De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

Een dief in den nacht.
Oorspronkelijk verhaal van Louise Stratenus.
(Vervolg.)

Otto was gelukkiger. Hij ging studeeren. Het maandgeld, dat zijn vader hem medegaf, was echter zoo gering, dat hij al spoedig inzag er niet mee te kunnen komen. Ook nu leed de moeder het onbeschrijfelijke. De jongeling weende bij haar en haar smeekbeden bij haar echtgenoot werden slechts opgevangen door doove ooren. Na verloop van twee jaar was de student zoozeer in schulden geraakt, dat hij radeloos werd. Hij zag geen anderen uitweg meer dan den ganschen toestand aan zijn vader bloot te leggen en, hem niet onder de oogen durvende te komen, deed hij dit per brief.

Het antwoord was even kort als onverbiddelijk. ‘Voor eenmaal zal ik, uit eerbied voor mijn naam, betalen. Ik verklaar u echter plechtig, dat dit nooit weder en onder geen omstandigheid geschieden zal. Tot uw straf zult gij Utrecht voor altijd verlaten. Ik zal plaats voor u bespreken aan boord van een zeilschip, waarin ik aandeelen heb. Daarmee zult gij rondreizen tot gij een ernstiger man geworden zijt.’

Mevrouw Van Oudwijk zag haar zoon niet weer. Het was hem verboden geworden afscheid te komen nemen vóór dien langen tocht en, terwijl hij op zee rondzwalkte, stierf zij, volgens het oordeel der wereld, aan een gebroken hart.

Twee der dochters deden ‘goede’ huwelijken; de derde bleef verder het huishouden bestieren. De vader had intusschen bepaald, dat hij aan elk zijner volwassen kinderen een inkomen van drieduizend gulden zou meegeven. Deze edelmoedigheid was voornamelijk te danken geweest aan zijn hoogmoed; want hij had niet onder willen doen voor de schoonouders zijner dochters.

Toen Otto in het land wederkeerde, werd hij op een bankierskantoor geplaatst; hij gaf geen reden meer tot klagen, deed eenige kleine speculaties, die hem gelukten, en na verloop van enkele jaren trouwde hij Anna Meerbergen, wier vader verblind was geraakt door het vooruitzicht een zoon van den schatrijken mijnheer Van Oudwijk tot schoonzoon te krijgen.

Otto's vader beschouwde dit huwelijk als een groote dwaasheid. Wie ter wereld, die zijn vijf zinnen bij elkaar had, huwde in onze dure tijden nog een meisje zonder fortuin? Maar de jonge man was geen kind meer en meester over zijn daden; dus kon hij niet anders dan zwijgend toezien, nadat zijn ernstige vermaningen niet gebaat hadden.

Vijftien jaar lang bleef het jonge paar te Amsterdam wonen, des zomers geregeld een week bij den grijsaard buiten gaande doorbrengen. Hij zelf bezocht hen alleen, wanneer hij voor een vergadering of zaken naar de hoofdstad geroepen werd. Geregeld zond hij het jaargeld, en voor het overige bleef hij steeds dezelfde, ernstig, ijskoud, gevreesd door allen, behalve door zijn schoondochter, die zonder hem lief te hebben, verklaarde niet te begrijpen, waarom ieder voor hem sidderde en misschien het eerste wezen was, dat hem in de laatste halve eeuw als een gewoon mensch behandelde.

Ten slotte zei Otto geld genoeg te hebben gemaakt, om nu voorgoed het stadsleven vaarwel te zeggen, dat hij moede was. Zij waren niet gelukkig geweest met hun kinderen en hoopten dat de buitenlucht goed zou doen aan de kleinen, die hun nog overbleven. Zij hadden zich daarom gevestigd in Anna's geboortestreek.

