De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

Schetsen uit Kopenhagen,
door
G.F.J. Douwes.

I.
De heenreis.

Tot de hoofdsteden van Europa, die vooral in de laatste jaren des zomers door vele reizigers worden bezocht, behoort ook Kopenhagen.

Niet alleen om de fraaie stad zelf en hare mooie omgeving, of om de schoone omstreken, maar ook om een ander doel: de stad is thans een aantrekkingspunt voor geneeskundigen, die uit alle landen herwaarts komen, om ‘Finsens medicinske Lysinstitut’ (lys = licht) te bezoeken en de nieuwe geneeswijze der lupus van dezen professor, wiens naam thans in de geneeskundige wereld zoo hoog staat aangeschreven, te zien en te bestudeeren.

Hoewel de stad op een eiland (Seeland) ligt en aan de Sond een uitstekende haven bezit, komen daar slechts betrekkelijk weinig reizigers aan; de zeeweg wordt veelal zoo kort mogelijk genomen.

De meestgevolgde routes zijn:

1. Van Berlijn over Neustrelitz, Rostock, Warnsmunde; van daar per boot in twee uur naar Gjedser (of Gedser) op het eiland Falster, verder over Nykjöbing en Roskilde naar Kopenhagen. - 2. Van Berlijn over Wittenberge, Ludwigslust, Hagenau, Hamburg, Kiel; van hier overtocht in 5-6 uur naar Korsör, en verder over Roskilde naar Kopenhagen. - 3. Van Hamburg over Altona, Elshorn, Neumunster, Sleeswijk, Flensburg, Vamdrup, Fredericia; vandaar in 20 min. over de Kleine Belt naar Strib op Funen, verder over Odensee naar Nyborg; vaart in 1 uur 20 min. over de Groote Belt naar Korsör, verder over Roskilde naar Kopenhagen. - 4. Van Stettin over Straalsund; overvaart naar Rugen, waarop spoor naar Sassnitz; overtocht in 4¼ uur naar Trelleborg, in Zweden, spoor naar Malmö; vaart in 1½ uur naar Kopenhagen. Van Stettin naar Kopenhagen wordt de zeereis in 14 uur gedaan. - 5. Van Lubeck, behalve over Hamburg enz., zeereis in 13½ uur naar Kopenhagen.

Van Nederland geschiedt de reis als volgt:

1.	Van Amsterdam, Rotterdam, 's-Gravenhage enz. via Utrecht, Arnhem, Emmerik, Wesel, Haltern, Munster, Osnabrück, Bremen, Hamburg, Kiel; bootvaart Kiel - Korsör; verder Korsör, Roskilde, Kopenhagen.
2.	Van Amsterdam enz. via Amersfoort, Apeldoorn, Deventer, Almelo, Oldenzaal, Salzbergen, Rheine, Osnabrück, enz. (Zie verder 1.)

Bij beide routes geschiedt de reis van Amsterdam naar Kopenhagen binnen 24 uur.

Schrijver dezes deed de reis van Amsterdam over zee met de Etna, een wel oud (1871), maar niet verouderd stoomschip der ‘Nederlandsche Stoomboot-Maatschappij’, dat evenwel meer voor vrachtvaart dan voor vervoer van passagiers bestemd en ingericht is.

Donderdag 4 Juli, 's morgens om vier uur, vertrok het schip van Amsterdam en was om halfacht aan de groote schutsluis bij IJmuiden.

De kleppende klok, die de bewoners daar ter kerke riep, was als de afscheidsgroet van het vaderland; om halfnegen was de Etna in zee.

