De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

Van Luik naar Luxemburg,
door J.F. Nuyens.
(Vervolg.)

Den volgenden morgen waren wij al vroeg bij de hand, om een meer gedetailleerd bezoek aan de stad te brengen.

Niet, dat er zoo bijzonder veel in Luxemburg is te zien. De ligging van de stad is haar grootste merkwaardigheid, vooral nu, zooals gezegd is, de eeuwenoude, zware, merkwaardige vestingwerken zijn gesloopt. Deze vestingwerken waren hoofdzakelijk begonnen door keizer Hendrik VII, van geboorte graaf van Luxemburg en zijn zoon Jan den Blinde, den oorlogszuchtigen koning van Bohemen. Na dien tijd waren ze herhaaldelijk uitgebreid en versterkt, vooral ook door den beroemden Vauban, nadat Lodewijk XIV zich in 1684 van de stad had meester gemaakt.

Ons eerste bezoek gold de kathedraal, een Gothisch gebouw, waarvan we weinig zullen zeggen. Het schoonste sieraad is het portaal, een prachtig staaltje van de kunst der Renaissance, van onder tot boven rijk versierd met ornamenten en beelden en bijzonder schoon van verhoudingen.

Vlak bij de kathedraal ligt de ‘Place Guillaume’, het hartje van de stad, waar zich een standbeeld verheft van onzen koning Willem II, in 1884 door den beeldhouwer Mercié uitgevoerd. De koning-groothertog zit te paard en schijnt de menigte aan zijn voeten te groeten. Het beeld is van geen bijzondere kunstwaarde en haalt b.v. niet bij het bekende ruiterstandbeeld van Prins Willem I voor het paleis te 's-Gravenhage.

Hoe dit zij, wij brachten den ridderlijken vorst ons saluut en wandelden vervolgens even naar het groothertogelijk paleis, dat met zijn eigenaardige erkels en zijn niet alledaagsche gevelversiering een origineel en prettig voorkomen heeft. Het gebouw dateert van 1580 en ademt dan ook geheel den geest der Renaissance, hoewel de invloed der Gothiek nog niet volkomen is geweken.

Daar Luxemburg karig is bedeeld met museums en andere bezienswaardigheden, besloten wij, in aanmerking genomen het prachtige weer, liever den dag in de open lucht door te brengen, dan ons op te sluiten in de zalen van het stadhuis, waar een kleine verzameling schilderijen is aangelegd, die meestal werk zijn van moderne Fransche meesters.

Wij wandelden dus de geheele stad door, totdat wij kwamen aan het uiterste noordpunt van het park en vandaar een alleraardigst gezicht hadden op de benedenstad en het tegenoverliggende Nieder- en Obergrunwald, die de toppen der bergen aan de overzijde bedekken.

Van dit punt af leidt een zigzagweg, in de rotshelling aangelegd, beschaduwd door boomen en struiken, naar Pfaffenthal, de noordelijke benedenstad, die ongetwijfeld een van de meest schilderachtige stadsgezichten oplevert, welke men zich denken kan. Het eerst vielen ons op twee schilderachtige oude torens, verbonden door een zwaren muur en een boog over de Alzette, welke te zamen een waterpoort vormen, die nog een overblijfsel is van de oude vestingwerken in het dal. Het riviertje met zijn helder water stroomt achter de oude huizen om, die de ‘Rue Vauban’ vormen en vanaf een verder gelegen oude brug hadden wij een schilderachtig uitzicht op de vele leerlooierijen, die aan het vriendelijke riviertje hun ontstaan te danken hebben. Pfaffenthal ziet er voorzeker wel wat groezelig en stoffig uit, maar de schitterende zomerzon overgoot alles met haar koesterende stralen en het geheele dal met de oude stad, het klaterende riviertje en de weelderig begroeide bergen in het rond vormden een geheel, waarvan men zelden de wedergade zal zien.

Van uit Pfaffenthal liepen wij, onder de groote spoorwegviaduct door, naar Clausen, de oostelijke voorstad. Tusschen deze beide steden in ligt de ‘Bouc’, een alleenstaande, loodrechte rots, op welker meest vooruitstekend gedeelte een groot beeld van den H. Jozef is geplaatst. Van uit het dal gezien levert deze rots een indrukwekkenden aanblik op.

