Nieuw Leven. Jaargang 2

[p. 40]

Kronieken

Kunst van het Tooneel.

Onder den naam Vlaamsche Vereeniging voor Tooneel- en Voordrachtkunst, vormde zich in Vlaanderen een groep jonge kunstenaars: voordragers, tooneelspelers, letterkundigen, kunstschilders, met het doel: in de breedsten volledigst- mogelijke beteekenis tooneelwerken, en vooral deze van groote letterkundige waarde te vertoonen.

Waar maar al te veel door bezoldigde tooneelbestuurders anders niet worden opgevoerd dan stukken van min gehalte en door moegewerkte en weinig-gekultiveerde stielmenschen met zorgloosheid, belachelijke conventie en onliefde gespeeld wordt, meestal in een door zorgeloosheid afschuwelijklijkend dekorum, wil voornoemde vereeniging door diepe studie, langzame zorg en toewijding werken vertoonen als Starkadd van Alfred Hegenscheidt, waarvan de eerste opvoering in de Minard-Schouwburg te Gent op 10 April 1909 gaat; als Granida, zeventiende-eeuwsch herderspel van P.C. Hooft, waarvan de vertooning zal plaats hebben op een openlucht-tooneel in het heerlijke Oost-Vlaamsche Leiedorp: Ste Martens-Laethem, in Juli maand; als De Doode Stad van Gabr. d'Annunzio; als De Verzonken Klok van G. Hauptmann; als Gunlaug en Helga van Victor De Meyere.

Voor elk optreden een lange, ernstige voorbereiding, een doordringend instudeeren van de stukken als letterkundig werk, als tooneelkundig werk, als scenisch, plastisch werk; waarbij de technische door A.L. van den Heuvel, de kunstleiding door D^r J.O. de Gruyter waargenomen wordt, terwijl het literaire deel door jonge letterkundigen geleid, het dekorum en de kostumeering door jonge schilders verzorgd, de regie door een aan ondervinding rijk oud-tooneelspeler bestuurd wordt naast het spelend korps bestaande uit puike kunstenaars en dilettanten.

[p. 41]

In de tweede plaats zal deze vereeniging te Gent, Brussel, Antwerpen, Oostende en meer vlaamsche steden, verschillende avonden houden waar haar leden voordragen zullen uit het werk der beste Noord- en Zuidnederlandsche schrijvers: Aug. Vermeylen, Lod. Van Deyssel, Karel van de Woestijne, Willem Kloos, Alfred Hegenscheidt, Prosper van Langendonck, Jacq. van Looy, Ary Prins, P.C. Boutens, Albrecht Rodenbach, A. Aletrino, Henri Borel, e. a.

Welkbelang in Vlaanderen aan het ontstaan van deze vereeniging gehecht wordt kan men lezen in een artikel van Kavel van de Woestijne, verschenen in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 23 Januari 11. en waarin o.m. staat:

‘De “herleving van Vlaanderen” blijkt meer en meer niet langer beperkt te willen blijven tot een enkele groep. De schrijvers van Van Nu en Straks, die het vuur aan de lont hebben gestoken, hebben blijkbaar nuttig werk gedaan, en meer dan een tijdelijk opleven van nationale kunst op den breedst-menschelijken grondslag gewekt. Zelfs hunne tegenstanders loochenen hun invloed niet meer, en erkennen dat ze hem ondergaan. Wat beter is: een aantal letterkundige volgelingen bepalen zich niet tot dichten en schrijven - en daaronder zijn er van onbetwistbaar ;talent -, maar doen wat de Van Nu en Straksers verwaarloosden; zij gaan met hunne kunst, met de kunst, tot het volk.’

‘Behalve in Antwerpen, is er thans ook in Gent eene zeer actieve kunstbeweging, waarvan de laatste vrucht het stichten van eene Vlaamsche Vereeniging voor Tooneel- en Voordrachtkunst is. De rechtstreeksche ingeving daarvan is het voorbeeld van Royaards en Verkade, de grond waar de vereeniging op rust ligt echter dieper: niet alleen een poging maar mooie tooneelkunst, maar ook een werk van Vlaamsche beschaving, een sociale bedoeling.

‘Onder technische leiding van een Noord-Nederlander, die al jaren in Vlaanderen verblijft, den heer A.L. van den Heuvel, algemeen regisseur aan het Nederlandsch tooneel van Antwerpen, vroeger van Gent: een man die, niemand te na gesproken, heel wat meer litéraire ontwikkeling en smaak bezit dan de meeste Vlaamsche tooneelspelers; onder kunst-

[p. 42]

leiding ‘van een jong doctor in de philologie, J.O. de Gruyter, die zich vooral met phonetiek en letterkundige geschiedenis bezighoudt en een prachtig voordrager is; onder literair toezicht van de ijverige dichters ‘Adolf Herckenrath, Firmin van Hecke, Reimond Kimpe en Gust. van Hecke, wil een beschaafd, ontwikkeld dilettantengezelschap - er is zelfs een advocaat onder! - het, Vlaamsche land door, kunst- en voordrachtavonden inrichten, en mooi werk spelen.

‘De inrichters hebben durf, moed en volharding. Dit weegt vaak tegen ondervinding op. Hun poging is overigens te mooi, dat ze niet met belangstelling gevolgd werd.’