De zee! De wijde, woelige, wilde, woeste, de onbegrensde en onbeteugelde, de eeuwenoude en onveranderlijke, soms door een lichte koelte, meestal door sterken wind bewogene en vaak door stormen opgezweepte watermassa, die zelden door een onverschillig oog, maar steeds met opmerkzamen en belangstellenden, of vorschenden en bezorgden blik wordt gadegeslagen. Dat machtig water, door de zonnestralen hier lichtblauw en doorschijnend, daar donkerder getint en ginds meer grauwig, maar als geheel een onafzienbaar zilverveld van witgekuifde golven. Ziet, daar rollen zij ruischend aan, gaan voorbij, snellen voort, al voort en verliezen zich in de oneindige massa; andere komen, en weer andere, en nogmaals andere: weer dezelfde beweging, dezelfde loop en weg, tot zij zich vereenigen met de vorige. Zoo gaat het voort, immer voort, het beeld der eeuwige beweging en verandering, tot het schijnt te eindigen aan den horizon, de vereeniging van den onmetelijken hemelkoepel met den grenzeloozen oceaan.

De zee is schoon, altijd schoon: liefelijkschoon bij hare kalme golfbeweging of het heerlijk nachtelijk verschijnsel van het lichten der zee, als zij een vurige, lichtbewogen vlakte wordt; - verrukkend-schoon, bij op- en ondergang der zon, wanneer zij deels vloeiend goud en purper, deels lichter of donkerder getint wordt en zij de onnavolgbare kleurenmengeling van den oostelijken of westelijken hemel zoo prachtig op haren spiegel weerkaatst; - fantastisch schoon, als in de diepe stilte van den nacht het zilveren maanlicht aan den schier onbewolkten hemel haar verheldert met zijn zachten glans, die bij het eigenaardig spel van licht en donker in de geheimzinnige verte in een halfduister overgaat; - ontzettend-schoon, als zij melkachtig-wit en de hemel onheilspellend-zwart wordt: de voorboden van den orkaan, wanneer de kokende, bruisende, schuimende, woedende massa, onder vreeselijk stormgeloei wordt opgezweept tot reusachtige baren, die doodelijken angst en schrik aanjagen en alles dreigen te vernielen en vernietigen.

De zee: het beeld van het groote en grootsche, het oneindige en eeuwige, het wonderbare en majestueuze en daardoor van haren Schepper, doch ook van het beweeglijke en veranderlijke, het geheimzinnige en wonderlijke, het onbestemde en onbetrouwbare en daardoor van het menschelijk hart; - de draagster en verzwelgster van zoovele moedige mannen, die zich met schatten en kostbaarheden aan haar toevertrouwen, een zoo gewillig lastdier, maar vernielend monster tevens; - de bewaarster van heerlijk voedsel voor den mensch, onder harden arbeid en aanhoudend gevaar verkregen, en daarom onderhoudster van het leven, doch ook oorzaak van veler vroegtijdigen en jammerlijken dood; - de natuurlijke scheiding van landen en volken, maar eveneens het middel voor hunne verbinding en vereeniging, en hierdoor de bron van veler voorspoed en geluk en van stijging der volkswelvaart; - het veld van den vreedzamen wedstrijd der natiën door handel en verkeer, daarentegen van verderf en dood in den gruwelijken oorlog; - het tooneel van heldendaden en volksgrootheid, maar ook van wreedheid en barbaarschheden.

De Noordzee is, daar zij verscheidene handeldrijvende staten begrenst, een der meest bevaren zeeën; maar hare oostelijke, zandige, langzaam-afhellende, havenlooze kusten zijn gevaarlijk: daarom blijven de schepen op een tamelijk verren afstand.

Zoo ook de Etna, die noordwaarts koers hield. De vaderlandsche kust, eerst nog van verre zichtbaar, verdween meer en meer en was ten laatste uit het oog verloren.

's Avonds zeven uur was Terschelling gepasseerd. Van den eilandengordel, die als een bolwerk het noorden van ons land tegen de woede der zee beschermt - vandaar het spreekwoord: ‘Tessel is een deksel voor de Friesche kust!’ - ziet men, evenals van de noordwestelijke kust van Duitschland, weinig of niets.

