De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

Jan van Arkel.
Historische roman uit het einde der 13^de en 't begin der 14^de eeuw,
door
Albertine Smulders.

V.

Arkel het stoutste.
Kronyk.

Ptolomaïs was gevallen voor het kromzwaard der ongeloovigen.

Ptolomaïs, de wonderschoone stad van Syrië, waar de Christenen, uit de meeste steden van 't Heilige Land verdreven, een wijkplaats hadden gezocht, waar de vloten uit het Westen aankwamen om de schatten van Azië te ruilen tegen de voortbrengselen van Europa, waar de rijkdommen zich hadden opgestapeld, zoo dat de stad was geworden tot een schouwplaats van wonderlijke weelde. Voor wie haar aanschouwen mocht, werden de tooverachtige verhalen van Oostersche pracht een werkelijkheid. Hare blanke muren van arduinsteen, hare met bloemen bedekte terrassen, hare ruime pleinen, waar zijden gordijnen de al te heete zonnestralen temperden, hare havens, waar zich bijna alle volkeren der wereld in bont gewoel dooreenmengden - wie die het zag, en niet opgetogen stond van bewondering!

Tusschen de beide wallen, die de stad aan de oostzijde verdedigden, verhieven zich kasteelen en paleizen, die door de vorsten en edelen bewoond werden. Alleen tot luister en vermaak scheen Ptolomaïs te zijn opgebouwd; door hare witte, zonnige straten bewoog zich dagelijks een stoet van vorsten, gouden kronen dragende, met een talrijk gevolg, schitterende in zijde en edelgesteenten. Daar was de koning van Jerusalem, zijne broeders en zijn gezin, de vorsten van Galilea en Antiochië, de plaatsbekleder van den koning van Frankrijk, die van den koning van Cyprus, de hertog van Cesarea, de graven van Tripoli en Joppe, de heeren van Beyrout, Tyrus, Tiberias, Sidon, Helin, Aisur en nog zoovele anderen.

Maar de hoofdstad der Christenen was geen tempel van Christendeugd; zingenot en weelde heerschten binnen de veste, de vreemdelingen hadden er de ondeugden van alle volkeren overgebracht, onder de steden van het Oosten was Ptolomaïs bekend om de verwijfdheid en zedeloosheid harer inwoners. Daar was onder al die vreemdelingen ook geen recht en geen gezag, ieder volk had zijn eigen wijk en ieder souverein gaf een andere wet, zoodat de misdaad op de eene plaats vervolgd werd en iets verder beschermd. Iedere wijk had hare versterking, men twistte en beoorloogde elkander en vergat den algemeenen vijand, wiens wrekende hand zwaar zou drukken op 't laatste bolwerk der Christenen.

Toen Tripoli was ingenomen, bedreigde de sultan ook Ptolomaïs, maar liet zich nog tot een vredesverdrag bewegen, totdat een twist buiten de stad, waarbij rijke burgers en Muzelmannen handgemeen werden, weder aanleiding gaf tot het uitbreken der vijandelijkheden. 't Baatte niet, dat Venetië op aandrang van den Paus een leger van zestienhonderd man zond ter versterking der benauwde stad, dat de koning van Cyprus met vijfhonderd krijgslieden ter hulp snelde, de vreeselijke oorlogswerktuigen der ongeloovigen verrezen onder de muren en niets kon Ptolomaïs meer redden. De verdeeldheid harer inwoners, de lafheid van velen, die vluchtten in 't uur van gevaar, verhaastte haar val; 't Muzelmansche leger naderde en van de muren zag men, hoe de zon op de gouden lansschilden scheen en ze oogverblindend deed schitteren. Het staal der gepolijste zwaarden geleek op de sterren, die in zomernachten aan het uitspansel flikkeren; toen de troepen zich met opgeheven lansen ontplooiden, meende men een zich voortbewegend bosch te zien; meer dan vierhonderdduizend strijders bedekten de vlakten en heuvelen.