De eerste kunstavond, te Gent gehouden, waar de kunstleider Dr. J.O. de Gruyter in hun geheel het eerste en het tweede bedrijf, en verschillende fragmenten uit het derde, vierde en vijfde bedrijf van Starkadd voordroeg, is met hevigheid komen bevestigen, dat wat de vereeniging voor doel heeft, bereikt zal worden en dat wat Karel van de Woestijne in de N.R.C. schreef dubbele onderstreping waard is. Want wat de Gruyter gaf, wat hij toonde: zijn begrip van voordrachtkunst, zijn kunnen, zijn vermogen en zijn opvatting van karakteriseeren in de beelding der personaadjen die in Starkadd voorkomen, staan als vol-ronde bewijzen dat hij leiden kan naar volmaking de krachten van zijn vereeniging en dat hij zelf is: een kunstenaar die gevoel met kennis vereenigt, en dat weet te uiten met grootsche soberheid van een welluidend, diep orgaan.

De Gruyter, vooreerst leeft zich in in 't werk dat hij voordragen zal, laat het gevoel ervan in hem wellen, dan laat rythmus van de taal in zijn leven groeien, leert aesthetische en menschelijke waarde van zijn stuk kennen en weet dat te brengen tot een eenheids-gevoel dat hij uitzingen kan met de volle, innige tonen van een warme stem.

Bij hem geen tranerig deklameeren of pathetisch jammeren, en ook geen motorisch aftellen van versjes of toontjes, gesukkel met opjes en afjes en gehik op rijmwoorden.

[p. 43]

Bij hem strenge en machtige soberheid van gevoel, ingetogene of zwierige breedheid van voordragen, volledig-schoon behoud van golvende rythmus, en geheel juiste diktie.

Een figuur!... Een jong man wiens verschijnen in Vlaanderen van beteekenis, schoone beteekenis worden zal, wiens arbeid hier wellicht, o hoop van velen, opstammen kan als de arbeid van Willem Royaards en Eduard Verkade in Holland.

R.

In de Muziekwereld.

Gedurende deze eerste maand van het jaar 1909 is er in Belgie heel wat voorgevallen op muziekaal gebied. En onder al die feiten stippen we er verscheidene aan die zeer vereerend zijn - en verheugend tevens - voor de Vlaamsche toonkunde.

Eerst en vooral hadden we de benoemingen van Edgar Tinel tot bestuurder van het Brusselsch Conservatorium en van Paul Gilson tot algemeenen opziener der Muziekakademieën.

Betere keuze kon men voorzeker niet doen. Geen enkel ernstig Belgisch blad is tegen die benoemingen opgekomen. Zoo lijkt het wel alsof beide mannen door de Natie zelf uitverkoren geweest zijn. En, in der waarheid, de twee meesters zijn geene onbekenden voor het volk, al worden ze ook niet gevierd zooals wijlen Peter Benoit.

Benevens talrijke liederen bezitten we van Tinel - die thans 54 jaar telt - oratorio's zooals ‘Franciscus’, ‘Klokke Roeland’ en ‘Godelieve’, drie symphonische gedichten op den ‘Polyeucte’, van Corneille; daarbij moeten nog gevoegd worden verschillende motetten, psalmen, geestelijke gezangen, en eene mooie reeks stukken voor klavier en orgel.

Staat Paul Gilson ons niet even reusachtig voor den geest als den meester dien hij komt op te volgen, zoo mogen we toch niet vergeten dat hij eenige mooie liederen gecomponeerd heeft, lieve klaviermuziek, zeer

[p. 44]

verdienstelijke orkestmuziek, en vooral het zangspel ‘Prinses Zonneschijn’ (op woorden van Pol de Mont) dat, 'n paar jaar geleden, veel bijval genoot in den Muntschouwburg, te Brussel.

In het begin der maand kwam ons uit Antwerpen de mare toe dat een geestdriftig onthaal de eerste opvoering van ‘Reynaert de Vos’ te beurt gevallen was. Drie dingen werden door het publiek van het Nederlandsch Lyrisch Tooneel toegejucht: de muziek, het libretto en het onderwerp dat schrijver en toonkunstenaar bewerkt hebben. August De Boeck, een veelbelovend Vlaamsch componist, heeft goede muziek gezet op den tekst van Raphaël Verhulst die, - tusschen haakjes gezegd - weinige dramatische effekten bevat, wat het werk van toonkunstenaar nogal moeilijk maakt.

Zooals de titel van het werk het wel vermoeden laat, is het onderwerp ontleend aan de aloude XIII^e eeuwsche Vlaamsche legende van Willem. De Reynaert der legende wordt door de eenen aanzien als de verpersoonlijking van den volksgeest die spot met den adel, door de anderen als 'n guitige schelm die zich door zijne slimmigheid uit alle moeilijkheden en onaangenaamheden weet te redden. Raphaël Verhulst heeft er 'n volksleider of liever een apostel der vrijheid van gemaakt.

De muziek van De Boeck is tintelend, vol afwisseling, soms breed en soms ook wel heel naïef; maar altijd is ze zeer oorspronkelijk, en door en door Vlaamsch. Die componist is 'n waardige volgeling van den schepper der ‘Herbergprinses’ en van Gilson, den toondichter van de dartele ‘Prinses Zonneschijn’.

Ziezoo, nu heeft het Vlaamsch tooneel een dierenspel vooraleer de ‘Canteclaer’ van M^r Rostand - te Parijs - kant en klaar is. 't Is maar gelukkig voor R. Verhulst, anders zou hij nog van plagiaat beschuldigd worden. En wie weet of de voortreffelijke, maar een weinig rekla meminnende Fransche poëet, den Vlaamschen schrijver niet zal verwijten hem de gedachten Reynaert op het tooneel te brengen gestolen te hebben. Edmond Rostand spreekt er reeds bijna een tiental jaren over, meenen wij.

M.