Den tweeden dag, ongeveer twaalf uur, was de Etna tegenover de zandige kust van Sleeswijk, die duidelijk zichtbaar was, en 's avonds negen uur zag men het eerste ‘vuur’ (vuur- of lichttoren) van Jutland. Het maakt een eigenaardigen indruk, als men over die wijde uitgestrektheid in het halfdonker niets anders ontwaart dan van zeer verre een enkel lichtend punt, dat voor den zeeman een wegwijzer en waarschuwing, voor den reiziger een verrassing is.

De koers van het schip, die steeds noordwaarts ten oosten was geweest, veranderde in een oostelijken, toen men 's nachts ‘om den Noord’ was gevaren in het Skagerrak, den 110 K.M. breeden zeeboezem tusschen de noordkust van Jutland, de zuidkust van Noorwegen en de westkust van Zweden. De beide laatste kusten hebben verscheidene goede havens, maar de Jutsche kust is wegens haar zandbanken gevaarlijk voor de scheepvaart, wat de namen ‘Jernkysten’ (ijzeren kust) en ‘Jammerbocht’ zeer juist aanduiden.

Hoewel langs die kust de zeestrooming een oostelijke richting heeft, bleef het schip om genoemde reden op een behoorlijken afstand en voer omstreek drie uur 's namiddags om Kaap Skagen - dat eigenlijk geen kaap, maar een landpunt is, want er zijn slechts geringe hoogten en geen bergen - in het Kattegat. Dit tweede der wateren ter verbinding van de Noord- met de Oostzee - tusschen de oostkust van Jutland, de westkust van Zweden en ten noorden der Deensche eilanden - is gevaarlijker voor den zeeman dan het voorgaande: deels om de betrekkelijk lage kusten in het westen en zuiden, meer nog om de zeer steile en rotsachtige kusten van Zweden; de naam ‘Matrozenkerkhof’, aan dit water gegeven, spreekt hieromtrent duidelijk genoeg.

Het Kattegat heeft door drie zeeëngten gemeenschap met de Oostzee: de Kleine Belt, tusschen Jutland en het eiland Funende Groote Belt, tusschen de eilanden Funen en Seeland, en de Sond, tusschen Seeland en de Zweedsche provincie Schonen. Van deze drie wordt de Sond of Oeresund - die 67 K.M. lang en op de smalste plaats, tusschen Helsingborg in Zweden en Helsinggör (Elseneur) op Seeland, slechts 4 K.M. breed is - het meest bevaren, omdat zij de kortste en veiligste weg is.

Den vierden dag, 's morgens zes uur, voer de boot tusschen Helsingborg en Elseneur; het prachtig gezicht, dat men van verre op beide plaatsen had, vormde met de zee een schoon panorama. Een uur

[p. 168]

later ontwaarde men de hooge rotsen van het Zweedsche eiland Hveen of Hoen, waar eens Tycho Brahe op zijn observatorium Stjerneborg den loop der sterren naspoorde. Om negen was Kopenhagen, het doel der reis, bereikt.

De tocht, die drie dagen en vijf uur had geduurd, was zeer voorspoedig, het weer gunstig, de zee prachtig geweest.

De eerste indruk, dien ik van de stad kreeg, was tweeërlei: aangenaam om het luiden der klokken, die de inwoners ter kerke riepen (het was Zondag); onaangenaam om den arbeid der werklieden aan de kaden, waar men niets van den rustdag bespeurde. Later vernam ik, dat die Zondagschennis ten twaalf ure ophield.

de alchimist, naar de schilderij van léon brunin.

II.
De stad.

Kopenhagen is een mooie, groote stad met breede straten en boulevards en vele schilderachtige punten; - schoone, ruime pleinen, waarop fraaie standbeelden, monumenten en fonteinen; - smaakvol aangelegde parken, met hoog en laag en waarin tal van beeldengroepen en statuën, met groote, eigenaardig-schoone openbare gebouwen, hooge huizen, sierlijke winkels, magazijnen en bazars en ruime hotels, waarvan vele met monumentale gevels; - tal van gothische, romaansche en in andere stijlen gebouwde kerken, waaronder met hooge, slanke of stompe torens.

