De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

Schaepman's woon- en werkkamer.

Na afloop der plechtige uitvaart van Mgr. Dr. Schaepman in de kapel van het Seminarie te Rijsenburg bracht ik met eenige andere vrienden en vereerders van den grooten doode nog een kort bezoek aan zijne woon- en werkkamer. 't Was, helaas, ons laatste bezoek. Want die kamer kan niet als een Museum-Schaepman gelaten worden gelijk zij was, toen haar bewoner haar verliet, om in de Eeuwige Stad de eeuwige rust in te gaan, maar moet ontruimd worden. Reeds is men met dat diep weemoedige werk begonnen.

Dertig jaren ongeveer heeft Schaepman die kamer bewoond. Gedurende haast al dien tijd had ik het voorrecht - 't is wel geen onbescheidenheid het te zeggen -

[p. 83]

tot zijne vrienden, ruim veertien jaren lang, tot zijne ambtgenooten in het Seminarie te behooren. Bij de groote behoefte, welke ‘onze doctor’ had aan gezellig verkeer, vooral des avonds, waarbij nog kwam, dat hij dan niet gaarne zijne kamer verliet, is het begrijpelijk, dat ik -en met mij vooral ons beider collega Dr. P.H.J. Th. Brouwer, thans vicaris-generaal van Z.D.H. den Aartsbisschop - ontelbare uren op die kamer heb doorgebracht. Zoo knoopen zich voor mij als voor weinige anderen tallooze kostelijke herinneringen aan haar vast.

schaepman op 27-jarigen leeftijd.

Nergens heeft Schaepman zich gedurende zijn veelbewogen leven zoo te huis gevoeld als in het Seminarie en op die kamer. De kamers, welke hij geruimen tijd te 's-Gravenhage had in de Papenstraat, zelfs het eigen huis, hetwelk hij daarna in de Schoolstraat betrok, hielden hem zelden of nooit langer dan volstrekt noodig was. En zoo dikwerf hij uit het druk gewoel van het openbaar leven terugkeerde naar het rustige Seminarie en zijne kamer betrad, kwam steeds een hartgrondig ‘Goddank’ van zijn lippen. Daar kon hij het best werken en heeft hij het meest gewerkt, maar ook daar alleen vond hij steeds de zoo noodige rust en verpoozing.

Van den eersten dag af dat hij zijne kamer in het Seminarie ging bewonen - een ruim en hoog, nagenoeg vierkant vertrek, met twee hooge en breede vensters, uitzicht gevend op het weiland vóór het Seminarie en den lommerrijken straatweg van Utrecht naar Arnhem - verkreeg zij haar eigenaardig cachet, dat in hoofdzaak al de dertig jaren lang onveranderd is gebleven. Met die kamer hadden de kamers zijner collega's enkel dit gemeen, dat ook zij eene aanzienlijke boekerij bevatten. Maar Schaepman's bibliotheek was toch op zich zelf weer eenig door veelzijdigheid en rijkdom, vooral door rijkdom aan prachtwerken, voor welke de doctor, gelijk bekend is, een groote voorliefde koesterde. 't Is ongeloofelijk, hoe groot zijne behoefte aan steeds nieuwe boeken was. In een oogwenk zag hij wat een boek voor hem gewichtigs bevatte, en tienmaal vlugger dan ieder ander las hij elk boek, dat hij lezen wilde en lezen moest, en desniettemin evenveel maal beter dan ieder ander. Van een éénmaal gelezen belangrijk werk wist hij nog jaren later gewichtige plaatsen zoo goed als woordelijk aan te halen. Zoo op iemand dan vindt op Schaepman het woord van Vondel toepassing:

Al wat in boeken steekt is in dat hoofd gevaren.

Hoe reusachtig dan ook de boekenkast was, welke den geheelen muur achter zijn werktafel besloeg, van hoe respectabelen omvang de vier andere, geplaatst aan weerszijden van en tusschen de vensters, alsmede aan den muur daartegenover - alleen de vierde muur bleef van zoodanige kasten vrij - zij konden den steeds aangroeienden schat van boeken reeds jaren lang niet meer bergen. Eerst de slaapkamer, daarna een kamer daarnaast, eindelijk, reeds voor vele jaren, de zolder moesten den overvloed opnemen. Als weldra de firma Martinus Nijhof de lijst van Schaepman's boekerij uitgeeft, dan zal deze zelf een monument zijn van zijn geestelijk ‘Verdauungsvermögen’, van zijne zeldzame belezenheid en van de veelzijdigheid van zijn genie.

schaepman's woonhuis te arnhem.