Clausen en Grund (de derde benedenstad) zijn aan elkaar gebouwd en vooral in Grund vindt men de aardigste en meest schilderachtige gezichten in het dal en naar de bovenstad. De wegen en straten rijzen en dalen volgens de ligging van de berghelling. Soms verlaat men den grooten weg, om langs een aantal trappen weer dieper af te dalen en den loop van de Alzette te volgen langs een smal pad, dat tusschen tuinen, bleekvelden en akkers doorloopt en dan plotseling weer uitkomt hier of daar op een breeden weg, die tusschen de steile rotsen en een zwaren muur ligt ingeklemd.

Deze interessante wandeling duurde meer dan twee uur en puffend en blazend, maar opgetogen over al het schoons, dat de natuur ons bood, klauterden wij weer de hellingen op, die ons naar de bovenstad voerden. Eerst namen wij echter nog een kijkje in de overoude St.-Quirinus-kapel, die in de rots is uitgehouwen en die in al zijn eenvoud een zeer bezochte bedevaartplaats is. Vervolgens pakten wij onze bagage bij elkaar, namen afscheid van het hotel en van de stad en zaten al spoedig in den

[p. 199]

D-trein, die ons in razende vaart naar het aloude Metz zou voeren, de sterke, bijna onneembare vesting, waaromheen de meest bloedige slagen van den Fransch-Duitschen oorlog zijn geleverd.

Metz.

Het zuiden van Luxemburg sluit, zooals reeds gezegd is, aan bij het Plateau van Lotharingen. Het uitzicht is dan ook niet zoo fraai als te midden der bergstreken. De heuvels, met hun ronde ruggen, zijn bedekt met korenvelden, akkers, boomgaarden en tuinen, en alleen in de verte rijzen enkele hooge toppen ten hemel, die weer aansluiten bij de bergstreken van N.O. Frankrijk.

Een fraai landschap kregen wij te zien bij Diedenhofen, het Fransche Thionville, waar de spoorweg het dal van de Moezel ingaat. De kleine vesting met haar bastions en wallen, haar aardigen toren, die boven alles uitsteekt, en zijn fraaie Moezelbrug levert een vriendelijk gezicht op, dat alle gedachten aan oorlog, brand en verschrikkingen bant. In 1870 werd de vesting na een tweedaagsch bombardement door de Duitschers bezet, daar zij een noodzakelijke schakel vormde in de ijzeren keten, die Metz van de buitenwereld zou afsluiten en de onbedwingbare aan de macht der Duitschers onderwerpen.

Wij stoomen nu verder door het Moezeldal, dat hier vrij breed is en met zachte glooiingen naar de rivier afloopt. De spoorweg blijft een tamelijk eind van den stroom verwijderd. Hier en daar rijzen te midden van het bloeiende landschap reusachtige fabrieken omhoog en eindelijk zagen wij aan onze rechterzijde de bergen naderbij komen, die de omstreken van Metz beheerschen. De hoogste van deze, die het meest in de vlakte vooruitsteekt en vrij steile hellingen heeft, draagt het bekende fort St. Quentin, dat door de Duitschers sedert is verdoopt in fort Prins Friedrich-Karl. Links van den spoorweg ligt het fort Voigt-Rhetz, een der voorwerken van de vesting - en nu beschrijft de spoorweg een groote bocht om de stad, ratelt over de Moezelbrug en zet ons aan het hoofdstation in het zuiden der stad af.

Zelfs voor leeken is het duidelijk, dat Metz een verbazend sterke vesting is en niet tevergeefs hadden de Franschen haar den bijnaam gegeven van ‘la Pucelle’, de maagd, want eeuwen lang had zij haar roep van oninneembaar gehandhaafd, uitgezonderd een enkele maal, wanneer list of verraad in het spel kwamen.

Metz ligt in het vruchtbare Moezeldal, dat zich in de omgeving van de stad eenigszins vernauwt. De Moezel zelf verdeelt zich beneden de vesting in een paar armen en vormt aldus, ook in vereeniging met het kleine riviertje de Seille, eenige eilanden, waarvan St. Simphoriën, het Saulcy-eiland en het Chambièreeiland de voornaamste zijn. Door deze verdeeling van den stroom worden eenige natuurlijke verdedigingswerken gevormd, die door bastions, forten e.a. sinds eeuwen zijn versterkt en verzekerd.

