De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

Bij de ‘Herrgottschnitzern’ van Oberammergau.

Onlangs herinnerden wij met een enkel woord aan het werk der Oberammergauer houtsnijders, wier interessante kunstarbeid terecht de bewondering wekt der vele vreemdelingen, die er de passiespelen komen bijwonen; thans bieden wij onzen lezers eenige welgeslaagde kiekjes aan uit het werkleven dezer dorpsbewoners, genomen op een moment, dat de arbeid in vollen gang is.

Wie de fraaie zaken ziet, door deze eenvoudige lieden gemaakt, vraagt zich met verwondering af, hoe ze tot zóó groote vaardigheid in hun lang niet gemakkelijk handwerk geraakten. Het beeldsnijden is te Oberammergau een traditioneele bezigheid, die reeds in de middeleeuwen haar beoefenaars vond. Men spreekt van kloosterlingen uit Rottenbuch, die een opleidingswerkplaats voor boerenknapen stichtten tot het aanleeren der edele houtsnijkunst. Hoewel men aangaande deze oude berichten geen volstrekte zekerheid heeft, mag toch wel als zeer waarschijnlijk worden verondersteld, dat de kunstrijke kloosterlingen uit vroeger tijden op de ontwikkeling dezer huisvlijt een veredelenden invloed hebben gehad en den ongeleerden landlieden menigen nuttigen wenk hebben gegeven, vooral ook met betrekking tot de traditioneele wijze van afbeelding der verschillende heiligen, hun uiterlijk voorkomen en attributen. Zoo heeft zich allengs een vaste en eerbiedwaardige overlevering gevormd, een stijl van werken, die, van vader op zoon overgegaan, onafhankelijk van persoonlijke opvattingen, zich zoude handhaven ter bestendiging eener waardige religieuze kunstnijverheid, die zoowel voor de versiering van kerken en kloosters als tot particuliere devotie-oogmerken met voorliefde werd aangewend.

Veel hebben de Oberammergauers geleerd, vooral wat het polychromeeren hunner beelden aangaat, van Augsburgsche sier-

[p. 287]

kunstenaars: toen in het nabijgelegen Ettal de Munsterkerk zou beschilderd worden, kwamen Augsburger kunstenaars daaraan mede-arbeiden; wederkeerig gingen jongelieden uit Oberammergau te Augsburg het polychromeeren leeren.

Het snijden van kruisbeelden in de werkplaats van postmeester Guido Lang.

Het eerste getuigenis omtrent hun kunstvaardigheid dagteekent uit 1520; in een geschrift uit dien tijd heet het, dat zij verstandige en geschikte lieden zijn, die in het snijden van klein beeldwerk een buitengewone vaardigheid verkregen hebben, zoodat zij in een notedop het gansche lijden van den Zaligmaker fijn en kunstig snijden kunnen, gelijk men dit in heel Duitschland en Europa niet vinden zal.

Ook te Neurenburg was de Oberammergauer kunst met eere bekend; menig mooi stuk snijwerk ging naar de kerken dezer stad en wordt er nog heden bewaard; en in de woningen der aanzienlijke kooplieden kon bijna geen kruis- of madonnabeeld gevonden worden, dat niet door de nijvere handen der dorpelingen vervaardigd was.

Peter Rendl, de Joannes der passiespelen, in zijn werkplaats.

Geen wonder, dat er welvaart heerschte in 't dorp; zoowel de eenvoudige. boerenknaap, die, met zijn snijwerk beladen, over berg en dal trok om het langs de huizen te verkoopen, als de houtsnijder, die zijn werk naar de stad bracht om daar in de groote balen met koopmansgoederen te worden verzonden over heel de wereld, maakte goede zaken. In de 18de eeuw was de handel in devotie-beelden zoodanig toegenomen, dat de Oberammergauers zelven hun handelshuizen stichtten tot in Kopenhagen en St.-Petersburg, in Bremen en Amsterdam, zelfs in Cadiz - vanwaar uit zij levendige relaties met hun ‘Heimat’ onderhielden - en na jaren arbeids in den vreemde als gefortuneerde lieden hun ouden dag in het dorp kwamen doorbrengen.

Niet aldoor echter ging het even voorspoedig: ongunstige tijdsomstandigheden als oorlog en pestilentie drukten zwaar op den arbeid; ook deden zich concurrenten op, die zich van het succes der Oberammergauers meester maakten; pogingen tot herstel van den ouden bloei-toestand leden alweder schipbreuk op de ongunst der tijden of op de afgelegen ligging van het dorp, wijl ten opzichte der verbeterde verkeerswegen in gunstiger conditie gekomen plaatsen voor hun houtsnijwerk gemakkelijker aftrek vonden.

De houtsnijder Pauli Lang met zijn gezellen.

Toen de regeering den Oberammergauers het voorstel deed hun snij- en teekenschool tot een staatsinstelling te maken, werd dit afgewezen, waarop van regeeringswege in het naburige Partenkirche er eene werd opgericht, evenzeer tot schade der Ammergauer nijverheid, als de mededinging van het goedkoopere en daarom meer gezochte Zwitsersche snijwerk.

