De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

Een dag bij de mieren,
door Alb. S.

Mierennest in doorsnee.

Ofschoon de grootste natuurkundigen van alle beschaafde naties jaren van studie hebben besteed om de gewoonten en gebruiken van de mier na te gaan; ofschoon de Wijze Man haar als een voorbeeld stelde voor alle eeuwen wegens haar nijverheid en wijsheid, en een verlicht denker van den tegenwoordigen tijd beweert, dat zij in verstandelijke ontwikkeling den mensch nabij komt, - verspilde de kleine Formica, toen zij op een zonnigen zomermorgen ontwaakte, geen tijd, om zich met dit alles geluk te wenschen.

Formica was een lid van het mierenras, dat in de wetenschappelijke wereld als Lasius flavus en in het gewone leven als veldmier bekend is, en 't was een van haar drukke dagen. Behalve dat er wegen en tunnels moesten worden aangelegd voor de steeds grooter wordende familie, moest de oogst binnengehaald, de kinderen bewaakt en de ‘koeien’ gemolken worden; ook moest er in den omtrek op proviand worden uitgegaan en nog vele kleine huishoudelijke zorgen worden verricht, die zij met enkele duizenden van haar zusters deelde.

Wanneer Formica's woning doorgesneden zou zijn, had men kunnen zien, dat deze zich zoowat een voet diep onder den grond uitstrekte en overal een net van smalle gangen bevatte, die in gewelfde kamers uitkwamen. In de benedenste en ruimste kamer woont de koningin, omgeven door honderden onderdanen, die haar gebiedster verzorgen en zoo eerbiedig zijn, dat zij haar nooit den rug toekeeren.

[p. 339]

Een gewone werkmier van de familie ‘Lasius Flavus’, sterk vergroot.

De hoogere vertrekken zijn bestemd tot voorraadschuren en kinderkamers, waar de jongen in hun drie tijdperken van ontwikkeling worden opgepast - in éen kamer de eieren, in een ander de larven en in een derde de poppen, waar iederen dag volwassen mieren uit voortkomen, want de mier groeit niet meer, wanneer zij eens uit haar cocon is gekomen.

Binnen en ook buiten op verschillende zijwegen, maar altijd in de nabijheid, zijn de aphides of ‘koeien’ der mieren ‘op stal’ of ‘in de wei’, (de laatste bestaat uit wortels en bladeren van planten.) Zij worden tegen schadelijke insecten beschermd, zooals de mensch zijn vee tegen de roofdieren beveiligt, opdat hij zelf er het nut van moge hebben. In het nest wandelen naar welgevallen eenige kevers en bladluizen, die zoowat de plaats vervullen van onze honden en katten en de restjes van hun meerderen opeten. Maar de mieren dulden deze indringers slechts en hebben geen tijd, wanneer zij er ook lust toe hadden om haar te streelen en met haar te spelen.

't Is eeuwen geleden, dat koning Salomon zijn verwondering uitsprak over het feit, dat de mier ‘zonder gids, zonder meester of wetgever haar voedsel vindt in den zomer en voorraad verzamelt in den herfst;’ en, ofschoon, gelijk ik reeds zeide, de grootste natuurkundigen door alle eeuwen heen dit wonderlijk insect hebben bestudeerd, is het nog een diep raadsel gebleven, hoe honderdduizenden te zamen werken in de grootste orde en eensgezindheid tot het welzijn van allen, ofschoon ieder in het bijzonder oogenschijnlijk handelt naar haar eigen goedvinden en vrij is om te bouwen, te jagen, te vechten of te eten, en te gaan waar zij wil.

Zooals miss Buckley zegt: ‘In al het veelzijdige werk, dat gedaan moet worden, - het voeden van de koningin, het beschermen, dragen en voeden der jongen, het bouwen der kamers, het hoeden der kudden, de verdediging van het nest, of het aanleggen van nieuwe kolonies, - werken alle vriendschappelijk te zamen, zonder dat men iets van een regeering bemerkt en toch zonder eenige verwarring of weifeling.’