Metz is al een zeer oude stad. Zij was de hoofdplaats der Galliërs en heette toen Dividorum. Het spreekt van zelf, dat de Romeinen op deze gunstig gelegen plaats reeds een sterkte aanlegden, maar in de vijfde eeuw werd de stad door de Hunnen onder Atilla verwoest. Zij werd echter herbouwd en beleefde een nieuw bloeitijdperk als hoofdstad van Austrasië. Zij was toen een der eerste steden van het Frankische rijk en Lodewijk de Vrome werd er begraven. Later echter geraakte de stad - evenals zoovele grensplaatsen - in een dubbelzinnige positie. Nu eens Fransch, dan weer Duitsch, had de bevolking ook een gemengd karakter en eerst toen in 1552 de Franschen onder Montmorency de vesting veroverden en tegen Karel V dapper verdedigden, werd de Franschgezinde geest sterker. Bij den vrede van Munster in 1648 kreeg Frankrijk de volkomen souvereiniteit over Metz, Toul en Verdun en daarmee werd de vesting voor goed van Duitschland afgescheiden.

Intusschen was het met den bloei der stad gedaan, vooral ook doordat vele protestantsche inwoners de wijk hadden genomen naar Duitschland. Vóór 1552 telde Metz bijna 60.000 inwoners; in 1698 waren er slechts 22.000, en eerst in onze eeuw is de bevolking weer aanmerkelijk toegenomen.

De vestingwerken van Metz in hun tegenwoordigen toestand zijn in hoofdzaak ontworpen door Vauban. Zware muren en wallen omgeven de geheele stad, terwijl bovendien het lager gelegen land ten zuiden en ten westen door afdamming van de Moezel geheel onder water gezet kan worden. Tegen het vèrdragend geschut van den modernen tijd werd de vesting echter op deze wijze niet beschut. Onder de regeering van Napoleon III begon men dus met den aanleg van een geretrancheerd kamp, dat zich ongeveer 5 K.M. rondom de stad uitstrekt. De lezer weet, dat deze wijze van handelen bij het tegenwoordige vesting-systeem gebruikelijk is. Een kring van z.g. gedetacheerde forten omringt de hoofdvesting zelf en houdt de aanvallers op een eerbiedigen afstand. De forten, die de Franschen - buiten een massa halve manen, kroonwerken enz. - aanlegden, heeten St. Privat, Queleu, St. Julien, Plappeville en het reeds vermelde St. Quentin.

Op deze wijze was Metz zoo goed als onneembaar gemaakt, maar de lichtzinnigheid, waarmee de Franschen den oorlog van 1870-71 begonnen, was ook voor de vesting noodlottig.

Op de bekwaamheid der Duitsche legerhoofden behoeft men niets af te dingen, maar nu de eerste roes van den glorierijken tijd is afgezakt en de waarheid hoe langer hoe meer van haar versiersels wordt ontdaan, nu telkens nieuwe documenten voor den dag komen, die een geheel anderen kijk op de zaak geven, nu mag men volkomen instemming betuigen met vele eerlijke en bekwame Duitsche hoofdofficieren, die ronduit erkennen, dat zij gedurende dien reuzenkamp bijna doorloopend ‘Sauglücklich’ zijn geweest - wat een Hollander zou noemen ‘stom gelukkig.’ De flaters der Franschen deden de fouten der Duitschers onopgemerkt blijven en menigmaal was het noodig aan Duitsche zijde alleen den uitslag te tellen, zonder het doel in aanmerking te nemen.

Het is niet mijn bedoeling een langdradige beschouwing te houden over den laatsten Fransch-Duitschen oorlog, maar ieder, die Metz bezoekt, denkt toch onwillekeurig aan de treurige dagen, die nog zoo kort achter ons liggen.

