De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

Heldinnenmoed.
Een verhaal uit den tijd der Girondijnen,
door
Jenny.

Toen ik op de wereld kwam, was zij reeds zeer oud, maar zij was eigenlijk nooit echt jong geweest, tante Ninie. Laatste afstammeling van een talrijk geslacht, gesproten uit zwakke ouders, had men haar slechts met de grootste moeite kunnen grootbrengen. Heel haar leven door was zij teer geweest en broos als een plant, vermoeid bij de minste aandoening, afgemat bij de geringste inspanning.

Zoover mijn herinnering als kind reikt, stel ik mij haar voor in haar klein vertrek, boulevard Bonne-Nouvelle tegenover het Gymnasium. Nog zie ik haar voor mij, het tengere, uitgeteerde vrouwtje met het wasbleeke gelaat, omlijst door dunne, sneeuwwitte lokken, die even te voorschijn kwamen van onder het zwart kanten mutsje; ik zie haar zitten voor het venster, dat altijd zorgvuldig gesloten en van zware tochtlatten voorzien was, de voeten winter en zomer op een warme stoof. Klein en mager als zij was, steeds in het zwart gekleed, scheen die teedere gestalte als weg te zinken in den grooten fauteuil. Zij sprak weinig en dan nog met een zwakke, doffe stem; haar magere, bleeke handen lagen stil in den schoot. Slechts de enkele maal, dat zij vertellen ging, kwam er een ongekende tinteling in de oogen en de handen bewogen zich in de lucht, als om visioenen, die daar voor haar geest opdoemden, weg te jagen. - Overigens was zij zeer stil en in zich zelve gekeerd. En wie haar zóó zag, zoo krachteloos en uitgeput, vroeg zichzelf af, door welk wonder dit wezen, geboren naar het scheen tot een vroegtijdigen dood, tachtig jaren oud had kunnen worden.

Aanhoudende, nauwlettende zorgen hadden dit wonder gewrocht. Geheel haar bestaan kenmerkte zich door een aaneenschakeling van voorzorgen en overdreven vrees: een diner in de stad, een wandeling, een rijtoertje, het een of ander uitstapje schrikten haar af. Zij ging dan ook bijna nooit uit en de enkele malen, dat zij Corbeil, haar geboorteplaats, verliet voor een kort bezoek aan Parijs, waar zij overleden is, had zij telkens van vermoeienis en aandoening meenen te bezwijken.

De zorg voor haar gezondheid was haar grootste bezigheid. Geboren op een tijdstip, waarop de huiselijke gezondheidsleer nog weinig was bekend, hield zij, zoodra ze zich maar eenigszins onwel gevoelde, haar kamer, in plaats van eens flink beweging te nemen en de versterkende, frissche buitenlucht in te ademen. Dan wikkelde zij zich in wollen doeken of een warmen pels en scheen gelijk aan een kasplantje. dat sterven zal bij de minste ruwe aanraking.

Gedurende de laatste jaren van haar leven ging tante Ninie in 't geheel niet meer uit. Onder haar bereik lag een schildpadden bonbondoos, vol stukjes jujubes, waarvan zij er nu en dan een nam. Dit was ook het eenige, wat zij haar bezoekers aanbood, met de woorden: ‘Uitstekend tegen verkoudheid.’ Voor mij alleen maakte tante Ninie een uitzondering. Niet zoodra had ik den voet gezet in haar kamer, of, alvorens mij te omhelzen, nam zij haar blauwzijden beurs, haalde er een geldstuk uit en gaf dit zonder een woord te zeggen aan de oude Agathe. De getrouwe dienstbode ging dan uit, om even spoedig terug te keeren met een sneetje warme vla in een geboterd papier. ‘O! die heerlijke vla! Tante Ninie!... Wat is dat lang geleden!’ - Dan ging ik bij haar zitten en zij nam mijn hoofd in haar witte handen, streelde liefkoozend mijn blonde lokken en keek mij vol liefde aan.

Maar dit broze lichaam, dit uiterst teergevoelige gestel bevatte een edelmoedige ziel, in staat tot de zeldzaamste opoffering, tot de grootste zelfverloochening en toewijding. Dat verried de levendige blik der kleine, blauwe oogen, die ondanks den hoogen ouderdom nog tintelen konden met jeugdigen gloed.

