De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

[p. 141]

[Nummer 18]

een schilderachtig tooneel in de landes: Boeren en boerinnen op stelten marktwaarts.
Naar een teekening van P. Frenzeny.

[p. 142]

Jan van Arkel.
Historische roman uit het einde der 13^de en 't begin der 14^de eeuw,
door
Albertine Smulders.
(Vervolg.)

De slotkapel van Voorne was van bouw en versiering veel kostbaarder en fraaier dan de kapel van Sint Pancras buiten de muren. Zooals reeds even aangestipt werd, had zij twee verdiepingen; de bovenste daarvan, die in onmiddellijke verbinding met het slot stond, werd hoofdzakelijk gebruikt door de burchtvrouw en haar gezin. De zoldering was azuurblauw waarop engelen in witte kleederen gemaaid waren, die bandelieren vasthielden met Latijnsche spreuken. De wanden waren versierd met het wapen van 't geslacht van Voorne, met dat van vrouwe Aleid en vrouwe Katharina. De altaartafel rustte op vier kleine kolommen van marmer en 't verplaatsbare altaarblad was van gedreven koper en smeltwerk. Bovenaan was de Christus afgebeeld, in de eene hand het Evangelieboek, terwijl de andere zegenend was opgeheven en daaronder waren de beeltenissen der twaalf Apostelen. Boven het altaarblad verhief zich een slanke, sierlijk bewerkte koperen zuil, door een zittend Maria-beeld gekroond; aan het loofwerk, dat uit die zuil ontsproot en dat door een engelenfiguur ondersteund werd, hing aan zilveren kettingen het zwevende tabernakel: een afdakje van zilver, door wit-zijden gordijntjes omsloten en waarin een zilveren duif, de eigenlijke ciborie, rustte.

De stille Mis werd dezen morgen niet gelezen door den slotkapelaan, maar door den parochiepaap van Brielle, den opvolger van heer Henrik van Cats.

Na de Mis kwam men bijeen in 't slot, waar men het ontbijt gebruikte, dat hoofdzakelijk bestond in brood en kleine gebraden vogels, die in zilveren schalen werden opgediend en waarvan ieder nam naar zijn begeeren.

Daarop werden de worptafelen en het schaakspel gebracht, maar de jongere ridders en jonkvrouwen gaven er de voorkeur aan zich buiten te gaan vermeien, de paarden en hakkeneien werden voorgebracht, de ridders zetten de vrouwen te paard en sprongen zelf in 't zadel zonder den stijgbeugel te raken. Spoedig draafden de paarden langs het strand, om dan een mullen duinweg in te stappen; op Ermgaard's voorstel zou men naar het dorp Rugghe rijden om daar in den heerlijken kloostertuin der Regulieren te rusten en kransen te vlechten voor het feestmaal.

Gastvrij werd de kloostertuin voor de gasten ontsloten, hun werd wijn en vruchten aangeboden, en van de fraaie bloemen, die 't late jaargetijde hier nog gaf, werden onder vroolijken kout kransen gevlochten.

‘Mij dacht,’ zeide de jonkvrouw van Borselen, ‘terwijl we nu zoo ijverig bezig zijn, mocht ons daar wel iemand eene sproke vertellen of een lied voorzingen. Herbergt uw klooster geen enkelen minnezanger, goede vader?’

‘Neen, jonkvrouwe, daar zijn thans geene vreemden in ons convent,’ antwoordde de goedige monnik, wien tot taak was gesteld de gasten te bedienen, ‘maar zoo ge al geenen minnezanger hier kunt hooren, daar is meer dan één der broeders, die u een schoon lied of stichtend exempel kan verhalen, doch nu zijn allen aan de studie en aan den arbeid, en het uur der ontspanning is nog ver.’

‘Wie van u allen wil ons dan den tijd korten?’ vroeg Sophia, ‘de jonker van Renesse is buiten mededinging, want die heeft ons gisteren op onzen tocht zoo vreeselijke verhalen gedaan, dat ik er bang van ben geworden,’ maar meteen lachte zij Jan van Renesse vriendelijk toe.

‘Ik wil u wel een verhaal doen, dat ik van een ouden kruisvaarder gehoord heb,’ zeide Kerving van Reimerswale, ‘'t is heel niet vreeselijk, maar ik betwijfel, of ik zoo goed verteller ben als jonker Jan.’

