De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 20

[p. 21]

Een van de veertig.
Den Franschman naverteld,
door K. Onel.

‘Eensklaps trad de markies binnen, lijkbleek, en regelrecht op zijn echtgenoote toetredende, zei hij, terwijl hij haar met zijn blikken verpletterde: ‘Mevrouw, 't is nutteloos te ontkennen: 'k weet alles!’

Toen Theobald zoo ver met zijn lectuur gevorderd was, schoof hij met een gebaar van moeheid het boek van zich, en met beide ellebogen op de tafel leunende en het hoofd tusschen de handen, dacht hij na.

In de kleine kamer, die hij bewoonde op de vijfde verdieping van een huis in de rue de Clichy, trad het schemerlicht van den avond door het wijdgeopende venster binnen; zachtjes sloop het naar binnen, langzaam, als bezwangerd met den frisschen geur der hooge boomen van een tuin, ingesloten door de hooge huizen: een lieflijk plekje, als een stuk van het veld, verdwaald in dezen rumoerigen hoek der groote stad; waar de zwaluwen, als scholieren van den goeden God elkaar achternazaten in de heldere lucht, maar waar niettemin ook het dof gebrom van omnibussen en rijtuigen doordrong met al het gedruisch van de geweldige metropolis.

een paniek, naar de schilderij van a. gaudefroy.

Maar noch de frischheid van den avond, noch het gerucht van de straat waren in staat de verwarde mijmering van Theobald te onderbreken.

Dit had zoo een goede vijf minuten geduurd, toen de jonge man langzaam de

[p. 22]

handen van zijn aangezicht liet glijden en zijn groot hoofd met verwarden haardos en oogen, zwaar van vermoeienis, naar het venster keerde.

Een oogenblik zat hij zoo, onbeweeglijk en droevig, tot zijn onbestemde blik op het opengeslagen boek viel. Het was een dier alledaagsche boeken, waarvan de gehavende omslag getuigt van lange zwerftochten door de loges der Parijsche concierges en van langdurige rust in het stof der leesbibliotheken.

Theobald beschouwde het echter met een soort van teederheid, bladerde er in, betastte het, keerde het om, lief koosde het met de hand. Eindelijk sloot hij het en verviel weer in zijn mijmering, terwijl hij van tijd tot tijd mompelde: ‘Wanneer, o mijn God! zal ik ook zoo kunnen schrijven!’

Anatole Pierre Marie Theobald Combirous, dien ik nog niet aan mijn lezers heb voorgesteld, had niets van een romanheld. Hij bezat niets van dat kenmerkende, dat den soldaat, den kunstenaar, den diplomaat verraadt. Het was een jong mensch, zooals wij er dagelijks honderden ontmoeten, en het eigenaardigste van zijn gelaat was juist, dat het niets eigenaardigs had. Laat ik er bijvoegen, op gevaar af, dat ik de belangstelling in mijn held nog meer verminder, dat de laatste afstammeling van het geslacht Combirous van Montauban.... kruideniersbediende was.

Overigens was het een brave jongen, dien de natuur met een beminnelijk karakter begiftigd had. Kruidenierszoon en zelf kruidenier, bezat hij al de eigenschappen om, na een verblijf van eenige maanden, te Parijs uit te munten in een vak, waarvan zijn vader een sieraad was geweest ten platten lande. Maar helaas! Theobald, als zooveel anderen, gevoelde zich voor een hoogere bestemming geroepen, en ziedaar, wat zoo dikwijls een mijmerende uitdrukking gaf aan zijn anders lang niet romanesk gelaat. Toch zou de eerste de beste voorbijganger er een goede inborst op gelezen hebben.