Wat naast die zeldzame boekerij aan Schaepman's kamer haar eigenaardig karakter gaf was wel vooreerst en bovenal de afwezigheid van het modern-weelderige en weekelijke. Geen behangsel, maar grijs getinte muren, geen kostbare gordijnen en overgordijnen, geen prachtig vloerkleed, geen glinsterende meubelstukken. Vóór de groote boekenkast stond vroeger een doodeenvoudige, groote, stevige en stugge, platte werktafel. Eerst bij gelegenheid van het zilveren priesterfeest van hun leermeester vervingen zijne oud-leerlingen die door eene monumentale, met snijwerk en beslag rijk versierde schrijftafel, voorzien van kasten en laden. Bij de ongelooflijk uitgebreide briefwisseling van haar bezitter bewezen hem deze laatste goede diensten. Vóór de schrijftafel stond zijn hoogst eenvoudige gothische houten werkstoel, aan weerszijden een gemakkelijke zetel, waarvan die aan de rechterzijde gewoonlijk den doctor opnam, als hij ging zitten lezen of keuvelen. De andere alsmede de overige zetels en stoelen lagen gewoonlijk vol boeken, tijdschriften, dagbladen enz, en moesten, als er bezoekers kwamen, eerst ontruimd worden. Hetzelfde was meestal het geval met de tafel en den eenvoudigen divan achter haar in den linkerhoek tegenover de schrijftafel. Op het klein tafeltje in den hoek bij de deur stonden de groote en kleine drinkbekers, welke de steeds gastvrije en joviale doctor zoo gaarne voor zijn vrienden vulde.

schaepman op 35-jarigen leeftijd.

Eenvoudig en degelijk wat de meubels betreft, vertoonde Schaepman's kamer echter een kwistigen rijkdom aan versieringen, kunstwerken en voorwerpen van allerlei aard, die haar bewoner kenmerkten in zijn geloof en godsvrucht, zijn kunstopvatting en zijn kunstgevoel, zijn bewondering van geniale menschen, zijn dankbaarheid jegens zijne leermeesters en oude vrienden, zijn gezonden humor, zijn snakerigheid en joligheid, zijn geheele leven en streven. Ik kan hier slechts het allervoornaamste noemen. Van vele touchante bijzonderheden verbiedt discretie te gewagen. Voor Schaepman's vast en levendig christelijk geloof schijnt mij bijzonder kenmerkend de plaats, welke hij aan zijn forsch houten kruisbeeld had gegeven. Het stond op zijn schrijftafel, en wel links van zijne zitplaats, aan die zijde dus, vanwaar hij het daglicht moest ontvangen. Voor hem was de Gekruisigde in waarheid het Licht der wereld. Algemeen bekend is, wat kinderlijke vereering hij koesterde voor de allerzaligste Moedermaagd. Men zal zich herinneren hoe hij bij de viering van zijn zilveren priesterfeest al de talrijke kransen en bloemen, welke hij ontving, neerlegde op het aan Haar gewijde altaar in de kapel, aan de voeten van haar beeld. Haar beeltenis maakte dan ook het alles beheerschende middenstuk uit van de hoogst origineele decoratie van den eenigen muur zijner kamer, die niet met boeken beschanst was. 't Was een afgietsel in gips van een prachtwerk van Luca della Robbia, voorstellend de Maagdelijke Moeder met haar Kind, waarboven God de Vader met de Duif in de wolken. Het verhief zich op een bruin-roode draperie tegelijk met de zes medaillons, die het omringden, afgietsels van Mengelberg's Wijze en Dwaze Maagden

[p. 84]

schaepman's woon- en werkkamer in het groot-seminarie ‘rijsenburg.’