Vergeefs toonde Willem van Clermont, de maarschalk der Hospitaalridders, den heldenmoed en de deugd van een echt christelijk ridder; zijn roemvolle dood kon de stad niet behouden, vergeefs bad de Patriarch, steeds tegenwoordig op de plek van gevaar, dat God hen met een bolwerk mocht omgeven, hetgeen de menschen niet vermochten te vernielen en hen wilde dekken met het schild van Zijn almacht. God ging het volk, dat Zijne geboden had veracht, overgeven in de macht zijner vijanden.

De Turken drongen de stad binnen en hare straten verfden zich met bloed, men liep over de lijken als over een brug. De overwinnaars maakten zich ook van de overige steden langs de kust meester, tot zelfs de grond, dien de Christenen betreden hadden, werd door de Muzelmannen omgewoeld, hunne woningen en tempels, de gedenkteekenen van dapperheid en godsvrucht, alles verging door het vuur en het zwaard.

God had zich in zijn gramschap afgewend van Zijn volk; al wat de kruistochten voor de Christenen hadden gewonnen, was weer verloren gegaan, de heiligen en engelen hadden Jerusalem en de zalige verblijven van Nazareth en Bethlehem verlaten, de Halve Maan heerschte weder over het Kruis. In de havens van Italië kwamen iederen dag nieuwe vluchtelingen uit Palestina aan, die bedelende voorttrokken en onder tranen verhaalden, wat vreeselijke rampen de Christenen in het Oosten hadden getroffen.

Paus Nicolaas IV poogde thans een nieuwen kruistocht samen te roepen; hij wekte de vorsten van Europa, die wèl het kruis hadden aangenomen, maar er niet aan schenen te denken om over zee te trekken, op, hunne beloften na te komen, hij zond zijne apostolische zendbrieven naar den Griekschen keizer Andronicus Paleologus, naar den keizer van Trebisonde en de koningen van Armenië, van Georgië en van Cyprus, en daar de Tartaren geweldige vijanden der Muzelmannen waren, gingen 's Pausen gezanten tot het hof van Argon om den Mongoolschen vorst den zegen des Opperherders te brengen en zijn machtigen bijstand in te roepen tegen de beheerschers van het Heilige Land.

Maar de Paus stierf zonder een christenleger bijeen te kunnen brengen, de vorsten hielden zich bezig met onderlinge twisten en nergens ontvlamde de oude geestdrift voor Gods heilige zaak.

Toen daar - waar men 't minst zou verwachten, dat de stem van den Paus gehoord zou worden - bij de Tartaren van Perzië eene beweging ontstond om hunne erfvijanden te bestrijden, en een Mongoolsch vorst de koningen van het Westen

[p. 175]

aanspoorde, om Palestina aan den Muzelman te ontweldigen.

Argon, de vorst der Tartaren, was door den dood verrast, toen hij toebereidselen maakte tot een grooten tocht tegen de beheerschers van Syrië en Egypte. Zoo grooten schrik had de nadering van zijn komst verspreid, dat de ongeloovigen zijn dood toeschreven aan een mirakel van den profeet. Cazan, een zijner opvolgers, maakte zich gereed te volvoeren wat zijn voorganger niet had kunnen ten uitvoer brengen. In zijn leger woei de kruisvaan naast den keizerlijken standaard en de Christenen als zijne trouwste bondgenooten beschouwende, wachtte hij van hen de hulp om zijne plannen te volvoeren.

Cazan verliet Perzië aan de spits van een machtig leger; de koningen van Armenië en Georgië, de koning van Cyprus, de ridders van Sint Jan en van den Tempel, sloten zich bij hem aan en onder zijne vanen wilde zich ook de jonker van Arkel scharen om met het zwaard in de vuist Jerusalem binnen te dringen, zijne geloften te volbrengen en op Christus' graf, in Zijn dienst, den ridderslag te ontvangen.