En nu waren zij ontboden aan het sterfbed van den onbarmhartigen man, die zich door geen der zijnen ooit had weten te doen liefhebben. Meta's moeder was er voornamelijk uit medelijden heengegaan. Zij wist zeer goed, dat hij niet naar haar verlangde, maar zij beklaagde hem zoo diep. Hoe ontzettend moest het niet zijn, als men aan den rand van het graf stond en heel het leven lang aan niets anders had gehecht dan aan geld, nooit iemand gelukkig had gemaakt, of ook maar de geringste weldaad had bewezen. Misschien zou zij nog iets voor zijn onsterfelijke ziel vermogen; geen zijner kinderen, die hem zou durven spreken over den naderenden dood, geen hunner trouwens, wiens geloof daartoe levendig genoeg was.

Hij had haar verwonderd aangezien, toen zij aan zijn legerstede verscheen; zijn voorhoofd had zich zelfs gerimpeld en van onder de stoppelige wenkbrauwen flikkerde haar een bliksemstraal tegen; maar zij hield zich als had zij niets daarvan gezien.

Dien avond aan de thee zaten Otto en zijn zusters bij elkander in de huiskamer, toen Anna, die een oogenblikje boven had gerust, want zij was verre van sterk en dat weerzien had haar aangegrepen, binnentrad.

‘Wie is bij vader?’ vroeg zij, het kleine groepje overziende.

‘Madeleine is bij hem geweest,’ antwoordde haar man, ‘om hem te vragen of hij thee wilde en hij hield haar niet terug. Wij wachten nu tot hij een van ons allen laat roepen. Het schellekoord is onder zijn bereik.’

‘Wilt gij zeggen, dat hij geheel alleen ligt?’

‘Ja; maar wat zullen wij daaraan veranderen?’ vroeg haar jongste schoonzuster, die ongehuwd was gebleven: ‘Ik zelfs, die hier altijd in huis ben, zou het niet wagen bij hem te komen, als hij het niet had verlangd. Ik begrijp niet, dat gij hem nog niet kent, zooals wij.’

‘Maar hij is zwaar ziek; er kan hem plotseling iets overkomen, zonder dat hij kracht tot schellen heeft!’

‘Dat is ook zoo,’ gaf Madeleine op bezorgden toon toe, ‘het is zelfs heel gevaarlijk; maar ik zou wel eens willen zien, wie den moed had iets te doen, dat vader niet wenschte. Ik zeker niet.’

‘Neen,’ sprak haar broeder, ‘het ontbreekt ons geen van allen aan goeden wil; maar hij zelf maakt het ons zoo goed als onmogelijk.’

‘Dan zal ik gaan,’ verklaarde Meta's moeder beslist, ‘ik ben niet bang voor hem.’

‘O! als gij dat zoudt willen doen,’ zei de oudste der zusters, haar een blik vol bewondering toewerpende: ‘dan neemt gij mij een pak van het hart; maar laat het u geen verdriet doen, als gij met een scherpen uitval wordt weggestuurd. Vroeger was vader ten minste altijd bedaard, maar hij is zoo kregelig geworden in zijn ziekte.’

Anna begaf zich regelrecht naar de ziekenkamer, ontsloot heel zacht de deur en naderde de legerstede. De vensters waren reeds gesloten; er brandde een lamp in het vertrek en het licht viel ten volle op het ingezonken gelaat met de scherpe trekken en de groote, nog altijd doordringende oogen, die zich vol verbazing op de binnentredende vestigden.

‘Wat komt gij doen?’ vroeg de kranke bits. ‘Ik heb niet om u gescheld.’

‘Dat weet ik wel,’ antwoordde Anna moedig; ‘maar een ziekenvertrek is niet de audiëntiezaal van een minister. Ik kom wat bij u zitten met mijn haakwerk, tenzij dat gij mij wegjaagt, vader.’

Hij bromde iets onverstaanbaars, dat zij, schijnbaar, als een toestemming opnam; want zij ging aan zijn voeteinde zitten en maakte haar werktasch los; maar na verloop van een oogenblik stond zij weder op en ging de lamp op een tafel bij het venster plaatsen.

[p. 220]

‘Wat doet gij?’ riep de kranke.

‘Dat licht moet u hinderen, het scheen u vlak in de oogen.’

‘Gij zijt een vreemde ziel! Daar heeft nog niemand aan gedacht.’

‘Misschien wel, vader; maar allen wachten op uw bevelen.’