Zijn ouders te Montauban bezaten een klein vermogen, door noeste vlijt verworven, en de reputatie van onovertroffen eerlijkheid. Zij hadden hun eenigen zoon aan het gymnasium laten studeeren, en al heel spoedig was deze gerangschikt onder de leerlingen, die uitmuntten in het maken van een opstel. Niemand overtrof hem weldra in het opzeggen in één adem van vier of vijf bladzijden Latijn of Grieksch, die hij niet begreep; dit laatste vermeerderde natuurlijk de moeilijkheid nog en maakte het kunststuk tot een waren tour de force.

Aangemoedigd door de verdiende toejuichingen en de vleiende loftuitingen, die zijn schreden vergezelden, maakte de jonge Theobald snelle vorderingen. Hij bepaalde zich niet meer tot de klassieken; verre van daar! Op 15jarigen leeftijd telde ons jeugdig genie, doorkneed in het Grieksch en Latijn, zijn letterkundige producten in het Fransch bij dozijnen. 't Was een heele stapel oden naar Horatius of Jean Baptist Rousseau, herdersdichten à la Virgilius, cantaten, puntdichten, vertalingen op rijm, en als een compilatie van dat alles een treurspel in vijf bedrijven: ‘De dood van Nero!’

Dat alles was weggesloten in een koffertje met stevig slot. Dat alles moest later dienen, als hij zijn voorloopige studiën voleindigd had om te Parijs in de rechten te gaan studeeren.

Helaas, Theobald had gewikt, maar God had beschikt! Er zijn schepen vergaan in het gezicht van de haven en treinen gederailleerd bij het binnenstoomen van het station. Dit werd ook Theobald's lot: hij zakte voor zijn examen. Zoo moest hij dan vaarwel zeggen aan al zijn stoute verwachtingen: drie jaren aan de hoogeschool, sensatiewekkende opvoeringen zijner werken in de Comédie Française, zijn vaste medewerking aan de ‘Revue des Deux Mondes’; afzien van den scherpen geur der laurieren, van de schitterende stralen van den roem.

De faculteit der letteren was streng geweest voor dezen Pindarus der nieuwere tijden, gelijk zijn leermeester hem twee jaren te voren genoemd had. Vader Combirous was bobs, neen verontwaardigd, stekelig zelfs. 't Was toch waarlijk al te erg: Mijnheer jaren lang laten studeeren aan de beste school in den omtrek, met de afstammelingen der eerste familiën, jaren lang zijn beurs geduchte aderlatingen doen ondergaan; en waartoe? Om zich door zoo'n jongen zulk een vernedering te zien bereiden.

Vier en twintig uren na den treurigen afloop hadden papa en mama Combirous besloten, dat hun zoon den volgenden dag naar Parijs zou vertrekken, niet meer om daar gouden aren in te zamelen op het veld der litteratuur, of een plaats te veroveren in het Panthéon, maar om als eenvoudig leerling in het vak van koloniale waren in dienst te treden bij zijn oom Bersagnac, kruidenier in de rue de Clichy.

Gij zult begrijpen, waarde lezer, met welk een hartsbeklemming de ongelukkige Theobald op dezen avond, die over zijn lot besliste, al zijn lang gekoesterde droomen in rook zag opgaan. Maar weerspannig zijn? Hij dacht er niet aan! En den volgenden morgen vluchtte de eerste trein, in duizelingwekkende vaart met zijn nieuwe prooi weg.

Zijn aankomst in de stad scheen hem vergoeding te zullen schenken voor zooveel teleurstelling. Zijn oom Bersagnac ontving hem met open armen, koos voor hem op de vijfde verdieping van het huis, waarvan hij de beneden-verdieping bewoonde, een prettige en vroolijke kamer, en de jonge juffrouw Bersagnac, een aardige brunette van achttien lentes, toonde hem met een beminnelijken glimlach een rij allerwitste tanden, uitermate geschikt om een gansche reeks nieuwe oden, chansonnetten, enz. uit te lokken. Theobald ging dan ook 's avonds naar zijn kamer, zeer tevreden over den afgeloopen dag, en bracht zijn eersten nacht te Parijs door in een geheele serie van gouden droomen, waarin de spotzieke lach van zijn nichtje ronddartelde, als een vlinder aan den lentehemel.

