De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 21

Uit de Hofstad,
door
L.J.J. Hageraats, Pr.

III.
Het Stadhouderlijk Kwartier.

De graven uit de huizen van Henegouwen, Bourgondië en Oostenrijk hadden meer bezittingen dan Holland en Zeeland: graafschappen, hertogdommen, straks koninkrijken. Zij resideerden dus niet altijd hier. In hun plaats bestuurden stadhouders het graafschap en dezen woonden natuurlijk in het tot hofplaats gestichte 's-Gravenhage. De afbeelding hierneven geeft tamelijk nauwkeurig de plaats aan, waar reeds voor de zestiende eeuw de stadhouders woonden en waar de prinsen van Oranje onder onze republiek aan het Stadhouderlijk Kwartier een eenigen luister verleenden. De vierkante toren werd gebouwd in het laatst der zestiende eeuw, en het gebouw tusschen buiten- en binnenhof boven en om de poort in 1621 gesticht. In 1879 werd de restauratie van het Kwartier begonnen, en nu mag het gezien worden. Maar tusschen 1621 en 1879 ligt een tijd van glorie en verval, van kunstzin en wansmaak, van de regeering van Jan Cordaat en die van Jan Salie. Heeft deze laatste zijn vereerders ook nu niet? Ach, hoe velen voelen nog niets voor de oude monumenten, waarin een volk leeft, en vinden het zoo duur, als er iets degelijks gedaan wordt om ze voor ondergang te behoeden en te zorgen, dat de vreemdeling niet spotten kan met Hollandsche vele jaren gevoede onverschilligheid in de gedenkteekenen van Hollands roem!

De demping der gracht, tusschen buiten- en binnenhof ontnam aan het stadhouderlijk hof het eigenaardig karakter van kasteel. Waarom dat grachtje gedempt? Was 't ook al voor de hygiëne? Of om de tram met van Houten's Cacao en Odol den doortocht te vergemakkelijken door de Stadhouderspoort?

Het Stadhouderlijk Kwartier is uiterst belangrijk. Velen zullen 't reeds belangrijk vinden, omdat er een vreeselijke moordgeschiedenis werd afgespeeld. Die dien ik toch wel te vertellen.

Het was in het jaar 1616. Een Amsterdamsche juwelier, met name Jan van Wely, was naar Den Haag gekomen om een hoedband met diamanten van groote waarde aan prins Maurits te laten zien. De prins vond hem zeer mooi, maar kon niet terstond besluiten hem te nemen. Daar de kamerdienaar des prinsen Jean de Paris de kleinoodiën van zijn meester bewaarde, vroeg Van Wely hem met zorg den hoedband te bewaren om hem aan den prins te toonen, wanneer deze het verlangde. Den volgenden dag, Zondag 13 Maart, kwam Maurits met de prinses-douairière Louise de Coligny uit de kerk, en verzocht den hoedband nog eens te mogen zien, maar besloot toen hem niet te koopen. De Paris, die reeds bij het eerste gezicht een groot verlangen had zich het kostbare stuk toe te eigenen, sprak er over met Jean de la Vigne, een cadet bij de garde en ze kwamen overeen den juwelier te dooden. Eerst vroegen ze hem dén feestdisch te komen zien, welken de prins dien dag voor zijn hof aanrichtte; maar Van Wely kwam niet. Den volgenden dag zei Jean de Paris hem, dat de prins nogmaals den hoedband wilde zien en wel in den namiddag. Van Wely kwam tegen drie uren. Jan de Paris nam hem mede naar boven en bracht hem in de eetzaal. Daar Jean de Paris zag, dat de prins in zijn kabinet was en er slechts twee pages in de kleedkamer waren, zeer verdiept in het kaartspel, geleidde hij Van Wely door de kleedkamer naar het vertrek, waar hij de kleinoodiën van den prins bewaarde. Jean de Paris ging De la Vigne roepen, en beiden kwamen in de kamer, waar Van Wely was. Zij wachtten tot de prins was uitgereden, en toen vermoordden zij den op niets verdachten Van Wely. Vervolgens nam De Paris de edele steenen en zijn geld, en verbrandde zijn handschoenen, kraag, beurs, portefeuille, zakdoek en alles, wat eenige achterdocht kon geven. Des avonds laat begroeven zij het lijk in den aschput aan den Singel, dekten het met den mantel van den overledene, en wierpen er een hoop asch overheen om niet bemerkt te worden. Aartsschelmen als ze waren, begingen Jean de Paris en Jean de la Vigne spoedig weer een andere misdaad en bestalen den griffier van den prins. Doch zelden blijven misdaden onbestraft. Op den dag van den moord kwamen twee meisjes bij de vrouw van Jean de Paris om koopwaren aan te bieden. De goede vrouw, zonder aan iets kwaads te denken, zei haar, dat, wanneer zij een weinig eerder waren gekomen, zij met haar man naar een juwelier hadden kunnen gaan, die een menigte edelsteenen en een overheerlijken hoedband had. Zij, nieuwsgierig van aard, zochten Jean de Paris op, maar deze ontving ze alles behalve beleefd en zei niets van de zaak te begrijpen, hij wist van edelsteenen noch van hoedband noch van juwelier. Dit kwam den meisjes al zeer vreemd voor. Zij haastten zich de geschiedenis aan velen te vertellen. Geen wonder, dat er vermoeden rees tegen Jean de Paris, toen het lijk van Van Wely werd gevonden. Het gelukte den griffier des prinsen den dief van zijn geld te ontdekken, en terwijl men bij Jean de Paris huiszoeking deed, vond men behalve het geld van den griffier een halssnoer van paarlen, dat van Van Wely afkomstig bleek te zijn. In den beginne ontkende de Paris, maar, op de de pijnbank gebracht, bekende hij zijn schuld en noemde zijn medeplichtige.