Niet dat het verstand van tante Ninie zoo'n hooge vlucht nam! Verre van daar. Evenals bij de meeste jonge meisjes van haren tijd, was aan de verstandelijke ontwikkeling weinig ten koste gelegd; doch zij was fijngevoelig, zij bezat een vurige geestdrift voor al wat edel was en schoon, een rechtvaardig oordeel en een zeer levendig gevoel van plicht. In de meest kritieke oogenblikken van haar leven had zij weten te handelen, had zij bewijs gegeven van een ware koelbloedigheid. Zij behoorde tot die wezens, lijdend naar het lichaam, doch krachtig naar de ziel, wier leven hand aan hand gaat met den dood, die langzamerhand zich met den dood vertrouwd maken, en, als éénmaal het oogenblik dáár is, hem ontvangen zonder tegenstand, zonder zwakheid, bijna zonder verrassing, als een goeden vriend, wiens bezoek reeds lang te voren is aangekondigd.

*_**

Maar weinig had het gescheeld, of de arme tante Ninie had reeds op nauwelijks twintigjarigen leeftijd dat bezoek ontvangen, en haar kleine, dappere ziel Gode overgegeven. Doch haar moed, haar geestkracht hadden haar gered, en niet alleen haar zelf, doch met haar tien mannen. Tien mannen gered door dit zwakke vrouwelijke wezen!

Het was tijdens het Schrikbewind. Tante Ninie, die toen reeds ouderloos was, bewoonde, dicht bij Corbeil, de abdij van Mauvoisin, die in onbruik geraakt en tot nationaal eigendom verklaard was. Zij was daar met twee oude dames: mevrouw Maréchal en mevrouw Badouillet; de eerste was groot en mager, mevrouw Badouillet klein en gezet en blind aan één oog. Op een avond... Maar het is beter, dat ik het woord aan tante Ninie laat. Het zal mij dan wezen, of ik haar weer die geschiedenis hoor vertellen, die mij zoo hartstochtelijk boeide, die ik haar liet herhalen, telkens en telkens weer. O, nu ik er aan denk, hoor ik haar met heur zwakke, zachte stem, vaak zoekende naar haar woorden, zich verwarrende in haar herinneringen en het verhaal nu en dan afbrekende om een stukje jujubes te nemen uit haar schildpadden doosje....

‘De geschiedenis? Wilt gij, dat ik u nog eens de geschiedenis vertel, mijn jongen? Welnu, het was in den tijd.... Wij zaten dien avond dicht bij den haard. Mevrouw Maréchal en ik keuvelden samen, mevrouw Badouillet was zachtjes ingedommeld. Het zal zoo ongeveer tien uur geweest zijn. Buiten woei het hevig, doch de maan scheen daghelder.... O! ik herinner het mij zoo goed. Plotseling klopte men aan de deur....

Ik moet u eerst zeggen, dat in den loop van den dag hier een troep soldaten was aangekomen, ongeveer honderd in getal. Hun aanvoerder, een groote, roodharige man, had ons een papier getoond

[p. 352]

visschersweduwe, naar de schilderij van a. granchi-taylor.

[p. 353]

napoleon en de oude garde, naar de schilderij van e. crofts.

[p. 354]

een bewijs van inkwartiering. Zij hadden zich in de kapel gehuisvest en hadden er den dag doorgebracht met drinken, zingen en kaartspelen: een helsch leven! 's Avonds waren zij kalmer geworden en nu sliepen zij in het verlaten heiligdom, de een hier, de ander daar.

Gij begrijpt, mijn kind, dat hun nabijheid niet geruststellend was voor ons, drie vrouwen. Mijnheer Maréchal was afwezig, mevrouw Badouillet was weduwe en ik wees. Wij hadden ons dan ook opgesloten in de kleine zaal op de eerste verdieping, welke lag tusschen den weg en de kapel. Dáár waren wij, toen men buiten aanklopte, zooals ik u reeds zei.

Mevrouw Badouillet werd met een schrik wakker, alle drie keken we elkaar angstig aan. Na enkele seconden klopte men weer, ditmaal heviger. Wij hadden ons het liefst doof gehouden, doch in die dagen schertste men niet. Als men den patriotten gastvrijheid weigerde, ging men voor verdacht door en het gevolg was.... de guillotine.

Mevrouw Maréchal begon te bidden, mevrouw Badouillet beefde over al haar leden; ik was de jongste, ik moest dus opendoen.

Daarbuiten stonden mannen, met groote hoeden op; zij vormden een zwarte groep op den verlichten weg. Zij schenen afgemat, hun schoenen waren met stof bedekt.

Mijn eerste aanstalte was, hun de deur voor den neus dicht te werpen, doch één hunner deed een stap voorwaarts, strekte de hand uit en zei met een zachte, bevende stem:

‘Een schuilplaats, burgeres, geef ons een schuilplaats voor den nacht. Wij sterven van vermoeidheid.... heb medelijden!’