Maar men ziet zoo maar niet opeens af van den roem, van de vereering zijner tijdgenooten, van de ovaties der menigte. Allen, die na een onrustigen nacht, in droomen van roem en eer doorgebracht, ontwaakt zijn met den kreet op de lippen: ‘Ook ik zal eenmaal een groot man zijn;’ - allen, die na het lezen van een strofe van Victor Hugo, of een bladzijde van Chateaubriand gedacht hebben: ‘Waarom zou ik dat ook niet kunnen doen?’ - zij allen zullen het den armen Theobald vergeven, dat hij zoo maar niet op eenmaal kon breken met zijn illusies en verwachtingen.

Hij had het fameuse koffertje meegenomen, en als hij geheel alleen was, verre van de alledaagsche gezichten zijner collega's, verre van het bolle, blozende, joviale gelaat zijns ooms, verre van de zachte, maar spotachtige oogen zijner nicht Mathilde, dan spreidde hij zijn handschriften voor zich uit, herlas met luide stem het een of ander zijner gedichten, om ten slotte met wellust in zijn ‘Dood van Nero’ te bladeren.

‘Waarom,’ zei hij eens, ‘zou ik al deze schatten renteloos laten liggen? Ik moet aan den wil mijns vaders gehoorzamen. Goed, ik zal dan kruidenier zijn! Maar het winkelierschap is niet bepaald onvereenigbaar met de letterkunde, en Mercurius zal het mij niet euvel duiden, als ik in den hoek van zijn tempel een altaartje opricht voor zijn collega Apollo.’

Daarop deed hij de ronde bij de verschillende Parijsche uitgevers, die hem van den grootsten tot den kleinsten verzekerden, dat de poëzie tot alles leidt, als men er maar niet van moet leven; hij presenteerde zijn treurspel aan de Comédie Française, en ontving het manuscript met een vriendelijk schrijven terug. Ontmoediging maakte zich van hem meester, en in één dier vele uren van levensmoeheid vonden wij hem met het hoofd in de handen, peinzende, met duizend verschillende gedachten in zijn afgetobd brein, terwijl de schemering zachtjes door het wijdgeopende venster naar binnen sloop.

't Was een schoone, heerlijke zomerdag. Een talrijke menigte beweegt zich over den Pont des Arts te Parijs. Niet de vroolijke, gesticuleerende, luidruchtige groepjes, die op dagen van volksfeesten de straten van Parijs vullen, maar een ernstige schare waardige, welopgevoede menschen; een schare van gekleede jassen met onberispelijk glanzende cylinderhoeden, een schare van lieden met gedistingeerd gelaat, welverzorgden baard en keurig geganteerde handen. Te midden van deze talrijke vertegenwoordigers der sterke sekse bespeurt men eenige dames in donkerkleurig toilet met stemmigen hoed.

Talrijke equipages volgen de kade der Seine, de paarden hinniken, gegalonneerde koetsiers zitten in het volle besef hunner waardigheid stijf op den bok, en eenige versleten rokken met groene palmen versierd, die magere en afgetobde lichamen inhouden, banen zich met moeite een weg tot aan het cordon politieagenten, die het paleis Mazarin omringen. Het is een receptiedag aan de Académie Française.

En nu, waarde lezer, indien ik u zeide, dat de gelukkige sterveling, wiens intrede onder den koepel der Académie zulk een uitgelezen schare samenbrengt in den omtrek van den Pont des Arts, voor u geen onbekende is; dat de illustre schrijver, dien negen-en-dertig Onsterfelijken waardig gekeurd hebben in hun onsterfelijkheid te deelen, op de allerbescheidenste wijze begonnen is; dat deze groote man zijn loopbaan aanving (zult gij het gelooven, toekomstige eeuw?) met aan burgermenschen, als gij en ik, zeep en kaarsen te verkoopen; dat hij een oom Bersagnac, een nicht Mathilde heeft gehad, en zelf antwoordde op den naam van....

