, onder leiding van den bestuurder Mathieu.

Men heeft hier in de Goede Week het eerste deel van het grootsche muzikale gewrocht van den Leipziger Cantor uitgevoerd, den Albrecht Dürer der muziek.

Om eenigszins de waarde van Bach's werken te schatten, dringt zich de geschiedenis van het koraal op.

Het was een gewoonte in de eerste eeuwen, de geloovigen aan den kerkelijken dienst een werkdadig deel te laten nemen, door hen hymnen te doen zingen. De Gregoriaansche Zang maakte daar echter in de VII^e eeuw een einde aan en ‘het Koor’ werd ingevoerd.

Toen de Hervorming in de kerk den Duitschen zang aan den Latijnschen substitueerde, ging men algauw de geestelijke poëzie der middeleeuwen opdelven, die door de mysteriespelen zelf in 't leven was geroepen; men vertaalde de latijnsche hymnen of parafraseerde de psalmen en de bijbelsche teksten. De geestdrift voor deze kerkelijke zangen was echter zoo groot dat men algauw zijn toevlucht tot de volksliederen moest nemen die in de 15^e en 16^e eeuw in Duitschland hun hoogtij vierden en ze tot geestelijke liederen omwerkte; Hans Sachs was een der velen die in die richting arbeidde. Deze periode was er slechts eene van overgang. Terwijl Frankrijk in de 17^e eeuw een tijdperk van stijgenden bloei door-

[p. 187]

leefde, de literatuur door een letterlievend Koning ondersteund werd, woedde in Duitschland de dertigjarige oorlog en de verbrokkeling van het Keizerrijk in de Middeleeuwen reeds begonnen, voleindigde haar werk: de staat, als éénheid verdwijnt, en met hem het begrip van intellectueele macht, waardoor alleen een letterkundige beweging leefbaar is. Al deze gebeurtenissen maakten dat men het oog gestaag naar den godsdienst richtte, en de poëzie als vanzelf den stempel droeg van wat er in alle harten omging. Wanneer Bach dus ten tooneele komt, heeft de klassieke periode van den lofzang uitgediend en de Cantor van St. Thomas heeft slechts naar de melodiën die hem voor de hand liggen te grijpen en die te verwerken.

Bach harmoniseert de woorden; hij ‘vertaalt de poëzie door de muziek’ hij was in hooge mate een plastisch dichter, en zijn dramatisch gevoel was een bij uitstek scherpe. In de Matthaeus-Passion waar de schikking van den tekst eigen vinding is, volgt men de climax der muziek die veeleer van picturalen dan van lyrischen aard is. In dit gewrocht, waarvan de tekst niets anders is dan de getrouwe overschrijving van het Evangelie van den Heiligen Mattheus, laat Bach voor onze oogen de goddelijke tragedie voorbijgaan; men hoort de menigte, vol angst, zich in de straten van Jerusalem dringen om den Heiland te zien. In den hof der Oliveten ontrolt de muziek ook een heel drama voor den geest. Jesus, droevig tot den dood, gaat met twee zijner discipelen eenzaam bidden, terwijl men het mystisch koor der trouwgebleven menigte hem moed hoort ingeven. De Joden naderen en nemen Christus gevangen. Twee vrouwenstemmen die elkaar het antwoord geven, laten eene hartverscheurende klacht hooren.

De discipelen vluchten. Dan, als een donderslag, ‘O mensch, beween uwe zonden’ breekt 't orkest en koor en orgel uit.

Om tot een slotsom te komen, zal men van Bach moeten getuigen dat hij is: traditioneel door de manier van werken, modern door de inspiratie; hij besluit het verleden en huldigt de toekomst in. Als men niet

[p. 188]

uit het oog verliest, dat het protestantsch Duitschland van de XVII^e eeuw hetzelfde diepe geloof heeft, dezelfde frissche impressies als het Italië van Brunetto Latini, dat Bach een nieuwe periode inluidt, een ‘Renaissance’ tijdvak opent, dan zal men meteen zien en voelen, het naïeve en fijne, het subtiele en eerlijke, het mystische en eeuwig menschelijke, van zijn goddelijke muziek: de ‘Wear and tear of time’ zal ze wel weerstand bieden.

Om nu over de uitvoering zelf te spreken: ze was bevredigend en den heer Mathieu komt allen lof toe ons nader tot Bach gebracht te hebben. Een ding moet ons toch van het hart: Waarom heeft men deze Passie, wanneer er een Nederlandsche tekst bestaat, op een Fransche hinkende vertaling gezongen? of moest onwetendheid daarover de kroon weêr spannen?