[p. 85]

aan het noordelijk portaal van den Keulschen dom. Aan genoemde sculptuurwerken was Schaepman bijzonder gehecht. Levendig herinner ik mij zijn verontwaardiging, toen hij eens van een vacantiereis terugkeerend bevond, dat de al te ijverige dienstmaagd zich bijzonder verdienstelijk meende te hebben gemaakt door ze alle te witten.

Rondom het middenstuk en voorts aan al de overige muurvlakken, voor zooverre zij niet door boeken bedekt werden, hingen, niet in vervelende symmetrie, maar in konterbonte rangschikking, andere kleinere sculptuur-werken, gravures, etsen, chromo's zonder tal, waaronder vooral reproducties van meesterwerken van Rafaël, Rembrandt en Dürer de aandacht trokken. In den loop der jaren kwam er nog al eens verandering in dit alles; sommige voorwerpen verdwenen, om voor andere, welke de doctor ten geschenke kreeg, plaats te maken. Maar vele handhaafden steeds hun oude plek, o.a. het prachtig portret, door Gaillard geëtst, van Dom Guéranger, met zijn machtig, hooggewelfd voorhoofd en zijn zoo klare en ernstig blikkende oogen, alsmede de fijne Fransche ets, van ik weet niet wie, Napoleon I te paard voorstellend.

Naast en tusschen de sculpturen, gravures, etsen enz., welke een min of meer vaste en blijvende plaats verkregen hadden, zag men steeds een grooter of geringer aantal losjes opgehangen en vastgehechte prenten, welke na korter of langer tijd verdwenen of door andere van soortgelijken aard bedekt werden. Het waren prenten van den dag, goede reclameplaten of caricaturen en portretten van tijdgenooten, zooals zij b.v. door ‘de Groene’ als bijvoegsels worden uitgegeven. Aan geestige spotprenten had de doctor steeds bijzondere pret, niet het minst, als zij hem zelf of zijn medestanders betroffen. Meestal was de geheele deur met caricaturen bedekt. Zoo heb ik daar tien jaren en wellicht langer een door het Italiaansche blaadje La Frusta (de Zweep) uitgegeven caricatuur van Bismarck als ‘Kulturkampfer’ zien hangen, welke ik tijdens mijn verblijf te Rome aan Schaepman gezonden had. Zoo heeft het ook zeer lang geduurd, eer de bekende plaat van Braakensiek: Mr. Levy, als kleine doopeling door de Nederlandsch-hervormde-synode, in bakercostuum, ten doop gehouden en door Ds. Bronsveld gedoopt, onder een andere verdween. In den jongsten tijd kregen vooral de geestigste prenten, welke betrekking hadden op den krijg tusschen de Engelschen en de heldhaftige Boeren, aan welke Schaepman in zijn magistrale rede bij de onthulling van het monument van den bisschop-martelaar te Nijmegen nog zoo heerlijke woorden wijdde, eene plaats op de deur: ‘De Overgang over de Toegela’ hing daar nog bij mijn laatste bezoek.

kloosterkapel der eerw. zusters franciscanessen in de via giusti te rome.

Passend meen ik deze vluchtige beschrijving van Schaepman's kamer te kunnen eindigen door nog te gewagen van eenige dingen, die eene sprekende openbaring zijn van hetgeen in Schaepman's karakter wel het meest aantrok, te weten de kinderlijkheid van zijn gemoed. En dan verdient op de eerste plaats genoemd te worden de kamerklok, welke hij op zijn zilveren priesterfeest ten geschenke kreeg van zijne in Engeland wonende oud-leerlingen. 't Is een pendule van sierlijken en kloeken vorm met een sonoor, om het kwartier slaand repeteer-slagwerk. Ik durf zeggen, dat de groote doctor nooit aan eenig geschenk meer en meer blijvende pret had dan aan dit. ‘Die klok spoort mij tot werken aan,’ zeide hij herhaaldelijk. Met de vreugd van een kind nam hij het uurwerk dikwerf voor zich en liet het zijn melodische slagen herhalen. Het gevolg daarvan was, dat het slagwerk eindelijk in het ongereede geraakte, wat hem geweldig hinderde. Daarom ontbood hij kort voor zijn dood, bij zeer beleefd briefje ‘den Heer Haak, uurwerkkundige’ van Utrecht, om de zaak in orde te brengen. Maar de klok kon op zijne kamer niet hersteld worden; de heer Haak nam haar mede naar zijne werkplaats, en daar stond zij nog, toen de laatste ure van haar bezitter sloeg.

kloostergebouwen der eerw. zusters franciscanessen in de via giusti te rome.