Met luid gejuich werd zijn voorstel begroet, heer Kerving plaatste zich voor de steenen banken, waarop men gezeten was, en met een sierlijke beweging den zoom van zijn mantel over den schouder werpende, begon hij aldus:

‘Daar was, kort voor dezen tijd, een jonkman, kloek van geest en hij bezat groote rijkdommen; en hij zond zijne knechten uit naar vele en vreemde landen om daar komenschap te doen.¹⁾ Zoo gebeurde 't ook, dat zijne boden in 't Oosten kwamen en daar handelden zij met eenen heiden, die bovenmate rijk was, maar ook mild en eerlijk en getrouw in zijnen handel. Als de boden weer naar huis waren gekomen, verhaalden zij hun heer van den heiden en prezen hem, en hunnen heer gaf hun velerlei geschenken mede, om die den vreemden heiden aan te bieden. Maar toen zij van de reize terugkeerden, zoo brachten zij hunnen heer vele gaven van des heidens wege, en die waren zoo schoon en kostbaar, dat het den Christen verwonderde en hij zelf naar Oostland toog om den heiden te zien. De heiden ontving hem met groote eer en blijdschap en hield hem langen tijd te gast, en de Christen zag, dat hij een goed man was, eerbaar van zeden en mild voor alle menschen. Toen de jonge Christen weer naar zijn land wilde trekken, geleidde hem de heiden in zijne schatkamer en toonde hem daar allerheerlijkste kostbaarheden en juweelen en wilde, dat hij die met zich zoude nemen. Maar de Christen bleef halsstarrig weigeren iets van den schat te ontvangen. Toen leidde hij hem eindelijk in de binnenste kamer van zijn huis en toonde hem daar zeven allerschoonste jonkvrouwen, die allen edel van geboorte waren, en die hij naar heidensche wijze ter bekwamer tijd dacht te trouwen. Hij zeide nu tot den Christen: ‘Kies u dan uit dezen eene huisvrouw.’ En de jonge man werd door de schoonheid en zedigheid van eene dezer jonkvrouwen zoo opgetogen, dat hij die uitkoos om met zich te nemen. De heiden zeide hem: ‘Mijn vriend, ik heb u de keus gelaten, en gij hebt haar genomen die ik lief had boven de anderen. Ik zal mij niet beklagen en gij zult ondervinden, wat ik u gegeven heb.’ En hij schonk de bruid nog kostbare gaven en gaf ze den Christen, die naar zijn land toog en de jonkvrouw daar liet doopen en tot zijne huisvrouw nam met groote plechtigheid. En hij zag hoe zij eene vrouw was van buitengewone deugd. Zijne rijkdommen vermeerderden en hij werd de eerste man in zijne stad.

‘Maar de heiden overdacht gestadig, wat hij in die maagd verloren had, en meer dan men kan gelooven werd hij door droefheid bevangen. En zijn geest werd bezwaard, hij achtte niet meer wat hij deed en van dag tot dag, van jaar tot jaar verminderde zijn geld, totdat hij ten laatste in groote armoede viel en als een dwaas werd hij door zijne vrienden ellendig uit het land verdreven.

‘Toen kwam hem zijn verre vriend in de gedachte, die zoo groote weldaad van hem had ontvangen, en hij kon niet gelooven, dat die hem versmaden zou in zijn verdriet. Hij trok dan op reis, kwam voor de stad, waar zijn vriend woonde, klopte aan zijn poort en noemde zijnen naam. Maar de knecht vergat den naam, en hij werd niet toegelaten, wat hem bedroefde tot den dood toe. Als 't nu avond werd, zocht hij eene schuilplaats op het kerkhof. In de stilheid van den nacht kwam er een moordenaar, die op iemand wachtte, welke daar langs ging, en toen zijn vijand kwam, doodde hij dien en ging heen. Den volgenden morgen vond men den doode en bij hem den onbekenden heiden. Men greep hem en bracht hem voor de edelen en het volk; hij werd van den moord beschuldigd en ter dood verwezen en hij kon zich niet rechtvaardigen. Maar zijn vriend, hem lang aanziende, herkende hem en stond verslagen; toen hij dan weggeleid zou worden, riep hij luide: ‘Die man is onschuldig, ik heb den moord gedaan.’ Al 't volk werd van droefheid bevangen, toen hij neerbukte om onthoofd te worden; maar die den doodslag werkelijk gedaan had en tusschen de menigte stond, berouwde het, dat zoo een edel en onschuldig man voor hem zou sterven en hij sprong naar voren en riep: ‘Zij zijn beiden onschuldig, de een en de ander. Ik ben de moordenaar.’ De rechters verbaasden zich zeer en na de zaak onderzocht te hebben, lieten zij de onschuldigen vrij en den schuldige schonken zij vergiffenis.