Ze werden veroordeeld in de Rolle (de oudste zaal der stad) op de knieën vergiffenis te vragen aan God, aan de justitie, aan prins Maurits, in wiens woning de misdaad begaan was, en aan de familie Van Wely; hunne goederen werden verbeurd verklaard en zij zelven geradbraakt.

Te lang wellicht hebben we stil gestaan bij dit drama. Gelukkig, dat het Stadhouderlijk Kwartier ons van andere zaken spreekt! Daar woonde, al was het slechts korten tijd, Willem de Zwijger. Daar vormde zich prins Maurits tot den grooten meester in de krijgskunde en ontwierp met Limon Stevin het plan voor den slag van Nieuwpoort, daar keerde de Stedendwinger, Frederik Hendrik, in triomf terug, omgeven van een juichend volk. Daar werd Willem II ‘geboren met de zon, den 27 van May 1626’ en begroet door Vondels meesterlijke ‘Geboortklok.’

Daar voelde Willem III de grenzen van het gemeenebest te eng voor zijn staatkunde en de plaats, welke Holland innam onder de mogendheden van Europa. De eigenlijke stadhouderlijke appartementen bevonden zich op de eerste en tweede bovenverdiepingen. Maurits overleed er op 23 April 1625. Zijn gebalsemd lijk bleef in een kabinet staan tot den begrafenisdag, die eerst 16 September volgde. [Arnold Ising. De Prinsen van Oranje op het Stadhouderlijk Kwartier]. Onder Frederik Hendrik werd het uitgebreid en de ‘bordes-trap van Zijn Hoogheid’ getimmerd, die in 1761 vernieuwd, nog heden voert naar het kabinet der Koningin.

Op 26 Februari 1644 ontstond er brand in het ‘Quartier van de Princesse Royale’ (Maria Stuart, gemalin van Willem II, wier verbintenis Antonie van Dyck heeft vereeuwigd door zijn penseel.) De brand teisterde ook de kapel, toen Fransche kerk, welke door koning Lodewijk aan de katholieken werd teruggegeven en zijn hofkerk werd. Frederik Hendrik stierf op het Kwartier 14 Maart 1647, Willem II 6 November 1650. Op 14 November d.o. werd er Willem III geboren, die, wellicht de geniaalste van al de groote Oranje's, eenmaal aan de spits zou staan der Europeesche staatkunde.