In Italië sloot hij zich aan bij andere edelen, die te midden der algemeene lauwheid de vlammende geestdrift der oude kruisvaarders in zich voelden ontbranden en, als hij, op weg waren gegaan om Cazan hun zwaard aan te bieden.

Zoo bereikten hij en zijne gezellen het leger van den Mongoolschen vorst, wiens onderneming zeker eene kruistocht had kunnen heeten, wanneer een Christenbevelhebber aan de spits had gestaan. In de nabijheid van Emeso werd een groote veldslag geleverd; als een stormwind vielen de Tartaren, evenals hunne vijanden uit de woestijn van Scythië voortgekomen, op de Muzelmannen aan, het zwaard der Christenridders flikkerde en trof als een bliksemschicht, terwijl de leus hunner vaderen: ‘God wil het!’ langs de vlakte dreunde. De sultan van Egypte moest vluchten voor die geweldige schaar, die niet van wijken wist, en het beste deel, van zijn leger ging verloren. Ver, tot in de woestijn, zetten de Armenische ruiters de vluchtelingen na.

Cazan bewonderde den moed der Westersche ridders; zelf onversaagd krijgsman, eerde hij ook de dapperheid in anderen. De onstuimige moed van den jonker van Arkel, die overal aan de spits was en in 't gevaar ging als naar een feest, zijne vlugge behendigheid in 't hanteeren der wapenen, zijn mannelijke ernst bij zoo jeugdige jaren, verwierven hem de bijzondere vriendschap van den heldhaftigen en waarlijk deugdzamen Tartaar. Hij en Guy de Borémont, een jong Frankisch ridder, behoorden steeds tot het onmiddellijk gevolg van den vorst.

Guy de Borémont werd in den slag bij Emeso zwaar gewond; een vijandelijke pijl, die hem in den schouder trof, had hem achterover op 't paard doen zinken en hij ware onder de slagen van zijn tegenstander gevallen, zoo niet Arkel zijn geweldig zwaard had doen bliksemen en den bewustelooze in veiligheid had gebracht. In de tenten teruggekeerd, overviel den gekwetste de wondkoorts en de heelmeester verklaarde, dat er geen redding mogelijk was. Maar, schoon de jonge ridder in den strijd zoovele malen den dood onbevreesd voor oogen had, nu weigerde hij te gelooven aan zijn naderend einde; hoe Arkel hem smeekte den priester zijne zonden te belijden en zich als vroom Christen voor de eeuwige reize te bereiden, hij hield vol, dat zijn uur niet gekomen was en weigerde zich met ernstige gedachten bezig te houden.

Jonker Jan, die iederen dag zag hoe de krachten zijn vriend ontzonken, hoe de donkere, vroolijke oogen hun gloed verloren en 't jonge, schoone gelaat het onuitwischbare merk van den somberen Koning der Verschrikking droeg, deerde het, dat de ridder zoo onvoorbcreid zou heengaan en 't deerde hem ook, dat hij weigeren bleef eenige boodschap te geven voor de lieven, die hij achterliet.

Om zijn vertrouwen te winnen verhaalde Arkel hem zijn eigen geschiedenis en wat schoone jonkvrouwe hij in 't zoete vaderland had achtergelaten. 't Was laat in den avond, de gordijnen van de tent waren opgeslagen, in den witten maannacht zag men heel in de verte de donkere schaduwen van Damascus, de wind woei de zoete lucht der granaat- en oranjetuinen naar binnen - de zieke wentelde zich onrustig op zijn leger en plotseling de hand van den jonker vattende, zeide hij:

‘Vriend, ook ik liet in mijn zoet Frankrijk mijne moeder en mijne wellieve vriendinne achter, maar het kan niet zijn, dat ik haar nimmer zal weerzien.’

‘Heer Guy,’ zeide Arkel, zich over hem buigende, ‘ik weet te wel, dat een Frankisch ridder en een soldaat van Christus den dood niet vreest; ge hebt den heelmeester reeds dikwijls hoo[re]n herhalen, dat hier geen redding mogelijk is, waarom wilt gij aan zijne verklaring geen geloof schenken en niet als vroom en trouw manne uwe rekening met den grooten Koning vereffenen?’