Dit is een raadsel waarvoor wij blijven stilstaan. Denk u een boerderij of een fabriek, waar duizenden menschen bezig zijn, die beginnen zoodra het dag wordt en doorwerken tot de duisternis valt, waar ieder niet alleen zijn eigen deel van den arbeid kiest en dat zonder zich met de anderen te bemoeien ten uitvoer brengt, maar ook ieder oogenblik van zijn tijd besteedt, om zich aan zijn plicht te wijden - en daarbij geen meester of opzichter, die hen tot werken aanspoort.

De kleine Formica was 's ochtends om zes uur ontwaakt, zonder geroepen te worden. Na haar toilet te hebben gemaakt met den kam en den borstel, die de natuur aan haar voorpootjes heeft bevestigd, reinigde zij die ook zeer zorgvuldig in haar mond. Dan haastte zij zich met honderden van haar zusters door de gangen, honderd anderen tegenkomende, die naar de kamer van de koningin en de kinderkamers snelden, want haar plicht riep haar in den ochtend naar buiten om iets eetbaars te zoeken in de nabuurschap.

Terwijl de mieren elkaar in de nauwe gangen voorbijgingen, hield de een de ander soms tegen om even een stofje van haar glad lijfje te vegen, zooals iemand wel een draadje van de jas van zijn vriend wegneemt. Formica duwde het blad op zijde, dat een andere mier den vorigen avond voor een der uitgangen had gelegd en liep door het gras, naar een ontbijt zoekende voor zichzelf en voor zooveel van de familie als zij kon helpen, want er waren geen vaste uren voor de maaltijden in hun huishouding; men at, wanneer men voedsel en gelegenheid had.

Formica was gelukkig, want zij was nog geen half uur buiten, toen zij een bij vond, die zeker den dag te voren aan het een of ander ongeval bezweken was. Dit was een bijzonder lekkerbeetje, want de bij had nog honing in haar honingzak en mieren houden van honing aan het ontbijt evenals de schooljongens.

Het bijen-lijk, door Formica gedragen.

Formica deed zich dus aan den honing te goed en liet het minder fijne gedeelte van den maaltijd voor de anderen over - een mensch zou dit natuurlijk nooit hebben gedaan, - daarop, schoon de bij veel, veel zwaarder was dan zij zelf, kroop zij er onder om haar buit naar huis te sliepen. De mier droeg nu, in evenredigheid tot haar grootte, zooveel, als wanneer een klein hondje een paard op zijn schouder zou nemen.

Maar ofschoon dit maar een kleinigheid voor Formica was, vond zij het toch lastig om de bij door het gras te dragen, daar het doode beest telkens vastraakte in dit struikgewas. Zij legde haar last daarom neer en trok de bij toen aan een poot naar den ingang van het nest. Daar het lichaam te groot was om het door deze deur naar binnen te dragen, kwamen er wel honderden familieleden naar buiten en genoten hun maaltijd in de open lucht.

Nu waren ook de meeste openingen van het nest ontsloten en velen van de huishouding waren buiten bezig. Sommigen brachten stukjes bladeren en stroo aan om het nest van binnen te bekleeden, anderen beten grassprieten af, die tot steun in de gangen moesten dienen, terwijl anderen, evenals Formica, haar jachtbuit binnenbrachten - doode sprinkhanen en rupsen, en andere zaken, goed voor de provisiekamer of om gedurende den dag te worden opgegeten.

Een mier, vastgehouden bij één poot, draagt 3000 maal haar eigen gewicht.

Formica wachtte niet, tot de anderen het ontbijt, dat zij verschaft had, geëindigd hadden, maar zij haastte zich naar het vertrek der koningin, waar honderden werkmieren zich met de eieren bezighielden, die de koningin moet leggen. Want in een mierennest legt de koningin de eieren en de anderen doen de rest. Zij loopt rond waar zij wil en legt overal haar eieren, zonder

[p. 340]

er verder naar om te zien, terwijl haar onderdanen haar volgen om ze op te rapen. In sommige nesten zijn twee, drie, ja soms meer koninginnen, maar in dit nest was er slechts één, die genoeg eieren legde, om de gansche huishouding bezig te houden.