‘De Christen ontving zijnen vriend met veel vreugde en hij bekeerde hem tot het geloof en dwong hem de helft te nemen van al zijn goed.

‘En toen de heiden gedoopt was, nam hij zich eene edele jonkvrouw, de nicht van zijnen vriend, tot gade.

‘Aldus verhaalde mij de oude kruisvaarder.’

Met opmerkzaamheid had men toegeluisterd; reeds lang hadden de jonkvrouwen de kransen in haren schoot laten rusten en staarden, half gebogen, den spreker onafgebroken aan, maar ook de jonkers hadden geen woord verloren en heer Kerving kon zich wel gestreeld voelen, want den ganschen terugweg besprak men zijn verhaal en zulk een voorbeeld van trouwe en vriendschap kon men niet genoeg prijzen.

Maar de heer van Oosteinde, Claes de Vriese, een recht woest ruiter en speler, naar wiens zin men nu lang genoeg bij de vertelling had verwijld, zette de andere jonkers tot een wedloop aan over de breede heirbaan, aan Kerving van Reimerswale de eer latende de jonkvrouwen te begeleiden, toch keerde ook Renesse spoedig terug en nam zijne plaats naast Sophia wederom in, ‘uit vrees,’ zooals hij lachend verklaarde, ‘dat wederom een schoone ruiter vrijgeleide zou komen aanbieden.’

Hij kon nu zelf met de vernedering, die hij den vorigen dag had ondergaan, schertsen, maar alsof hij Ermgaard voor alles aansprakelijk stelde, met haar had hij geen vriendelijk woord meer gewisseld; om de jonkvrouwe van Borselen te believen, verhaalde hij nog eens in korte trekken Van der Lee's booze avonturen en de bitterheid, waarmede hij over den zoon sprak, joeg Ermgaard het bloed naar de wangen en deed haar den teugel korten, zoodat zij met heer Kerving eenige passen achterbleef.

Deze had gezien met hoeveel belangstelling zij naar zijne woorden had geluisterd en bemoeide zich nu ijverig om haar ook den verderen weg te verstrooien, want hij schreef hare ernst en stilheid toe aan een heimelijk verdriet en hem deerden die zachte, bleeke wangen en droevige oogen.

‘Jonker Jan hoorde ik daar den heer van Arkel noemen,’ zeide hij, ‘den sterken reus, die alleen meer waard was dan eene gansche bende, maar weet ge wel, dat de tegenwoordige jonker van Arkel naar zijnen grootvader aardt?’

‘Als mijn neef, jonker Geraerdt over hem sprak, roemde die ook zijne kracht. Maar hij is toch niet zoo een reus als Jan de Sterke, is hij wel?’

‘Neen, dat niet; zijn neef Hugo Botterman is veel forscher en stoerder, maar hij beschikt toch over buitengewone kracht en hij is moedig als een leeuw, daarbij, wat zelden voorkomt, is hij zoo zachtaardig als edel van hart. Niet alsof een sterk ridder steeds een wreedaard moest zijn, maar toch ziet men niet veel, dat zij, die groot gaan op hunnen lichaamsbouw, zacht en medelijdend zijn voor zwakken en kleinen.’ Heer Kerving zeide dit met groote

1) Handel te drijven.

[p. 143]

overtuiging, want hij zelf was zeer zwak en tenger en werd daarom dikwijls door zijne gezellen bespot.