En als één kreet klonk het dof van uit de groep:

‘Medelijden! heb medelijden!’

‘Wie zijt gij?’ vroeg ik.

‘Vluchtelingen!.... Afgevaardigden van de Gironde.... Men vervolgt ons, red ons!’

Girondijnen! Later, mijn kind, zult gij vernemen, wat men verstond door dat woord. Weet nu slechts, dat het arme lieden waren, die van Parijs vluchtten, vervolgd door hun vijanden.

‘Ongelukkigen!’ antwoordde ik hun, ‘treedt niet binnen. De kapel is vol soldaten. Als gij u niet verwijdert, is het met u gedaan!’

Zij aarzelden een oogenblik. Maar een jonge, bleeke man, met nog kinderlijke trekken, die leunde op den arm van twee zijner makkers, mompelde zwakjes:

‘Nog verder loopen!... ik kan niet meer.... Gaat, vrienden, redt u en laat mij hier. Ik wil liever sterven!....’

Het waren moedige lieden, die Girondijnen! Het denkbeeld, den armen jongeling te verlaten, kwam geen oogenblik in hen op.

‘Is er geen andere plaats dan die kapel, waar wij eenige uren zouden kunnen rusten?’ vroeg mij de man, die mij 't eerst had toegesproken.

‘Niets dan deze zaal,’ antwoordde ik hem, terwijl ik een beetje op zij ging. ‘Maar de kapel heeft geen anderen ingang dan deze deur (ik wees hem de deur achter in het vertrek) en hierdoor moeten de soldaten in- en uitgaan. Als zij u bemerken, zijt gij verloren!....’

Een groote ontmoediging teekende zich af op de trekken van den armen man. - Ik heb u reeds gezegd, dat de nacht helder was en men zien kon als overdag.

‘Vaarwel, burgeres,’ zei hij eenvoudig. ‘Daarbuiten is het vol lieden, die ons vervolgen. Bid, dat wij hun ontsnappen mogen!’ En toen, zich naar zijn gezellen keerend, zei hij zacht: ‘Komt!’

Wat zal ik u zeggen, kindlief? Ik was ontsteld. Die wanhoop beangstigde mij het hart. Ik begreep alwat zij geleden hadden, alles wat zij nog lijden moesten. Ik keek naar hun gebogen schouders, hun gewonde voeten. Voorzeker, als ik hen vertrekken liet, nam ik alle gevaar voor ons weg; hield ik hen hier, dan maakte ik mij tot hun medeplichtige, dan stelde ik mij zelf bloot en mijn twee gezellinnen. Ja, dat alles begreep ik en toch.... het medelijden zegevierde over de voorzichtigheid, een soort van koorts beving mij en op het oogenblik, dat zij zouden heengaan, zei ik hun:

‘Luistert, er is misschien een middel, maar vermetel, maar roekeloos....’

‘Zij waren angstig naderbij gekomen. Achter mij hoorde ik de bevende stemmen van mevrouw Badouillet en mevrouw Maréchal, die fluisterden: ‘Wat zegt ze, wat zegt ze?....’ Maar dat kon mij niet schelen, ik vervolgde:

‘Achter in de kapel, boven het altaar, is een voorraadzolder... Eenmaal dáár, zoudt gij veilig zijn.... Maar, om er te komen....’

‘Spreek.... spreek....’

‘Moet gij, langs den muur, een smallen weg volgen, over een soort van kroonlijst, die overhelt.... en dat juist boven de slapende soldaten. Indien zij het minste gerucht hooren, als één hunner ontwaakt gedurende uw tocht....’

‘En wie zal ons geleiden?’

‘Ik!’

Ik heb het u gezegd, mijn kind, ik had de koorts, ik was mij zelve niet meer. Ik handelde als in een droom. Hun heil was mijn eenig doel.

Zij beraadslaagden een oogenblik, een kort oogenblik, gedurende hetwelk mevrouw Maréchal niet ophield mij bij den rok te trekken en te mompelen: ‘Maar gij zijt krankzinnig! krankzinnig!’

‘Dank voor uw toewijding, burgeres, wij nemen uw voorstel aan!’

Ik liet hun den doortocht vrij, en zij traden stilzwijgend, op de teenen, binnen. Zij waren met hun tienen. Hun vermoeidheid was schrikkelijk om aan te zien.