[p. 169]

Als hoofd- en hofstad, heeft zij onderscheidene vorstelijke paleizen en kasteden en verschillende regeeringsgebouwen; - als koopstad (Kopenhagen = Kjöbenhavn = koophaven) verscheidene handelsinrichtingen, - banken en verzekeringsmaatschappijen, verschillende consulaten, handels- en effectenbeurs; - als oorlogs-en koopvaardijhaven, uitstekende havenwerken, dokken, oorlogs- en marinewerf en verschillende inrichtingen voor alles, wat voor scheepsbouw, -uitrusting en -proviandeering wordt vereischt.

Hoewel als markt- en fabrieksstad van minder beteekenis, worden de groenten-, fruit-, bloem-, vee-, visch-, boter- en kaasmarkten, ook door buitenlieden, druk bezocht - en vindt men er verscheidene machine-, porselein-, terra-cotta-, papieren andere fabrieken, ijzer-, metaal- en bronsgieterijen, kalkbranderijen en alombekende bierbrouwerijen.

bij den hopman thuis, naar de schilderij van grison.

Voor wetenschap en kunst bezit zij onderscheidene musea en kabinetten, rijk en leerzaam door de verschillende kunstschatten, oud- en zeldzaamheden; kolossale bibliotheken, waarin kostbare en zeldzame boeken en handschriften; -een beroemde hoogeschool, academia, een polytechnische-, een metropolitaan-, een militaire-, een marine-, een veeartsenij- en een handelsschool; een observatorium, een laboratorium, een botanischen tuin, benevens tal van wetenschappelijke inrichtingen voor hooger- en middelbaar onderwijs; - kweek-, vak- en ambachtsscholen en een groot aantal lagere scholen.

Zoowel tot ondersteuning der lijdende menschheid en beoefening der weldadig-

[p. 170]

heid als tot het verschaffen van vermaak en genot zijn er tal van gelegenheden.

Voor de eerste vindt men: vele hospitalen, ‘Finsens medicinske Lysinstitut’, een doofstommen- en blindeninstituut, een idioten-gesticht én verschillende gestichten voor lijdenden en ongelukkigen, armen en ouden van dagen; - voor de laatsten: schouwburgen, volkstheaters, een concertpaleis, circus, den vermaarden tuin Tivoli, een zoölogischen tuin, panopticum, speeltuinen, jachtclubs, onderscheidene gelegenheden voor sport en allerlei uitspanning.

Tot uitoefening der justitie zijn er gerechtshoven, tucht- en verbetcringshuizen en gevangenis; - voor krijgszaken: kazernes, arsenaal, geweerfabriek, citadel en bastion.

Ruime, frissche woningen; een voortreffelijke waterleiding, die uitstekend drinkwater oplevert; pneumatische afvoerbuizen voor faecaliën; openbare bad- en zwemplaatsen bevorderen de volksgezondheid.

Als moderne wereldstad heeft zij: asphaltbestrating; electrische verlichting van pleinen, hoofdwegen en straten, openbare gebouwen en winkels; brandweer, abatoir en crematorium; kiosken, inodores en kabinets voor toilet-maken; electrische en paardentrams en omnibussen naar alle deelen der stad en ver daarbuiten; stationneerende rijtuigen, ‘droschkens’ op de pleinen en verschillende punten; dienstmannen als gidsen en pakkendragers.

Voor handel en verkeer loopen spoorwegen naar het westen, noorden en zuiden des eilands, en heeft zij stoombootvaart naar de voornaamste havens van Europa, Amerika en Azië; - zij heeft door onderzeesche kabels telegraphische gemeenschap met alle deelen des rijks en der wereld en bezit stedelijke, intercommunale en internationale telephoonverbindingen.

