De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

[p. 145]

[Nummer 19]

De ‘Bedrukte Moeder Gods’ van Varsseveld.

de ‘bedrukte moeder gods’ van varsseveld.

Wanneer ge van uit Doetinchem den loop der kronkelende Slinge opwaarts volgt, komt ge weldra aan het meer dan duizend jaren oude Varsseveld. Vroeger heette het Wasafelde, daarop Wastewelde en reeds in 828 was het onder dezen tweeden naam te Utrecht goed bekend. In dat jaar toch droeg Gerward Landwaardszoon van Heeze een deel zijner beemden en weiden en wateren en eigenhoorigen aldaar aan Sint Maarten op. Immers, zoo dacht en schreef hij, ‘terwijl dat een ieder in de tegenwoordige wereld woont, is 't hem ten uiterste noodig, een zaad van goede werken tegen het aanstaande oordeel van den eenigen God voor zich zelven te bezorgen en in voorraad op te doen, opdat hem de dood niet schielijk en onverwacht kome te verrassen.’ Daarom had Gerward vele zijner goederen aan Sint Maarten te Utrecht geschonken, opdat de vrome priesters voor het heil zijner ziel zouden bidden.

Ongeveer acht eeuwen later had het geestelijk hoofd van Varsseveld geheel andere gedachten over het oordeel Gods en het nut der goede werken. In het jaar 1600 stond als pastoor der kerk aldaar Godfried Bucherus, een man, die zich door de ketterij op een dwaalspoor liet brengen. Op een Zondagmorgen, zoo verhaalt nu nog de overlevering, droeg hij voor zijn flauwe en ontrouwe geloovigen de H. Mis op, en in den namiddag besteeg hij den kansel en verkondigde op beslisten toon, dat de H. Mis ‘een grouwel voor Godt’ is, en de goede werken volstrekt niet noodig ter zaligheid. Schier geheel zijne gemeente volgde hem in zijn afval, en aldus werd Varsseveld protestant.

Eenzaam stond nu op haar altaar in de grijze kerk de weleer vurig vereerde, maar reeds sinds jaren verlaten Madonna. Wel trok de afvallige pastoor nog de gelden der vicarie, die in 1424 ter eere van Maria daarop gesticht was, maar de H. Mis, die hij er volgens bepaling van den stichter elken Donderdag en Zaterdag moest lezen, droeg hij niet meer op. Wel werd nog door de dorpers op 15 Augustus, het feest van Maria's ten-Hemel-opneming, met veel gewoel en gejoel een hunner zes vermaarde jaarmarkten gehouden; maar zij, die op dien dag vooral met innig gebed en dankbaren zang moest vereerd worden, werd daarbij geminacht, ja soms versmaad en beleedigd.

Dat griefde het hart der teedere Moeder. Eeuwenlang had zij onder de Varssevelders Gods liefdegaven met volle handen uitgedeeld; jarenlang ook was zij in hare beeltenis op het rustige altaar door hunne gebeden en offers vereerd; en nu, nu werd zij door hen verstooten, zij en haar goddelijk Kind. Tranen heeft zij daarover gestort in haar beeld, zoo verzekert u thans nog de volksoverlevering, en wil daarmede u te kennen geven, dat ontrouw en ondankbaarheid het hart der hemelsche Moeder doen lijden.

In het protestantsche Varsseveld was eindelijk geen plaats meer voor het beeld van Christus' Moeder. Eerst werd het, zegt al wederom de traditie, bij een landman in de gemeente geborgen, anderen beweren, dat het op een roggeveld werd geworpen. Vervolgens werd het in de kapel van Sinderen, een zuidelijken uithoek van Varsseveld, geplaatst, totdat het eindelijk rust vond in de kloosterkapel van de Duitsche grensplaats Anholt.

Tusschen Varsseveld en Anholt ligt het dorp Silvolde. Ook dit had in den zoogenaamden hervormingstijd wel eenige zijner ingezetenen van de aloude Moederkerk zien afvallen, het had ook aan deze kleine schare zijn Godshuis moeten afstaan, maar het geloof der vaderen was er toch gebleven, en voor de ontnomen

[p. 146]

kerk was een nieuwe gebouwd. Hier stond in de eerste helft der 19^de eeuw de ijverige priester H.J. Bluemens, een vurig Mariavereerder, als pastoor en droeg geruimen tijd de gedachte bij zich rond: ‘Mochten wij hier dat Mariabeeld eens hebben, wat het naburige Varsseveld heeft uitgeworpen. O, als eens een dagelijksch gebed, hier in de kerk, bij dat beeld werd gestort voor de bekeering der afgevallenen, wat een genade zou die smeeking over hen verwerven!’

En de goede pastoor begon te onderhandelen met Anholts kloosterlingen, en zóó welsprekend wist hij te pleiten, dat zijn verlangen werd ingewilligd. ‘Ik zelf,’ zoo teekende hij op, ‘heb dat beeld van Anholt gehaald, en de gemeente verzocht om aanhoudend gebed, opdat het ongelukkig afgevallen Varsseveld eindelijk tot het geloof en boete moge wederkeeren.’

Dit geschiedde in het jaar 1856.

De teedere liefde, waarmee de Silvolders dit beeld ontvingen, de trouwe aanhankelijkheid, waarmee zij het vereeren, thans reeds bijna een halve eeuw, hebben de Moeder Gods eerherstel gegeven voor de vroegere ontrouw en beleediging.

En pastoor Bluemens' tegenwoordige opvolger, pastoor Ed. Roelofs, is in devotie voor deze Madonna zijn vromen voorganger gelijk, en streeft er thans naar - de liefde immers is uit haren aard mededeelzaam, - de kennis en vereering dezer beeltenis ook buiten de grenzen van zijn kerspel te verbreiden. Daaraan, lezer, dankt gij de welgeslaagde afbeelding, die ge hier voor u ziet, en die wij samen ten slotte aandachtig beschouwen.

Het beeld, ruim een meter hoog, hangt vóór het Maria-altaar, in een gouden nis van stralen. Het is, naar den stijl te oordeelen, in de zestiende eeuw gemaakt, en kenteekent zich door de innige droefheid, die op het gelaat te lezen is; vandaar zijn naam ‘de bedrukte Moeder Gods.’ Vandaar ook het spreekwoord, dat tot zelfs in Dusseldorp bekend is: ‘Hij ziet er uit als de Moeder Gods van Varsseveld.’ Toen pastoor Bluemens het uit Anholt bracht, was het ongeschilderd, later werd het wit geverfd, thans prijkt het in een heerlijke polychromie. Als een merkwaardigheid moet ik nog hierbij voegen, dat het beeld behoort tot de zoogenaamde Marianums, dubbelbeelden, die bestemd zijn om midden in de kerk te hangen en van beide kanten bezien te worden. Silvolde bezit de ééne zijde, de andere berust nog te Anholt.

En wanneer ge ooit in dezen zuid-oostelijken hoek van Gelderland komt, lezer, verzuim dan niet Silvolde's fraaie kerk binnen te gaan, en spreek er met vroom gemoed de woorden op Maria's mantelzoom geschilderd: Ave gracia plena: Wees gegroet, gij vol van genade!

J. Kronenburg, C.s.s.R.