Ik beval mijn gezellinnen, de wacht bij de kapeldeur te houden, en zonder een minuut te verliezen, zei ik tot de vluchtelingen: ‘Gij ziet die trappen, welke naar de kroonlijst leiden, ik zal ze beklimmen. Boven gekomen, zal ik de deur, die toegang geeft tot de kapel, openen, en ik zal in de kapel kijken. Als alles mij rustig toeschijnt, zal ik u een teeken geven. Gij moet dan op uw beurt opklimmen en mij volgen langs de kroonlijst, tot aan den voorraadzolder. Eenmaal daar gekomen - indien God het wil - kunt gij uitrusten. Ik zal u komen halen, als de soldaten vertrokken zijn. Bij den eersten dageraad moeten zij heengaan.... Dat is goed begrepen, niet waar?’

Dit werd zacht en snel gezegd, in minder tijd dan ik het u nu zou kunnen vertellen. En toen voelde ik mij als opgeheven van de aarde, als voortgedreven door een hoogeren wil. Ik gevoelde voor die mannen, tot voor enkele oogenblikken nog onbekend, een diep mededoogen; het was mij of ik hen moest beschermen. Om hen te redden, zou ik in staat geweest zijn mij voor den mond van een kanon te werpen of recht op de bajonetten in te loopen.... Ik voelde mijn lichaam niet meer. Mijn ziel alleen handelde, sprak. En het scheen mij, klein en nietig schepsel, toe, ineens een ongekende kracht, een energie te bezitten, in staat om het uiterste te wagen. Mevrouw Maréchal had wèl gelijk: ik was bepaald krankzinnig.

Ik klom de trappen op, opende de deur half en keek rond.

De soldaten sliepen, dicht naast elkaar, met het hoofd op hun ransels. Hun donkere lichamen staken schril af bij de witmarmeren steenen van de kapel. Somtijds bewoog een hunner zich en keerde zich snorkend om. In de hoeken stonden de geweren in rotten. Buiten woei het hevig en de wind gierde huilend om het gewelf. Het zachte schijnsel der maan drong door een zijvenster en verlichtte de eene helft der kapel, terwijl de andere in het donker bleef. Gelukkig bevond zich aan deze zijde de kroonlijst; zij strekte zich smal langs den muur uit, ongeveer een twintig voet boven de slapenden; aan het eind vertoonde zich de zolderdeur als een sombere vlek. Eenige seconden slechts waren voldoende, om ze te bereiken, doch die schenen mij lang, eindeloos lang toe.

Op dit oogenblik overviel mij een vreeselijke angst. De overspanning van het eerste oogenblik was geweken: ik keerde tot de werkelijkheid terug. Thans begreep ik ten volle de vermetelheid van het opgevatte plan en een dwaze lust bekroop mij den Girondijnen te zeggen, dat de doortocht onmogelijk was, dat de soldaten wakker werden, dat zij beter zouden doen zoo spoedig mogelijk te vluchten.... doch reeds het volgend oogenblik schaamde ik mij over mijn lafheid en mij, tot de mannen wendende, die daar beneden angstig en smeekend tot mij opzagen, gaf ik hun een teeken naar boven te komen.

Zij gehoorzaamden mij terstond. Met een gebaar gebood ik hun stilte.... alsof zij die waarschuwing noodig hadden!.... Toen zette ik den voet op de kroonlijst. Welk een tocht! Nooit zal ik dien vergeten. Nog voel ik, hoe ik op de teenen voortsloop, de linkerhand langs den killen muur strijkende, de rechter in de lucht zwaaiende, elk oogenblik vreezende, het evenwicht te zullen verliezen of tegen een steen te stooten, welks val de soldaten zou wakker maken, die daar beneden, zoo dicht bij ons, sliepen.... en achter mij de stomme tegenwoordigheid van die wezens, die mij steeds volgden, hun leven waagden met het mijne.... die met ingehouden adem den geringsten verkeerden stap vermeden, elk de oogen gevestigd op dengene, die hem voorafging, geheel hun wil gericht op die kleine deur, die grooter werd, naarmate wij ze naderden....

En ik, ik geleidde hen!’

*_**

Op dit gedeelte van haar verhaal gekomen, hield tante Ninie op, om te zien, welke uitwerking het op mij teweegbracht. Nu, zij kon tevreden zijn over haar succes, want zij zag, hoe ik haar aanstaarde met groote oogen en open mond, terwijl ik met een belangstelling, die nimmer verflauwde, luisterde naar het verhaal, dat ik reeds zoo vaak gehoord had.

‘En toen?’ vroeg ik haar.