Na de ongelukkige slagen van Weissemburg, Wörth en Spicheren was het Fransche Rijnleger geheel gedemoraliseerd. Maar niet alleen de soldaten, ook de bevelhebbers waren totaal het hoofd kwijt. Niemand wist naar een vast plan of stelsel te handelen en Napoleon, die de verantwoordelijkheid niet meer op zich durfde nemen, legde het opperbevelhebberschap neer en verliet Metz, om naar Châlons te gaan. Maarschalk Bazaine - de veelgesmade - kreeg het bestier der zaken in handen, terwijl generaal Coffinières met het bevel der vesting werd belast, indien het Bazaine mocht gelukken zich met Mac-Mahon te vereenigen.

Nu brak, door de onbekwaamheid en de aarzeling der bevelhebbers, door den uitgeputten toestand, waarin een groot deel van het leger verkeerde, en door den ellendigen staat van de leger-administratie, voor de Franschen het droevigste tijdperk aan van den geheelen oorlog.

Mac-Mahon, tegengehouden op zijn aftocht naar Chalons en Parijs, verhinderd zich met Bazaine te vereenigen, werd gedwongen den weg naar het Noorden in te slaan, die uitliep op den débâcle van Sedan. Bazaine, die na velerlei aarzeling en fouten toch nog wilde probeeren Mac-Mahon te hulp te snellen, zag al spoedig de onmogelijkheid daarvan in en zijn verschillende pogingen leidden tot de moorddadige veldslagen, die rondom Metz geleverd werden. De geheele omgeving van Metz is één groot slagveld. Vionville, Resonville, Gravelotte, Pange, Mars-la-Tour, St. Marie-aux-Chênes, St. Privat zijn allen het tooneel geweest van bloedige worstelingen. Vooral ook de Duitschers hebben hier zware verliezen geleden, daar de Franschen bij hun aftocht steeds gedekt werden door het vuur der forten en bescherming konden vinden onder de muren der vesting. Met stroomen Duitsch bloed werd echter het einddoel bereikt. Bazaine werd gedwongen zijn pogingen te staken en zich in de vesting op te sluiten. Opnieuw kwam nu het slechte beleid der Fransche legerhoofden voor den dag. Met voldoende bevoorrading zou Metz zoo goed als onoverwinnelijk zijn geweest. Nu echter ontbrak al spoedig voeding voor de inwoners en voor het leger van bijna 175.000 man. Typhus en buikloop waren de voorloopers van den volslagen hongersnood. De runderpest bemoeilijkte nog meer de voeding. Paardenvleesch was al spoedig niet meer te krijgen. Tot aan den 7^den October hadden de Franschen reeds meer dan 40.000 man aan dooden, gewonden en zieken verloren, en toen het Bazaine duidelijk werd, dat hij op geenerlei hulp van Frankrijk meer kon rekenen, was hij gedwongen op 27 October de vesting aan de Duitschers over te geven.

Dit was de zwaarste ramp, die de Franschen in den oorlog heeft getroffen. Metz - la Pucelle - was gevallen! Het geheele Rijnleger - 3 maarschalken, 4000 officieren en 173.000 soldaten - ging in krijgsgevangenschap. Daaronder was de keizerlijke garde, prachtsoldaten, die het vuur bijna nog niet gezien hadden; en bovendien vielen den Duitschers alle vaandels en adelaars in handen, die in het arsenaal waren opgeborgen.

Onbeschrijflijk was de droefheid en toorn, dien deze overgaaf in geheel Frankrijk verwekte en later werd Bazaine, beschuldigd van verraad of grove zorgeloosheid, voor den krijgsraad gedaagd om van zijn gedrag rekenschap te geven.

Metz was echter voor Frankrijk verloren. Niettegenstaande alle pogingen van Thiers werd het bij den vrede van Frankfort op 10 Mei 1871 bij Duitschland ingelijfd.

Met dit al is Metz nog geen Duitsche stad geworden. Trouwens, de Elzas en Lotharingen beide zijn bij de wisselvalligheden der eeuwen steeds in een eenigszins scheeve positie geplaatst geweest. Vóór den oorlog b.v. waren de sympathieën in beide landstreken volkomen Fransch; maar in den Elzas was toch in vele streken de Duitsche taal gebruikelijk. In Lotharingen echter was geen zesde deel der inwoners met deze taal bekend, en nog steeds doen zich in Metz de Fransche invloeden van vroeger gevoelen.