‘Ik reed eens met hem, nu vijf jaar geleden, van een tournooi,’ ging hij voort, niet moede den afwezigen vriend te prijzen, ‘toen wij een jong koomen¹⁾ ontmoetten, een kleinen knaap nog, die schreide, wijl oudere kramers hem verjaagd hadden en hij nu niets had verkocht. Arkel kocht hem zijne gansche mars af en liet hem die toen behouden, onder beding, dat hij voor de helft zou deelen in zijne winste. De ernst, waarmede hij met den jongen onderhandelde, zoodat deze gansch niet aan eene aalmoes dacht, heeft mij Arkel toen voor goed tot vriend gemaakt.’

‘En hoorde hij nog iets van zijnen beschermeling?’

‘Ja, denk eens, dat de knaap na een jaar terugkwam en hem de helft van de winste wilde geven. Arkel zeide hem even ernstig daar verder handel mede te drijven. Sinds heeft hij hem uit het oog verloren.’

‘Waarlijk een edel man!’ zeide Ermgaard; nu bereikte men den Burcht en 't was niet ver meer van den noen.

Door 't geschal op den horen werden al de gasten ten maaltijd geroepen.

Ofschoon dit feestmaal veel minder luisterrijk was, dan de maaltijden, die daar vroeger werden gehouden, toen heer Aelbrecht leefde en graaf Floris dikwijls zijn gast was, bood toch de groote zale een kostelijken aanblik. Aan de wanden hingen als versiering een rijke schat van wapenen, voor de vensters hingen gordijnen van purperen stoffe, die nu aan de beweegbare roeden ter zijde waren geslagen en 't zonlicht glinsterde op de zachtgetinte ruitjes der hooge vensters. Heerlijke tapijten waar gansche geschiedenissen in waren geweven, vielen voor de ingangen neder. Ook zag men aan den wand den stamboom van het huis Voorne met schitterende kleuren op hout geschilderd. Aan het einde der zaal zat de burchtvrouwe en regeerende gravinne Katharina op een verhoogden zetel, waarboven een baldakijn gespannen was. Aan de tafel, die voor haar was neergezet, spijsden mede hare schoonmoeder, vrouwe Aleid, heer Costijn van Renesse met zijne gade, de jonkvrouwe van Borselen en heer Floris. Achter de burchtvrouwe stond een prachtig gebeeldhouwd dressoor, met zilveren en gouden schalen en bekers.

Aan beide zijden der zaal stonden de tafels voor de gasten, de ridders en jonkvrouwen, die wij reeds ontmoetten, nog andere edelen uit den omtrek en verder hunne vrouwen en schildknapen, voor zoo ver die door hooge geboorte daartoe gerechtigd waren. Aan de tafel der burchtvrouwe dienden alleen adellijke knapen, die de gerechten aanboden en den wijn schonken. Voor 't gansche feestmaal zorgden de hofmeester en zijne onderhoorigen. Op den vloer, op 't fijne pellen, dat de tafels bedekte, om de schotels en bekers, overal waren frissche bloemen gestrooid. Op twee groote buffetten werd het vleesch gesneden en de gerechten gediend, die van daar aan de gasten werden aangeboden. Slechts aan eene zijde van de tafel zetten de gasten zich neer, de andere bleef vrij voor de bediening.

Katharina vertoonde zich nog steeds, ook op dit feest, in haar wit weduwenkleed, met den eigenaardigen hoofddoek, die de zware vlechten slechts even vermoeden deed, maar om 't hoofd draagt zij toch een gouden haarband, en haar gordel, een geschenk van graaf Floris, glinstert van juweelen, die zich met zachtglanzende paarlen afwisselen. De gordel is met gouden spangen en haken, die dieren voorstellen, gesloten en over het slot ligt eene ronde, uit éénen enkelen smaragd gemaakte gesp met een gouden arend op eenen achtergrond van smeltwerk. De gordel sloot op zijde, maar in 't midden prijkte een robijn, waaraan men wonderlijke kracht toeschreef.