Zij rakelde het kooltje vuur in haar stoof wat op, zette die voorzichtig onder de voeten, nam nog een stukje jujubes en hernam:

‘Eindelijk, na eenige doodelijk lange minuten, kwam ik aan het doel; ik greep den sleutel, die in het slot stak, draaide dien om, stiet de deur open.... op dit oogenblik waande ik alles verloren.

‘In langen tijd was men niet op den zolder geweest; de scharnieren der deur schenen geroest, want, toen ik haar opendeed, gaf zij een scherp piepend geluid, dat door de geheele kapel weerklonk en mij het bloed in de aderen deed stollen.

‘Wat gebeurt daarboven, sakkerloot?’ bromde een soldaat.

Ik stond bevende overeind en bemerkte de doodsbleeke vluchtelingen, die onbewegelijk tegen den muur gedrukt stonden.

Ons laatste uur scheen geslagen.

Gelukkig, zooals ik u reeds gezegd heb, woei het hevig en op hetzelfde oogenblik gierde een felle windvlaag om het gebouw en deed het dak der kapel schudden en kraken. Een andere stem riep dan ook:

‘Slaap toch door, ezel, het is de wind!’

De eerste soldaat luisterde nog een poosje, strekte zich toen weer uit en sliep in....

Wij waren gered, ten minste voor het oogenblik. De deur was slechts half open, echter wijd genoeg om er door te gaan. Dit deed ik niet zonder gewacht te hebben, tot de stilte beneden volkomen hersteld was. De Girondijnen volgden mij éen voor éen, zich wel wachtend, de deur verder open te duwen, hetgeen van groot

[p. 355]

belang was, want een nieuw krassend geluid zou ons stellig verraden hebben.

Gij kunt u de vreugde, de dankbaarheid dier lieden niet voorstellen, toen zij allen op den zolder waren. Zij weenden, zij wierpen zich op de knieën en kusten den zoom van mijn kleed. Men zou gemeend hebben, dat ik ze bepaald had gered. Helaas! het gevaar was nog altijd dáár, dreigend, verschrikkelijk!....

‘Rust uit,’ zei ik hun, ‘legt u neer op het stroo. Hier zijt ge bijna in veiligheid. Zoodra de soldaten vertrokken zijn, hebt gij niets meer te vreezen en kunt gij op uw beurt heengaan. Rust, gaat slapen en rekent op mij, zoo een nieuw gevaar u mocht bedreigen....’

Ik verliet hen en ging door de halfgeopende deur, zorg dragende, haar zóó te laten. Beter ware het ongetwijfeld geweest, ze geheel te sluiten, maar ik durfde dat niet doen, uit vrees leven te maken....

Ongehinderd ging ik langs de kroonlijst terug. Echter voelde ik mij lichter, vlugger; als een muis sloop ik naar beneden. Na eenige seconden stond ik in ons woonvertrek, waar de beide dames mij in doodsangst afwachtten.

Zij ontvingen mij op verschillende wijze. Mevrouw Maréchal, streng en koel als zij was, deed mij wreede verwijtingen: ‘Dàt was geen doen.... Het was mijn leven en het hare wagen.... Ik had ze buiten moeten laten.... Ik was een dwaas,’ enz. enz.

Mevrouw Badouillet evenwel keurde mijn gedrag goed, verdedigde mij: ‘Men kon de smeekbeden dier ongelukkige vluchtelingen niet onverhoord laten.... Dat ware schande geweest....’ En die goede vrouw drukte mij aan haar hart, omhelsde mij, gelukkig mij weer te zien, en maande mij, op God te vertrouwen, Die zeker alles ten beste zou keeren.

En wij gingen dicht bij elkaar zitten om met fluisterende stem nog eens de gebeurtenissen op te sommen, die zoo ineens in ons leven hadden ingegrepen, dat tot heden zoo rustig en vreedzaam was geweest. Welk een toestand, niet waar, mijn kind! Al die vijandige mannen zoo dicht bij elkander te weten; te denken, wat er kon gebeuren, indien de Girondijnen werden ontdekt! Het was verschrikkelijk, zoo verschrikkelijk zelfs, dat mevrouw Maréchal voorstelde te vluchten, in den nacht weg te loopen over de akkers tot aan Corbeil, en de vluchtelingen aan hun lot over te laten. ‘Ze zouden het onder elkaar wel uitvechten,’ voegde zij er bij. Mevrouw Badouillet en ik verwierpen met verontwaardiging dit voorstel, en wij bleven nog lang, heel lang zachtjes praten, met onuitsprekelijk verlangen het einde van dezen bangen, eindeloozen nacht afwachtende.

(Wordt vervolgd.)