Eindelijk de uitgestrekte en mooi aangelegde begraafplaatsen met hare talrijke praalgraven en monumenten, en het natuurschoon der boschrijke omstreken, nog verhoogd door de vele fraaie villa's en onderscheidene vorstelijke lustpaleizen.

Als metropool en koninklijke residentie is zij het vereenigingspunt van het hof en de hoogste staatsdienaren, de voornaamsten en de aanzienlijksten des lands, van ambtenaren en militairen, geleerden en kunstenaars; - de zetel van talrijke genootschappen, maatschappijen en instellingen voor kunsten en wetenschappen, voor muziek met vele zanggezelschappen en voor weldadigheid.

Met al het gewoel en de drukte eener menigte menschen, die in alle richtingen, meest haastig, zich voortbewegen; het geklingel der vele zich een weg banende fietsen; het geraas der voorbijrollende rijtuigen en der lange wagens, bevracht met materialen of koopwaren; het gesnor der gewiekte electrische trams en soms het ‘tuf-tuf’ eener rennende automobiel: zie daar de wereldstad Kopenhagen, met ruim een half millioen inwoners en druk bezocht door vreemdelingen.

Zij ligt op 55^o 41′ N. Br. en 30^o 14′ O.L. (Greenwich) op het eiland Seeland (Själland) aan een diepen arm van de Sond, die hier vier geogr. mijlen breed is en een prachtige haven vormt, welke 5000 schepen kan bevatten en tot station van de oorlogsvloot dient, en aan een nauwe zeestraat, die Seeland van Amager scheidt.

Binnen de boulevards, die in de plaats der gesloopte vestingwerken zijn aangelegd, bevat de oude stad een oppervlakte van 445 H.A.; maar het geheele stadsgebied met inbegrip der vroegere voorsteden, bedraagt 6500 H.A.

Hieruit blijkt, hoe ontzaglijk zij zich heeft uitgebreid, wat vooral in de laatste twintig jaar is geschied; en nog wordt hare uitgestrektheid naar verschillende zijden steeds grooter.

Ook de aanwas der bevolking is verbazend groot: telde zij in 1875 ongeveer 220.000 inwoners, thans is deze met het ingesloten Frederiksberg tot ruim een half millioen gestegen.

De stad, die op een effen bodem is gelegen, doch tegen overstroomingen beveiligd, wordt in vier hoofddeelen gesplitst, die echter een ondeelbaar geheel vormen: de Oudstad, de Nieuwstad, Christiaanshaven en de voorsteden.

De Oudstad of het westelijk gedeelte, begrensd door de Nörrevold- en Gothersgade (gade = kade = straat), werd na den hevigen brand van 1795, welke meer dan duizend huizen in de asch legde, schooner weer opgebouwd. Wanneer men opmerkzaam door eerstgenoemde straat gaat, kan men duidelijk het verschil tusschen de oude stad en het nieuwe deel zien: aan de eene zijde, waarop eenige nauwe en soms kromme straten uitloopen, nog vele oude en onaanzienlijke lagere huizen, wel hier en daar door nieuwe en mooier gebouwde afgewisseld; aan den anderen kant hooge en fraaie huizen en gebouwen, waaronder eenige wetenschappelijke inrichtingen.

Waar dit deel der stad zich vereenigt met het volgende zijn enkele nauwe, kromme straten met kleine, bouwvallige woningen in den laatsten tijd verdwenen en hebben plaats gemaakt voor een City-kwartier met moderne gebouwen, meest fraaie winkels en magazijnen.

De Nieuwstad in het oosten gelegen en volgens een door Christiaan IV (1588-1648) ontworpen plan gebouwd, is ook grootendeels vernieuwd en om haar breede straten, schoone pleinen en merkwaardige gebouwen het fraaiste en voornaamste gedeelte, de aristocratische wijk.

Christiaanshaven ligt op het eiland Amager of Amack, dat in 1618 door twee bruggen met de stad werd verbonden.