Vrouwe Aleid schijnt evenmin als vroeger er toe te kunnen overgaan, haar lokken met de huive te bedekken, al hebben de jaren sinds ook zilver gemengd door het glanzende zwart; haar overkleed is van dat kostbare, uit zijde en gouddraad geweven doek, dat in Bagdad vervaardigd wordt, en de ondermouw word bedekt door een overmouw, die wijd en lang boven den elleboog nedervalt. De rijk met sabel bezette mantel, die door een enkelen edelsteen wordt vastgehouden en de naar een kroon zweemende haarband zouden wèl passen aan eene koningsvrouwe. Hare schitterende kleedij komt nog des te feller uit daar ze naast Costijn van Renesse zit, wiens waarlijk rijke gewaad toch zoo stemmig van tint is. Hij draagt een sorcoet van zwart fluweel met pelswerk gevoerd, een groote kanten kraag valt over het kleed, dat aan de zijden en de mouwen gespleten is en daar even een glanzende purperen stoffe doet zien. Al de jongere gasten, mannen en vrouwen, dragen bloemkransen om 't hoofd. Wel hebben heilige monniken die weelde veroordeeld en tegen den tooi van rozen gepredikt en geschreven, maar de kanunniken, die hier in hun wit kleed met zwarten mantel tusschen de gasten aanzitten, oordeelen er blijkbaar niet zoo gestreng over.

Daar was niemand, die de gasten te nooden hoefde om den keurigen en stevigen spijzen eer aan te doen. 't Vleesch van wilde ossen en herten, van lammeren en kalveren, gebraden en gezoden, liet zich goed smaken met de moesgroenten en pekelvruchten en de zwaar zilveren bekers werden door de schenkers telkens weer gevuld met Hamburgsch en Duisburgsch bier. Maar de jonkvrouwen verlangen reeds naar 't nagerecht, niet alleen om al die zoete kruiden uit Vlaanderen aangevoerd, tragien, zukersrozaet, aenysconfijt, mandren, dyacitren, niet zoozeer om den wijn van Sente Jan, maar wijl dan de abelspelers en sprookzangers binnenkomen.

Een der kamervrouwen heeft Sophia toegefluisterd, dat er zooeven een nieuw minstreel is aangekomen, een zeer schoon jonkman, en als men dus, nu 't eerste gedeelte van den maaltijd is afgeloopen, aan de lagere tafel ook wel met groote aandacht toeluistert, naar wat de binnengetreden zangers al spelende voorstellen, is de nieuwsgierigheid toch al te groot voor wat volgen zal, want in deze streken reizen de minstreelen niet zoo veelvuldig en deze sprookzeggers heeft men meer gehoord.

Maar de ouderen luisteren met gespannen aandacht en ook vooral den kanunniken behaagt het schoone spel van Barlaam en Josophat, dat verhaalt hoe een Oostersche koningszoon, door zijn vader gevangen wordt gehouden, daar de zieners bij zijne geboorte hebben voorspeld, dat hij Christen zal worden. Toch baat de vaderlijke gestrengheid niet, want juist door deze eenzaamheid gaat prins Josophat naar de waarheid verlangen en den priesterkluizenaar Barlaam, die als juwelier aan 's konings hof komt, leert en doopt hem. Dan komt de vader in grooten toorn en stelt allerlei verleiding in 't werk om den zoon afvallig te maken. Maar de jonge Christen overwint alle bekoringen. Ten einde raad, deelt de vader zijn rijk met hem, en hoopt, dat de zoon aldus het Christendom zal vergeten. Maar Josophat regeert als een echt christenvorst en bekeert zijn vader.

En nu hebben de spelers niets meer te doen dan de luide toejuichingen in ontvangst te nemen en wat hun misschien nog wel zoo lief is, ook de beurs, die Vrouwe Katharina, den oudste, een achtbaar grijsaard, toereikt.

Na de lange stilte is er nu groot rumoer in de zale en bijna onopgemerkt treedt de jonge minstreel binnen. Waarlijk een schoone knaap: in dien korten blauwen lijfrok, het midden omgordeld van een zwart lederen, met ronde zilverplaatjes versierden lijfriem, de roode achterovergeslagen kap, waarvan de zeer lange punt hem tot bijna op de hielen afhangt. Hij draagt witte hozen en zwart lederen schoeisel met koorden boven den voet. Hij is zoo rank en slank als een opgeschoten berk en 't golvend blond haar zou met de helderblauwe oogen hem een haast vrouwelijk aanzien geven, ware 't niet dat om den vasten mond en op gansch dat jonge gelaat een trek van onverzettelijke wilskracht lag. Met groote vrijmoedigheid schrijdt hij de zale door tot vóór den zetel der burchtvrouwe.

(Wordt vervolgd.)

1) Koopman.