Formica en andere mieren droegen eenige uren de eieren van de kamer der koningin naar de andere vertrekken, tot andere werkers haar kwamen aflossen, waarop Formica met honderden van haar zusters naar de kinderkamers gingen, waar de larven, kleine witte wormpjes zonder pooten, zich bevonden. De mieren droegen deze kinderen naar kamers, die in het bovenste gedeelte van het nest lagen, waar de warme zonnestralen begonnen door te dringen en daar werden zij in groepen neergelegd, naar hun grootte.

Zij waren zoo zindelijk mogelijk, want zij werden door hun verpleegsters zorgvuldig schoongelikt, vóór zij te slapen werden gelegd. Ook werden allen, vóór men hen dien morgen verliet, gevoed en daartoe persten de mieren een druppeltje voedsel uit haar eigen keel in de kleine, puntige mondjes van de hulpelooze kleintjes.

Daarop hielden de werkmieren zich met de poppen bezig, die ook in de warme kamers werden gebracht, waar velen haar omhulsel afwierpen en volwassen insecten werden. De poppen werden ook zooals de larven zorgvuldig schoongelikt en de werkmieren waren haar ook behulpzaam, wanneer zij uit haar omhulsel kwamen en trokken zeer teeder en voorzichtig de zachte huid af, ontrolden de pooten en streken de vleugels glad. De jonge prinsessen werden dadelijk in aparte kamers gebracht, waar zij bleven tot den dag van haar huwelijk.

De koningin-moeder vóór zij haar vleugels verliest.

Maar de meeste onder de nieuwaangekomenen waren eenvoudig werkmieren. Zoo sterk is de aangeboren drift tot werken in haar, dat men een mier, die nog geen twee minuten oud is, en wier lichaam nog niet eens hard is geworden, een pop ziet beetpakken en in haar poging om die weg te dragen er mede omvallen.

Daar het nu reeds middag was en Formica naar een verfrissching verlangde, ging zij naar buiten, waar boven op het nest, de koeien der familie weidden. Deze koeien of ‘aphides’ vinden haar voedsel op de madeliefjes, waaruit zij den ganschen dag een zoet sap zuigen. De mier ging naar een koe en streek die zacht met haar voelspriet, waarop het kleine diertje een druppel zoete vloeistof liet vallen, die Formica gretig opdronk. Duizenden van deze ‘aphides’ vonden haar voedsel op de madeliefjes, en duizenden mieren waren bezig haar te melken.

De meeste mieren namen meer van de vloeistof dan zij noodig hadden, en gaven dit op den terugweg aan vriendinnen, die zij ontmoetten op weg naar de koeien. Dus spaarden zij aan de anderen tijd en deze konden weer spoediger haar werk hervatten. In de warme zomerdagen maken de mieren druk gebruik van de vloeistof der aphides want zij weten, dat die later ophoudt, wanneer de aphides haar eieren gaan leggen.

Deze eieren worden door de mieren zorgvuldig bewaard gedurende den winter, tot in de lente de jonge aphides uitkomen, die weer op de madeliefjes worden gebracht om daar voedsel te vinden en in de warme dagen ook de mieren van voedsel te voorzien. Dit vooruit-zien is eenig in het dierenrijk; er zijn meer dieren die voor wintervoorraad zorgen, maar de mier is de eenige, die haar eigen voedsel fokt.

Toen Formica haar voedsel genomen had, bemerkte zij, dat de koe, die zij gemolken had, groot gevaar liep, door een roofzuchtig insect te worden opgemerkt. Daarom klom zij spoedig naar den grond, haalde een mondvol aarde en begon een klein afdakje over de koe te bouwen, waartoe zij herhaalde malen op en neer ging om materiaal te halen.

Formica neemt herhaaldelijk een mondvol aarde van den grond en bouwt een klein afdakje over de koe.