‘Dat is ook zooals het hoort. Al is men ziek, men blijft daarom toch de meester.’

‘Maar men weet soms niet, wat goed voor ons zou zijn. Wanneer moet gij innemen, vader?’

‘Denkt gij, dat ik dat doe? Alle doktoren zijn weetnieten en schrijven maar wat gekleurd suikerwater voor. Ik ken mijn eigen gestel door en door en laat de natuur werken. Zij helpt er mij weer binnenkort bovenop, dat zult gij zien. Als het aan mij had gelegen, zoudt gij geen van allen overgekomen zijn; maar omdat ik een kleine attaque kreeg, meende die domoor van een aesculaap mij verloren en seinde zelf naar al de kinderen. Alsof iemand, zoo forsch als ik, zulk een stootje niet te boven zou komen! Mijn vader leefde nog vijftien jaar na zijn eerste beroerte en mijn grootvader werd zes en negentig jaar.’

‘Waarom antwoordt gij niet?’ vroeg hij weer, nadat er op deze woorden een pijnlijke stilte was gevolgd.

‘Omdat ik niet kan liegen, vader,’ antwoordde zijn schoondochter zacht.

‘O, zoo!’ sprak hij toornig. ‘Ge wilt u altijd onderscheiden van de anderen. De dokter, Otto, Madeleine, Caroline en Lucie zijn allen overtuigd, dat ik reeds op weg ben te herstellen; maar gij moet het natuurlijk weer beter weten. Zijt gij hier misschien gekomen om?...’

Mauritshuis te 's-Gravenhage.
gezicht op haarlem, naar de schilderij van jacob ruisdael.

‘Om u te helpen, vader,’ klonk het zacht: ‘Ik heb het altijd wreed en onverantwoordelijk gevonden, wanneer men de zieken onkundig van hun waren toestand liet. Krank zijn is altijd een ernstig, een plechtig oogenblik.’

‘O! nu begrijp ik waar gij heen wilt. Gij zoudt zeker willen, dat ik een priester halen liet, maar daar behoeft gij u geen moeite toe te geven. Ik heb al lang met die heeren afgehandeld. Ik verbood ze mijn huis, ofschoon mijn vrouw er dagen lang om weende. Ik ben van mijn jeugd af een vrijdenker geweest en hoop dat ook tot het eind toe te blijven.’

‘Vader, dat kan genoeg schijnen voor het leven, maar het is het niet voor den dood.’

‘Zwijg, zeg ik u! Zoo gij nog een woord zegt, zal ik u de kamer uitzenden.’

Zij zette zich sprakeloos aan het andere einde der kamer neer en toen de zieke zich, na verloop van een poosje, met inspanning overeind hief, om te zien wat zij uitvoerde, bemerkte hij, dat zij bad.

Dien nacht bracht zij, ongenoodigd, op de sofa van het ziekenvertrek door. De grijsaard had haar in het begin willen verjagen; maar toen zijn toorn over haar stijfhoofdigheid eenigszins was bedaard, gaf hij er zich rekenschap van, dat het toch

[p. 221]

een groote rust was, haar in zijn nabijheid te hebben. De nacht was vol verschrikkingen, als men dien zoo alleen doorbracht, wanneer men zich nog ongesteld gevoelde. Dan twijfelde zelfs hij bij oogenblikken aan zijn herstel. Het was beter, dat er iemand in de kamer zou blijven, tot hij weder volkomen genezen was. Tot daartoe had hij daar geen last toe willen geven, uit vrees, dat men hem van kleinmoedigheid verdenken zou; maar van het oogenblik, dat iemand zich durfde opdringen, kon men iets dergelijks niet veronderstellen.

Hij eindigde zelfs met eenige uren te slapen, wat sedert verscheidene dagen niet was gebeurd; maar toch waren zijn krachten langzaam aan het afnemen en den volgenden morgen gevoelde hij dit voor het eerst.

Hij lag thans met gesloten oogen. De spottende trek om de lippen was verdwenen, in stede daarvan droeg zijn mond een pijnlijke uitdrukking, daalde er telkens een nevel voor zijn blik.