Toen ‘prins Willempje nog zoo klein was,’ de heeren Staten van Holland tot de in vele opzichten verderfelijke meening kwamen, dat ze 't zonder Oranje best zouden bolwerken, en een groote gedachte hadden van hun verheven souvereiniteit, bouwden zij hun prachtige vergaderzaal, welke in 1657 voltooid was. (Het hooge dak, dat zich rechts van den toren verheft, is het dak van die zaal, tegenwoordig Eerste Kamer der Staten-Generaal.) De zaal was een meesterstuk van bouw en indeeling. De beroemde Pieter Post was de architect en onder zijne leiding stond ook de meubileering. Met schoone schilderijen en smaakvolle tapijten werd de zaal gesierd. De namen van Hanneman en

[p. 12]

straatzangers, naar de schilderij van b. mouchel.

[p. 13]

uit de hofstad. Het Binnenhof.

het doode land. De kluis van Mar-Saba.

[p. 14]

Lievensz leven er nog onsterfelijk in voort. Maar.... gelukkig voor het nageslacht, dat Pieter Post vooreerst nog niet opstaat uit zijn graf! Wat zou hij toornen over zijn geschonden en beroofden bouw, over de tribunes, welke de aandachtige hoorders moeten bergen bij de vergaderingen van onzen Senaat. 't Is nog een mooie zaal, maar, vergeleken met de oorspronkelijke, wat een verschil.

Het kleine prinsje werd niet alleen ‘allevel Stadhouder,’ maar ook koning van Engeland. Hij heeft het vaderland gered in benauwde tijden, en getoond, dat Oranje onmisbaar is voor Nederland. Hij vergrootte het Stadhouderlijk Kwartier met vier ramen naar het zuiden, en het heette onder zijn regeering: Hof of Koningskwartier. Wederom verdween Oranje met den vroegen dood van Jan Willem Friso; wederom voelden zich de Staten oppermachtig; maar wederom riep het volk om Oranje en onder Willem IV werd het Kwartier weêr omstraald met den luister van het doorluchtig Huis. Daar werd Willem V geboren 8 Maart 1748. Droevige en blijde dagen heeft deze op het Binnenhof doorleefd. Beknibbeld door de Staten van Holland, die wel de pretenties, maar niet meer de macht hadden van hun voorgangers, vond hij het zelfs beter Den Haag in het najaar van 1785 te verlaten.

De Stadhouderspoort, toegang gevende van het Binnen- naar het Buitenhof, bleet gewoonlijk gesloten op een kleine deur voor voetgangers na, want alleen de Stadhouder mocht er doorheen rijden. De Patriotten besloten om door de Stadhouderspoort te rijden, om te toonen, dat zij de Heeren des lands waren. Het zou geschieden 17 Maart 1786: de Geduputeerden van Dordrecht, Gevaerts en de Gijselaar, zouden het het eerst doen. Maar de zaak was bekend geworden. Het verhaal vindt men o.a. bij Nuijens: Zekere Hess, een winkelier, en Mourand, kapper van beroep, en anderen, staken in stilte de hoofden bij elkander en besloten het den Heeren betaald te zetten. Op den dag waarop beide Heeren van Dordrecht door de Stadhouderspoort zouden rijden, verscheen bijna het geheele Oranje-corps, waarvan Hess officier was, ongewapend, en op het Binnenhof verspreid, terwijl Hess zich op de brug hield, waar ieder het oog op hem had. Men was het met de dragonders, die de wacht hadden, eens, terwijl de Drost van het Hof met zijn dienaars bij de galerij geplaatst waren. Eenigen van de Oranjelieden zouden de koets bij het inrijden der poort tegenhouden en mét hulp van anderen degenen, die er in zaten, met of zonder de koets, in het water smijten. Tenzelfden tijde zou een kist met geweren, die men op het Binnenhof verborgen, doch voor de hand had, uitgeworpen worden, ieder een geweer met de bajonet daarop aangrijpen, en zoo zou men de Statenvergadering insluiten, ja het plan schijnt bestaan te hebben om alle leden der vergadering om hals te brengen.