Behalve dat in vele kringen de Fransche taal nog altijd in den omgang gebruikt wordt, heeft zij ook in het openbaar leven bijna gelijke rechten als het Duitsch. De namen der straten zijn ook in het Fransch bekend. Zeer veel opschriften of uithangborden van winkels zijn in het Fransch aangegeven en zoo zij soms in het Duitsch zijn geschilderd, staat toch bijna altijd de Fransche vertaling er onder. In den Dom zagen wij zelfs, dat alle bekendmakingen in het Fransch waren aangeplakt, maar dat lang niet van alle de Duitsche vertaling was gegeven.

Zoo zoetjesaan zal echter de Duitsche geest wel veld winnen. 't Is dan toch ook nog niet zóó lang geleden, dat Metz van Frankrijk werd losgescheurd. Vele Franschen zijn na 1871 naar hun eigen land uitgeweken, terwijl daarentegen onderscheidene Duitschers in de stad hun intrek namen en als er nogmaals ruim dertig jaren zullen zijn voorbijgegaan en een geheel nieuw men-

[p. 200]

schengeslacht is groot geworden, zal Metz wel weer een op en top Duitsche stad zijn geworden.

Voor den toerist biedt Metz anders heel weinig moois of bijzonders aan. De omstreken zijn schoon, liefelijk en uiterst vruchtbaar. Vooral groenten en vruchten worden veel geteeld. Maar de stad zelf is tamelijk goor, stoffig en vrij slecht gebouwd. Over het algemeen maakt zij geen prettigen indruk en het zou b.v. geen plaats wezen om een paar weken door te brengen. De vesting spreekt overal en uit alles. Men struikelt er om zoo te zeggen over de soldaten en loopt er bij wijze van spreken de kazernes omver. Dit is zeker niet te verwonderen bij een garnizoen van 20.000 man, maar geeft aan het geheel een eigenaardig lokale kleur, die niet aan elk even goed bevalt.

Wij wandelden van het station de Römer-allee in en bevonden ons toen al dadelijk op het eenige mooie punt van Metz, dat ruim en flink is aangelegd. Wij stonden op de Kaizer-Wilhelm-Platz, een ruim, maar kaal en stoffig plein, dat in de gloeiende zomer-middagzon lag te schitteren en te blaken als een miniatuur-Sahara. Maar de oase lag vlak bij, want het verlengde van dit plein wordt gevormd door de Esplanade, een groot, lommerrijk plantsoen, dat het grootste gedeelte inneemt van de vroegere citadel. Hooge, dichtbebladerde linden vormen een achttal koele lanen, waarin tientallen van rustbanken zijn geplaatst voor het publiek. Prachtige bloemperken, waartusschen een paar fonteinen haar frisch water verspreiden, vormen het middelgedeelte. Op de grens van de Esplanade en de Kaiser-Wilhelm-Platz staat een standbeeld van Ney, en aan de andere zijde, dicht bij de wallen der vesting heeft men een ruiterstandbeeld geplaatst van keizer Wilhelm I, den grondvester van het ééne Duitsche Rijk. Het beeld wendt den blik naar het westen, over de bloeiende velden, waar zoo woedend gestieden is. Het is alsof het over de hoogten heen, de oogen laat weiden tot in Frankrijk; en de oude, grijze keizer schijnt een schildwacht op dezen voorpost, die rustig en kalm de dingen afwacht, die nog kunnen komen.

Op het uiterste eind van de Esplanade, tegen de borstwering aan, die den zwaren vestingwal omgeeft, staat een klein, druk bezocht café, het Kaiserspavilloen, vanwaar men een prachtig uitzicht heeft naar het Westen. Naar beneden blikt men op de casematten en een vooruitgeschoven verdedigingswerk. Verderop ziet men het boomrijke Saulcy-eiland en de verschillende takken waarin de Moesel zich verdeelt. Daarachter ligt de bloeiende vlakte, waarin Metz gebouwd is, en in de verte rijzen de hoogten omhoog, waarachter Gravelotte ligt en de groote slagvelden, waar zooveel bloed heeft gevloeid, en die nu bedekt zijn met tal van grafteekenen, aan de gesneuvelde soldaten gewijd. Het meest naar voren treedt de Mont-St.-Quentin, die het fort Prins Friedrich-Karl draagt. Steil, maar met weelderig groen begroeid, gaat de helling van den berg de lucht in, en dreigend blikt het fort met zijn gapende vuurmonden over den geheelen omtrek, als een trouwe wachter voor de stad en een onafgebroken waarschuwing voor hen, die nog aan ‘revanche’ mochten denken.