De drie belangrijkste voorsteden waren: Vesterbro, Nörrebro en Osterbro (bro = brug, dus zoo genoemd naar de bruggen, die over de wallen der vroegere vestingwerken lagen). Deze kenmerken zich door haar lange en breede rechthoekige straten met hare meestal eenvormige en hooge huizen. Eenige dier straten zijn zoo breed, dat er dubbele rails voor de electrische trams liggen en er aan weerszijden nog ruimte genoeg voor de rijtuigen overblijft, terwijl breede trottoirs voor de voetgangers zijn bestemd.

De hooge huizen, van helroode of gele baksteen opgetrokken, hebben meestal behalve de benedenwoning vier étages; men vindt er zelfs, die sous-terrein, huis, vier verdiepingen en nog dakkamers tellen.

Een vierde voorstad is Sundby (Sund = Sond, by = bu = stad, dus stad aan de Sond), de zuidelijke helft van Amager; deze is eenigszins anders aangelegd. De binnenstad is arm aan water. Vroeger om, thans door de stad liggen in een boog van het zuidwesten naar het noordoosten de drie ‘soën’ of zeeën, welke echter dien naam niet verdienen, èn omdat zij daarvoor te klein zijn, èn wijl zij zoet water bevatten. Zij hebben evenwel een tamelijke breedte (ongeveer als de Buiten-Amstel te Amsterdam) en vormen door de blanke zwanen, die op hare lichtgekuifde golven zich wiegelen, de ranke electrische bootjes, die met talrijke passagiers haar doorklieven, en haar breede oevers, hier met de grillige huizenrij, daar met de aardige tuintjes voor de woningen, ginds met de hooge, statige gebouwen, en door een rij forsche boomen belommerd, schoone, schilderachtige punten.

In het zuidoosten der stad wordt een deel door eenige binnenwateren, smalle kanalen, die met de Sond in verbinding staan, tot een eiland gevormd, dat door acht bruggen met de aangrenzende deelen is verbonden.

Dit deel, het Slotsholm (Slotseiland), doet door zijn hooge wallen en breede kaden, waarop groote en prachtige gebouwen staan, eenigszins aan de Hollandsche grachten denken, doch zij moeten daarvoor, vooral ook door het gemis der statige boomenrijen, onderdoen.

Een geheel bijzondere toestand is die van het met Kopenhagen vereenigd en toch gescheiden Frederiksberg.

Oorspronkelijk een dorp, in de nabijheid, ten westen der stad liggende, is het door de uitbreiding der laatste geheel ingesloten en vormt één geheel met haar; maar het heeft een eigen bestuur, administratie, belasting, politie, enz. en is dus officiëel van haar gescheiden. Een toestand, veel overeenkomende met dien van Hamburg en Altona en in ons land vroeger met Amsterdam en Nieuwer-Amstel, Rotterdam en Delftshaven en andere; doch gelijk bekend is, heeft men bij ons daaraan een einde gemaakt, door bij de wet het omliggend gebied en aangrenzende gemeenten geheel of gedeeltelijk bij de groote steden te voegen, waardoor veel eigenaardige, dikwijls vreemde toestanden ophielden.

Iets karakteristieks, zoowel in Frederiksberg als in sommige deelen der voorsteden en wat daaraan zoo'n vriendelijk aanzicht geeft, zijn het vele geboomte en de bloemperken, die men voor en tusschen de huizen aantreft en wat het eenvormige, het prozaïsche der lange rijen menschenpakhuizen wegneemt.

Die rijen hooge en lage boomen, die smaakvol aangelegde tuintjes maken in deze omgeving zoo'n aangenamen indruk. Evenals men bij het slechten der vestingwerken niet alles sloopte, maar eenige gedeelten spaarde voor parkaanleg, zoo heeft men bij de uitbreiding der stad de boomen en bosschages behouden, zooveel het slechts kon, en na bebouwing opnieuw groen en bloemen aangebracht.

(Wordt vervolgd.)