Door al deze oorzaken geraakte het handwerk in verval tot met de moderne belangstelling voor de Oberammergauer passiespelen ook de voorvaderlijke huisvlijt der dorpelingen een voorwerp van algemeene interesse en kunstkritische beschouwing werd, tot niet geringe voldoening waarschijnlijk dergenen, die zoowel van staatshulp als van naar moderne begrippen geregeld kunstnijverheid-onderwijs heil verwachtten voor de herleving der oude industrie. Men gewaagt dan ook van een ‘nieuwen geest’, die de bestuurder der thans van staatswege gesubsidieerde school, Ludwig Lang, en zijn medestanders in de snijkunst brachten; slechts een nauwkeurige bekendheid met het oudste, oude en nieuwere snijwerk zou de twijfellooze bevestiging wettigen van wat hier slechts als vermoeden in alle voorzichtigheid mag worden uitgesproken: dat deze ‘nieuwe geest’ wellicht even weinig ten goede gewerkt heeft voor

[p. 288]

de Oberammergauer snijkunst als hij 't deed voor de passiespelen; de innerlijke deugd toch van dergelijke primitieve en schier onbewust kunst-schoone geestesuitingen blijft het zuiverst bewaard in afzondering en buiten den invloed der algemeen-gangbare levens- en kunstinzichten.

In de modeleerzaal der Oberammergauer snijschool.

Mogen de stoffelijke baten al gestegen zijn, zoo kan zulke vooruitgang toch nooit goedmaken wat aan geestelijk bezit verloren ging. Een nauw en noodzakelijk verband tusschen de passievertooningen en de houtsnijkunst zal wel voortdurend op beider uiterlijk voorkomen en innerlijk gehalte van gelijkaardigen invloed zijn.

Degelijk teeken- en modeleer-onderricht, zooals dit den aankomenden Herrgottschnitzern onder Ludwig Lang's leiding verstrekt wordt, is natuurlijk uitstekend voor hun technische vorming; het standvastig werken naar de natuur, het gebruiken als studiemateriaal der gipsafgietsels van handen en voeten, die ook aan onze teeken- en boetseerscholen daartoe gebezigd worden, verleent hun een vastheid van hand en een klaar begrip der menschelijke vormen, dat tot het snijden van goede beelden onmisbaar is; maar het gevaar is niet weg te praten, dat met de oude, onbeholpener techniek, ook het gevoel voor de oude, vrome traditie zal verloren gaan; m.a.w.: dat het snijwerk aan uiterlijke volmaaktheid, aan breedheid van bestreving, winnen zal, wat het aan op eerbiedig bewaarde overleveringen steunende innerlijke voortreffelijkheid, aan karakterdiepte, missen moet.

De familie Andreas Lang bij den arbeid.

Dat ruime, doelmatig ingerichte werkplaatsen de vroegere huiselijke werkkamertjes hebben vervangen is mede een gevolg van de nieuwere ideeën en herleefden handel: het atelier met tentoonstellingsruimte van Guido Lang kan een model-inrichting worden genoemd. Dit lid der te Oberammergau wijdvertakte familie Lang is eigenlijk postmeester; wij zien twee zijner gezellen ieder aan een levensgroot Christuscorpus bezig, drie anderen, aan de werkbank gezeten, hebben klein werk onderhanden, de meester zelf staat bij een kast, vol met de kunstproducten zijner werkplaats.

De verwante familie Andreas Lang houdt zich óók druk met de snijkunst bezig: wij zien grootmoeder, moeder, vader en kinderen in de weer. 't Is een opwekkend gezicht: de schoone toewijding van alle leden des gezins aan het voorvaderlijk bedrijf; den jeugdigen aankomelingen en den ouden van dagen wordt het gemakkelijkste werk toevertrouwd, de jonge, over de volle kracht van hun kunnen beschikkende huisgenooten, vrouwen zoowel als mannen, nemen het moeilijkste deel van den arbeid voor hun rekening. Het moet een gelukkig familieleven zijn dat in vrome liefde voor den edelen arbeid van geest en handen rustig en werkzaam in bestendige eensgezindheid wordt heengeleefd, een benijdenswaardig volk, dat zijn edelste vermogens in zoo schoone harmonie gespannen houdt op het verhevene en nuttige tegader.

Op een ander plaatje zien we Peter Rendl, den blondharigen Joannes der passiespelen, aan het werk; hij heeft een Ecce Homo onder handen, zijn gezel een Maria-beeld; een St. Michael staat op de werktafel. Ons laatste plaatje eindelijk geeft een hoekje van Pauli Lang's atelier te zien; de meester staat achter den stoel van een zijner gezellen, een andere heeft juist een blok hout tot nieuwen arbeid aangedragen.

Een bijzondere tak der kunst is het beschilderen of polychromeeren van de beeldjes, waarin de Oberammergauers het tot een aanzienlijke hoogte hebben gebracht; in het bezit der familie Lang is nog een driehonderd jaar oud ‘Stalletje van Bethlehem’, waarvan de kunstig gesneden en gepolychromeerde beeldjes alle in het dorp gesneden zijn.

Wat ook in de toekomst van de Oberammergauer kunstnijverheid worden moge, op haar verleden kan gewezen worden als op een volkskunst in den waren zin des woords, een kunst van en allereerst voor de gemeenschap, waarmee de dorpeling in de negen stille jaren, die liggen tusschen twee opeenvolgende passie-vertooningen, - waaraan de gansche bevolking haar medewerking direct of indirect verleent - op eerzame en vlijtige wijze zijn dagelijksch brood verdiende, en die te allen tijde den Herrgottschnitzer van Oberammergau in eere zal doen blijven.