‘de verboden vrucht’, naar de schilderij van p.c. chocarne-moreau.

‘Ga naar bed,’ was het eerste woord, dat hij Anna na vier en twintig uur zwijgens toevoegde; maar het was op zachter toon dan gewoonlijk geuit en hij voegde er bij: ‘Gij zijt ook niet sterk en zult u te veel vermoeien.’

‘O! ik slaap heel goed op de canapé hier, veel geruster dan ik het boven zou doen; of wil ik een uwer dochters halen?’

‘Neen,’ antwoordde hij snel, ‘al mijn kinderen zijn wezels. Zij zouden wegloopen, als mij iets overkwam.’

‘Dat zouden ze niet, daarvan ben ik overtuigd; maar ik blijf hier,’ verklaarde Meta's moeder.

Weer zweeg de oude man een poosje en toen vroeg hij:

‘Hoe komt het toch, dat gij alleen niet bang voor mij zijt?’

[p. 222]

‘Omdat... omdat ik niet door u opgevoed ben.’

Hij lachte even, een vreugdeloozen lach.

‘Gij zijt oprecht, daar valt niet aan te twijfelen. Misschien hebt gij gelijk. Ik heb mijn kinderen goed afgericht, zoo behoort het ook.’

Zonderling genoeg, hij duidde haar zooveel openhartigheid niet euvel; integendeel wilde hij, van dat oogenblik af, nog alleen door haar worden bediend. Het was slechts op haar aandringen, dat hij er in toestemde zijn kinderen dagelijks eenige minuten te zien.

Den vierden nacht, nadat zij hem op zijn verzoek te drinken had gegeven, mompelde hij:

‘Vreemd, ik kan u alleen bij mij verdragen, omdat ik u door en door ken. Ik lees op uw gelaat als in een opengeslagen boek. Van de anderen weet ik niet, of zij goed of slecht zijn, of zij mij liefhebben of haten.’

‘Zij zijn allen zoo goed; maar uit vrees verbergen zij wat er in hen omgaat.’

‘Hm! Ik ben er heel mijn leven trotsch op geweest, dat zij bang voor mij waren. Zou ik dan zoo veranderd zijn, dat ik het thans anders zou willen?’

‘Neen, vader, maar...’ en hier werd haar stem heel zacht, ‘alles wordt verschillend in het aangezicht van den dood. Dan ziet men de dingen zooals zij zijn. Het leven maakt ons dikwijls blind.’

‘De dood? Wat vertelt gij toch? Ik wil niet sterven, zeg ik u, en Göthe verzekert, dat men niet behoeft te sterven, zoolang men zich slechts met al zijn geestkracht daartegen verzet.’

‘Göthe zelf is ook gestorven, vader,’ sprak Anna bijna fluisterend. ‘O! laat mij een priester voor u halen.’

‘Neen, neen! Wanneer zult gij luisteren?’ riep hij verwoed.

Zij zweeg en wilde na verloop van eenige minuten naar haar sofa wederkeeren, toen hij opeens haar hand vastgreep.

‘Gij zijt dapper,’ sprak hij, terwijl er een groote gejaagdheid op zijn gelaatstrekken te lezen viel; ‘zeg mij de volle waarheid. Is er geen hoop meer?’

Anna bewaarde het stilzwijgen.

‘Is de dokter zóó zeker van zijn zaak? Het is waar, dat ik mijn krachten voel verminderen. Hoe lang geeft hij mij nog?’

‘Twee, hoogstens drie dagen. Maar, o! vader, dat is niet het einde van alles. Wilt gij u niet op de Eeuwigheid voorbereiden?’

‘Ik weet niet... wij zullen zien... morgen, als ik weer rustig na kan denken. Eerst moet voor het tijdelijke worden gezorgd. Gij zijt moedig, gij alleen kunt het volbrengen.’

‘Wat wilt gij van mij, vader?’ klonk het ontsteld.