Behalve deze Esplanade met dit heerlijk uitzicht biedt Metz echter weinig bijzonders aan. Alleen de welbekende Dom is een bezoek overwaard. Dit schoone Gothische gebouw dateert uit de XIIIde eeuw. De sierlijke toren is 118 M. hoog en het fijne, ranke beeldhouwwerk aan de buitenzijde maakt een bekoorlijken indruk. Haar jongste vermaardheid dankt deze kathedraal wel aan het overschoone groote portaal, dat in het vorige jaar in bijzijn van den Duitschen keizer is ingewijd. Het beeldhouwwerk van dit meesterstuk (waaronder het veelbesproken beeld van den profeet Daniël, wiens gelaatstrekken dien van keizer Wilhelm vrij duidelijk weergeven) is al zooveel besproken, - ook werd 't in de Illustratie afgebeeld. - dat ik er het zwijgen wel toe kan doen.

metz.

Na den Dom bezichtigd te hebben, wandelden wij de stad eens door. Maar de hoofdstraten maakten al een weinig verheffenden indruk; een korte blik in de vele zijstraten liet ons zooveel rommel, stof en vuil zien, dat wij meenden, met een vluchtig overzicht te kunnen volstaan. Met echt-vrouwelijke beslistheid had mijn vrouw dan ook al gauw haar vonnis klaar. Metz werd verklaard te zijn een vuile stad, niet waard om er een nacht over te blijven. En waarlijk - op sommige punten klinkt deze uitspraak niet te hard. Door het midden der oude stad stroomt b.v. een arm van het riviertje de Seille. Langs dit beekje zijn in den loop der tijden veel looierijen verrezen en deze oude gebouwen, meest alle van vijf en zes verdiepingen hoog, staan daar nog zooals zij in den beginne zijn gebouwd. Maar hoe! Vuil, verveloos, van onder tot boven bedekt met stof, met korsten afval, met spinnewebben en allerlei onreinheid, hangen ze tegen elkaar en over het water. Voorzeker, vanaf de brug bij de Goldschmiedstrasse is het gezicht op deze krotten buitengewoon schilderachtig; maar als men ziet, dat het water van het beekje door allerlei vuil is verontreinigd, dat de buizen der privaten open en bloot boven het stroompje uitmonden - en nog geregeld dienst doen -; als men onwillekeurig den neus dichtknijpt voor den onuitstaanbaren stank, die deze opeenhoping van ongerechtigheden verspreidt, dan komt men tot de overtuiging, dat deze vervallen buurt een schande is voor Metz, zooals zij een schande zou zijn voor iedere moderne stad.

De voorliefde, die keizer Wilhelm dan ook schijnt te gevoelen voor Metz, zal wel hoofdzakelijk de vesting gelden. Zoo niet, dan waag ik er een stuk majesteitsschennis aan door aan Z.M. een wonderlijken smaak toe te kennen.

Van uit deze buurt maakten wij een toertje om de stad, ten einde een kijkje te nemen van de vestingwerken, en het bleek ons, dat de Duitschers nog steeds bezig zijn deze te versterken en te vergrooten. Bij de ‘Duitsche poort’, bij het Tuighuis en de Chambière-poort, bij de Citadellen-poort en op nog andere punten werden de oude waller gesloopt en nieuwe op grootscher schaal aangelegd. Tevens werd de omgeving veel verfraaid, zoodat Metz mettertijd wel zindelijker en schooner stad zal worden dan het nu is.

Na onze wandeling namen wij nog een kijkje in de nieuwe Evangelische- en in de Garnizoens-kerk en daarna zochten wij het station weer op, vanwaar de trein ons zou voeren naar Straatsburg, die ‘wunderschöne Stadt’.

(Wordt vervolgd.)