Hess moest op de brug het teeken geven, en kwam het op vechten aan, zoo was men van het meedoen der gardedragonders zeker, 't Was dus alles redelijk wel beraamd, en er was niet meer van uitgelekt, dan genoeg was, om de Gedeputeerden voor de • nieuwe orde beducht te maken: toch werd besloten, door de Stadhouderspoort te rijden. Gelukkig kwam het misdadige plan niet tot uitvoering. Hij, die de kist met geweren bezorgd en verstoken had, was een jong mensch, vol ijver maar met weinig vastheid van karakter. Hij werd bevreesd, wordt radeloos, doet schielijk een sleeper halen, laat de kist met geweren weder naar zijn huis brengen en verbergt ze; hierop schrijft hij aan Hess, dat alles mislukt is. Deze ontvangt het briefje juist op het oogenblik, dat de Dordsche afgevaardigden in de koets stappen. Hess geeft niet het afgesproken teeken. Ondertusschen had Mourand de paarden bij den teugel gegrepen, doch niemand roerde zich en Mourand werd gegrepen door den Drossaard: de Dordsche heeren reden in dien tusschentijd door de poort; de teleurgestelde Oranjeklanten zochten ieder een goed heenkomen. Hess werd door Bilderdijk buiten Den Haag geholpen. De kapper werd veroordeeld wegens gekwetste majesteit, en op het schavot gebracht. Hier wachtte hij reeds den doodelijken slag af, toen hem werd bekend gemaakt, dat hem gratie was geschonken. Hij werd naar het tuchthuis verwezen, maar kwam in 1787 na den val der Patriotten reeds weder vrij.

Op 20 September 1787 keerde de Prins onder groote geestdrift tering en vier dagen later zijn gemalin prinses Willemijntje. Onder Willem V kreeg het Stadhouderlijk Kwartier zijn grootste uitbreiding, zijn grootste schittering, terwijl het Stadhouderschap nooit zwakker was geweest. Op 4 Juli 1777 had de aanbesteding plaats van den nieuwen vleugel, thans de Tweede Kamer der Staten-Generaal, en in 1790 werd hij ingewijd door het bal bij het huwelijksfeest van prinses Louise, dochter van Willem V, die 14 October 1790 huwde met den erfprins van Brunswijk-Wolfenbuttel. Of er later, bij verandering van bestemming, in deze zaal nog niet meer is gedanst, valt moeilijk uic te maken.

Op 2 November 1791 hielden Willem, de erfprins van Oranje, later onze eerste. koning, en zijne gemalin hun blijde inkomste in het Stadhouderlijk Kwartier na hun huwelijk, te Berlijn gesloten.

Een der donkerste dagen onzer geschiedenis was 18 Januari 1795, toen Willem V in de danszaal van het statige gebouw, door hem gebouwd, afscheid nam om nimmer terug te keeren. Oranje viel en Nederland met Oranje. Straks zou het strand van Scheveningen beider opstanding begroeten. Nog geen volle week na den 18^den stapten des nachts te twaalf uren zes leden der Fransche Convention Nationale op het Binnenhof en betrokken de door hunne Hoogheden verlaten appartementen. De patriotten hadden het land gebracht onder overheerschenden Franschen invloed. Die was nog te dragen onder den goeden koning Lodewijk, die zich het tegenwoordige gebouw der Tweede Kamer tot paleis koos. Na 1813 werd hier de troon geplaatst van Nederlands koningen. Die troon zal worden overgebracht naar de Ridderzaal en waarschijnlijk heeft H.M. de Koningin dit jaar de laatste troonrede uitgesproken in den Nieuwen vleugel van het Stadhouderlijk Kwartier. Bij het blijde herstel van ons volksbestaan hield het Kwartier op het verblijf te zijn der vorsten van Oranje, maar machtig nog dreunt uit de geschiedenis van het eigenaardig gebouw Vondels wensch ons tegen:

Lang leev' Oranje en handhaaf' 't recht der Staeten,
De vrijheid en de rust van 't Vaderland,
Ten spijt van hen, die Hollands welvaert haeten.’

(Wordt vervolgd.)