Het echt kinderlijke van Schaepman's ziel openbaarde zich nog op zeer treffen-

[p. 86]

de wijze aan wie waarnam, hoe hij steeds aan het manipuleeren was met de portretten en portretjes van zijne oudste en van zijne jongste vrienden. Dankbaar jegens ieder, die hem goeds deed, dankbaar voor elke, ook de kleinste attentie, koesterde hij boven alles eene kinderlijke erkentelijkheid en piëteit jegens de oudere menschen, zoo dooden als levenden, die voor hem, den jongere, goed waren of geweest waren, hem door hunne belangstellende liefde en vaderlijke vingerwijzingen verplicht hadden. Van hen moest hij de portretten steeds voor of om zich hebben. En aangezien bij het klimmen zijner jaren het aantal dier portretten steeds grooter werd, was hij steeds bezig ze opnieuw te rangschikken. Zoo had hij altijd voor of om zich de portretten - sommige, die zich niet achter glas bevonden, waren geheel vergeeld - van zijn doorluchtigen oom, onzen tweeden aartsbisschop na het herstel der hiërarchie, Mgr. Schaepman, van Mgr. Van Beek, bisschop van Breda, die hem zoo hoog waardeerde, van Broere, van Potgieter, van Alberdingk Thijm, van Mgr. Smits, den eersten redacteur van ‘De Tijd’, van Karel van Nispen, van deken Brouwer van Arnhem, van wijlen mijn oom deken Jansen van Groningen, om slechts enkele te noemen. Maar naast en tusschen deze ouden stonden steeds talrijke vertegenwoordigers van de blijde jeugd, portretten van kinderen uit gezinnen, in welke Schaepman veel verkeerde, van kinderen, van welke sommige het benijdenswaardige voorrecht hadden, zijn petekinderen te zijn, maar die allen eenvoudig dol op den doctor waren. En geen wonder. Want als kindervriend was de geniale man weergaloos. Hoe hij met de kleinen spelen kon, vooral in de rol van ‘leeuw’! Ik bedrieg mij wel niet, zoo ik meen, dat hij begonnen is voor zijn kleine lievelingen als ‘leeuw’ op te treden, sedert hij eens - 't kan een twintig jaar geleden zijn - in ‘Artis’ de oude leeuwen met hunne jongen had zien spelen. Weken lang was hij er vol van, en het was koddig te zien en te hooren, hoe hij 't gespartel en gegrons van de oude en de jonge leeuwen trachtte na te bootsen. Maar hoe dit zij, met zijn kinderhart wist Schaepman kinderharten te stelen en kinderharten te verblijden als geen ander. En met wat verknochtheid de door hem bevoorrechte kinderen, ook als zij tot menschen opgroeiden, aan hem hingen, daarvan zou ik heel wat kunnen vertellen, zoo ik daarover spreken mocht. Maar één, en wel het meest treffende voorbeeld behoef ik niet te verhalen, daar het algemeen bekend geworden is; ik herinner er slechts aan. Aan Schaepman's lijdens- en sterfbed stond - de jonge Maurits van Vollenhoven, de eenige zoon van Mevrouw van Vollenhoven-van de Poll, de weldadige en beminnelijke bewoonster van het Huis Sparrendaal en als zoodanig de buurvrouw van het Seminarie. In haar gastvrije woning heeft Dr. Schaepman vele jaren verkeerd, veel genoten, veel rust en verpoozing gevonden. Maurits was van kindsbeen af zijn lieveling, de doctor was ook voor Maurits ‘de leeuw.’ Zoodra de noodlottige tijding van Schaepman's bedenkelijken toestand uit Rome kwam, was Maurits niet meer te houden. Hij snelde naar de Eeuwige Stad. Den stervende was de troost van hem aan zijne zijde te zien, een zoete tijdelijke belooning voor de liefde aan het kind bewezen; den gestorvene kan het eeuwige loon niet ontgaan, dat weggelegd is voor hen, die gaarne klein werden met de kleinen.

Bunnik.

Dr. Andreas Jansen.