‘Omdat ik zeker weet, dat ik niet sterven zal. Het is mij geopenbaard.’

‘Mijn lieve vriend, alle openbaring komt niet van God.’

‘Zoudt ge denken, dat de booze vijand zoo groote macht heeft? Luister, ik ga u verhalen wat mij overkwam. Toen ik heentrok uit mijn land om de ongeloovigen te gaan bevechten, kwam ik door een vervaarlijk bosch en toen ik door een duister pad reed, hoorde ik dicht bij mij een vrouwenstem, die zong. Ik zeide tot mijne knechten: “Wie van u is er, die met mij durft te gaan om de vrouw te zien, die daar zingt?” Maar zij durfden niet en ontrieden het mij allen te zamen; toen ging ik alleen en vond onder een boom eene zwarte nonne staan, die haar hand ten hemel hield geheven en zong. Toen ik vroeg, wat zij daar deed, antwoordde zij mij: “Ik loof mijnen God.” Ik begreep nu, dat ik een gezicht had en het eene der heiligen moest zijn en ik zeide haar: “Ik bid u, zeg mij, wat zal er met mij gebeuren?” Zij zeide: “Ge hebt veel kwaad gedaan en zult nog veel kwaad doen, maar ge zult uwe vijanden overwinnen en ongedeerd terugkeeren uit den heiligen strijd.” Dus trok ik verblijd verder en dus weet ik ook, dat ik hier geenszins sterven zal.’

Arkel werd bewogen van droefheid ter wille van den jongeling.

‘Mijn broeder,’ zeide hij, ‘de wreede vijand neemt zoo dikwijls zulke listen te baat om ons te trekken in zijne heerschappij. Wie zegt u, dat het waarlijk een heilige was, die met u sprak. Veeleer is het een leugen des duivels, die, nu gij sterven gaat, u beletten wil uw ziel te redden. Doe wat men u bidt en laat mij den priester roepen.’

De ridder de Borémont gaf nu eindelijk toe; jonker Jan bracht den monnik bij hem, die de Christenen op den tocht vergezelde; hij biechtte en deed jonker Jan zijn testament en vaarwel voor zijne geliefden schrijven. In denzelfden nacht ontsliep hij en de jonker van Arkel deed hem vol rouwe in de schoone vlakte van Damascus begraven.

Den anderen dag reeds rukte het leger verder, Aleppo en Damascus, door hunne krijgsbedrijven verschrikt, openden hare poorten voor de overwinnaars, die in de heerlijke lusthoven de vermoeienissen der reis vergaten en zich van daar uit vaardig maakten om Jerusalem binnen te trekken.

Zij naderden nu de bergen van Judea, waarop Jerusalem gebouwd is. Zij zagen de blauwachtige toppen, waarop Gods vloek schijnt te rusten, want hunne dorre wildernissen, zonder lommer, zonder geurend kruid hebben geen andere bewoners dan het wilde zwijn en de gazelle, den arend en den gier. Het land, dat overvloeide van melk en honing, lag daar in sombere naaktheid en 't was of de treurige klachten der profeten nog weerklonken door die onvruchtbare valleien.

Heel langzaam trok men door een nauwdal tusschen twee door zonnehitte verschroeide bergen. De weg was gemaakt door de bergstroomen, en ontzaglijke rotsblokken lagen er wild dooreengeslingerd; allerlei hindernissen moesten eerst worden weggeruimd voor het leger verder kon trekken. Een handvol vijanden had hier, in deze gevaarlijke bergengte, hen kunnen verslaan, maar geen enkele Muzelman vertoonde zich en ongestoord trok men verder en evenals de eerste kruisvaarders overnachtte men te Anatoth, waar een verfrisschende beek koelte en lafenis bracht voor de van vermoeienis uitgeputte troepen.

(Wordt vervolgd.)