‘Dat gij, als ik mocht sterven, mijne kinderen op iets zult voorbereiden. Ik had een brief aan hen willen nalaten; maar de kracht ontbreekt mij hem te schrijven, en vroeger... kwam ik er nooit toe. Het was geen gemakkelijke taak! Anna, ga zoo staan, dat ik uw gelaat niet zien kan, en hoor mij aan... Gij zult het hun later zeggen, maar niet voordat ik ben heengegaan.’

‘Ik beloof het u, vader,’ fluisterde zij, diep ontroerd.

‘Wend u dan af, ja, zoo is het goed. Ik... ik... ben niet de gierigaard geweest, dien men in mij zag. Ik was alleen niet aan geld gewoon geweest in mijn jeugd en viel in de handen van woekeraars. Bij mijn huwelijk moest ik hun tonnen uitbetalen. Ik wilde dat inhalen en verloor, ik speculeerde al door, omdat ik te trotsch was om het te bekennen en mij te verminderen. De zenuwberoerte trof mij... den dag, toen ik nagenoeg alles verloor wat mij overbleef...’

IV.

Het was voor Meta's moeder een zware slag geweest, zoo onverwacht te vernemen, dat het grootste gedeelte van hun eigen inkomen voortaan voor haar echtgenoot en haar verloren was; maar zij woonden op een goedkoop dorp, waar men bezuinigingen kon maken, zonder zich te vernederen, en zij bleef niet lang stilstaan bij eigen leed. Al hare gedachten bepaalden zich weldra bij den ongelukkigen grijsaard, wien deze bekentenis zooveel had gekost, die eindelijk het masker had afgeworpen, een halve eeuw door hem gedragen.

Welk een verootmoediging, na zóólang op een voetstuk te hebben getroond, te moeten sterven met het bewustzijn, dat zijne kinderen hem des te strenger zouden veroordeelen om een fout, welke hij zoo onverbiddelijk in anderen gevonnist had! O! zij verstond het, dat hij, na zijn eerste verliezen, tot elken prijs de geleden schade had willen herstellen en daardoor roekeloos geworden was, ten slotte alles op het spel had gezet.

Haar medelijden maakte haar zachter, liefderijker dan ooit voor hem. Zij trachtte hem op te beuren, maar tevens hem nog ernstiger dan te voren te wijzen op de noodzakelijkheid zich met God te verzoenen.

In dit laatste opzicht leed zij schipbreuk. De man, die heel zijn leven lang een slaaf geweest was van het oordeel der wereld, had er steeds een eer in gesteld een vrijdenker te heeten; hij wilde sterven met het treurig prestige, dat hem daardoor in de oogen zijner vrienden verleend werd. Voor de oogen der menigte moest hij blijven, wie hij altijd geschenen had te zijn. Hij drukte zijn schoondochter op het hart, zorg te dragen, dat zijn kinderen nooit openbaar zouden maken hoezeer zijn nalatenschap hun tegengevallen was, en zij kwam tot de ontdekking, dat, zoo hij vóór zijn dood het stilzwijgen had verbroken, dit alleen geschied was, om te voorkomen, dat zijn erfgenamen, niets begrijpende van de wijze waarop het geld verdwenen was, een onderzoek zouden instellen, dat ruchtbaarheid aan de zaak zou verleenen.

Tot het eind toe bleef hij een ijskoud egoïst, die zich slechts om eigen belangen bekommerde.

Geen wonder dat, nadat een tweede beroerte hem zijn spraakvermogen benomen had, zijn doodsstrijd ontzettend was. Hij lag daar, bij het volle bewustzijn, zonder een woord te kunnen uiten, de oogen slechts op zijne schoondochter gericht, en zijzelve wist niet, wat zijn gebiedende blik haar zeide; of hij haar daarmede wilde herinneren aan haar opdracht, of wel eindelijk inzag niet aldus te kunnen sterven, zonder eenige hoop voor het toekomstig leven.

Haar echtgenoot en schoonzuster kwamen nu telkens de ziekenkamer binnen; maar zij bleven er nooit lang achtereen en, zoodra Anna zich weder met den stervende alleen bevond, wierp zij zich naast hem op de knieën en bad luide voor hem. Dat was al wat zij nog voor hem vermocht te doen.

(Wordt vervolgd.)