Toen de kleine werkster naar het nest terugsnelde, ontmoette zij een bruiloftspartij, die juist uittrok, verscheidene prinsessen en haar echtgenooten, die te zamen uitvlogen - de prinsessen om spoedig als koninginnen terug te komen en eieren te leggen, of diezelfde plichten in een ander nest te verrichten, de echtgenooten, om na een kortstondige ‘lune de miel’ hun vleugels te verliezen en een prooi der vogels te worden.

De kaken van een werkmier sterk vergroot.

Maar Formica bleef niet stilstaan om de vroolijke reizigers na te oogen, of om te wenschen, dat ook zij een prinses met vleugels mocht zijn, of om een moraal te trekken uit het lot der mannetjes. Zonder een oogenblik te verliezen begon zij met vele anderen een nieuwe provisiekamer te bouwen in het hoogste gedeelte van het nest en terwijl zij zoo bezig waren, gebeurde er iets vreeseiijks.

Een schaap, dom beest, dat geen huis voor zichzelf had kunnen bouwen, al was zijn leven er mede gemoeid geweest en dat niet eens slim genoeg was om de wol op zijn eigen huid te houden, stapte bij ongeluk juist ter zijde in het mierennest en legde aldus een der kinderkamers bloot, waar duizenden larven waren neergelegd; in een oogenblik was er een vogel bij, die gretig de ongelukkige mierenkinderen begon te verslinden.

De kop van een werkmier, met graszagen.

De paar honderd mieren, die in de kinderkamer bezig waren, pakten ieder een kind beet en ofschoon de helft mèt haar last opgepikt werd, kon dit vreeselijk noodlot den moed der anderen niet verminderen. De mieren die konden ontvluchten, ieder met een larve, verspreidden het alarm en kwamen dadelijk terug.

Bij sommige miersoorten verschillen de werkers zoozeer in grootte van de andere, dat zij deze transporteeren bij massa's.

Ongelooflijk spoedig was het treurig nieuws verspreid en al de werkmieren van het nest kwamen heldhaftig aangesneld om de jongen te redden, niettegenstaande het doodsgevaar, dat zij zelf liepen. Meerdere vogels waren er bij gekomen en de mieren konden slechts enkele honderden der kostbare larven redden, terwijl duizenden redders omkwamen.

Maar in deze drukke huishouding was tot klagen geen tijd, en daar de avond begon te vallen, moesten de larven en poppen weer van de bovenste kamers naar beneden worden gebracht, daar de eerste na zonsondergang gevaarlijk koud werden. Terwijl zij daarmede bezig waren, kwam een mier, die buiten het nest aan 't jagen was geweest, haastig inloopen, haar voelsprieten wuivende, ten teeken, dat zij een belangrijke ontdekking had gedaan, die de moeite waard was onderzocht te worden.

De meeste mieren maakten er zich niet erg druk over en bleven kalm doorwerken, maar een half dozijn gingen als ‘comité’ met de opgewonden mier mee; zij bleven spoedig achter, want de andere had machtig veel haast. 't Konden wel menschen zijn geweest, zoo onwillig waren zij om àl te vroeg enthousiasme te toonen over de ontdekking van een ander.

Tweemaal kwam de geleidster terug om zich te overtuigen, dat zij nog volgden, en eindelijk bracht zij hen bij een jonge, doode veldmuis, die bepaald door hetzelfde schaap, dat kort te voren hun nest vernield had, doodgetrapt was. Met veel tegenwoordigheid van geest soupeerde het comité eerst van den buit vóór zij het nieuws aan de verdere familie bracht. Vóór de zon onder was glinsterden de beentjes van de kleine muis in het gras, alsof zij gepolijst waren.

En nu, daar de meeste mieren zich reeds in de woning hadden teruggetrokken ging Formica met enkele van haar zusters rond, om de deuren te sluiten, door over de verschillende ingangen dorre bladeren en stukjes hout te leggen. Spoedig was de gansche huishouding in de diepste rust.

(Vrij naar Frank Marshall White.)

Kop van een vechtmier, gepantserd met beenen platen en voorzien van scherpe grijp-wapenen.