Zeg niet: ‘Dat is onwaarschijnlijk, onmogelijk!’ - Alles komt hier beneden op zijn tijd! Dring liever met mij door in de eivolle zaal, waar plotseling het diepste stilzwijgen heerscht. Wat dunkt u, die gedistingeerde mijnheer, die daar voor een vergadering, welke aan zijn lippen hangt, juist een waarlijk academische redevoering begint, is dat Theobald niet? de goede, oprechte Theobald, dien gij hier zeker niet verwacht hadt?

Hij is het zelf, in eigen persoon, en niemand in geheel Frankrijk is zoo verwonderd als hij zelf, zich op dat podium te bevinden, gekleed in dien rok met groene palmen, de groote man van het oogenblik.

Theobald was lid van de Académie Française, een der veertig Onsterfelijken.

Hoe was dat in zijn werk gegaan? Hoe was dat grove metaal veranderd in goud van het zuiverste gehalte? En door welke onverwachte reeks van wondervolle gebeurtenissen was de voormalige kruideniersbediende er toe gekomen, tusschen twee peters in het groen als hij, de trappen van het paleis Mazarin te bestijgen? Als men den nieuwen Onsterfelijke er over ondervraagd had, zou hij ongetwijfeld geantwoord hebben, dat de zaak te wondervol was, om verklaarbaar te zijn.

Zijn rede was een waar meesterstuk. Naar aloud gebruik weidde het nieuwe academielid in den breede uit over de deugden en verdiensten van zijn voorganger. De Onsterfelijke, belast met het beantwoorden van onzen Theobald, wist behendig de traditioneele druppelen azijn te mengen in den godendrank, waarmee hij zijn verheven collega laafde.

[p. 23]

Eindelijk was de plechtigheid geëindigd, de zaal werd ledig, de soldaten presenteerden het geweer, en de nieuwe académicien baande zich met moeite een weg door de talrijke schare naar een weelderig rijtuig, dat hem wachtte. Want hij bezat een équipage, en terwijl hij behaaglijk wegzonk in de mollige kussens, en droomerig staarde op de deftige en onplooibare ruggen van den koetsier en den palfrenier op den bok, herinnerde hij zich onwillekeurig den tijd, toen hij, met een voorschoot om de lendenen en een pet op het thans gelauwerde hoofd, pruimen en krenten afwoog en elken klant op een vriendelijk ‘asjeblief’ en ‘dank je wel’ onthaalde.

Vreemde zaak! Wat was die tijd reeds lang en lang voorbij! Theobald vermaakte zich, zonder dat hij er in slaagde, met het optellen van die lange reeks van jaren, die zijn komst te Parijs scheidden van zijn intrede in de Académie. En toch deze zoo oude herinneringen kwamen met een verwonderlijke juistheid en helderheid in zijn geheugen terug. Die gezellige maaltijden in de huiskamer in de rue Clichy, zijn droefgeestige mijmeringen in de aardige kamer vijf hoog, waar met de schemering de geur der hooge boomen binnendrong, het vroolijk gekweel der zwaluwen en het doffe gedruisch der straat; vervolgens het goedhartig-blozende gelaat van oom Bersagnac, en bovenal de aardige, schalksche glimlach van zijn nichtje, al die tooneelen en gezichten van vroeger dagen defileerden voor zijn oogen met zulk een schijn van werkelijkheid, dat men zou gezegd hebben, dat het pas gisteren gebeurd was.

Vooral Mathilde! Het was den nieuwen Onsterfelijke, of hij, bij elke omwenteling der wielen, uit de menigte rondom hem het frissche, ondeugende gelaat zag te voorschijn komen, hem toelachende als weleer. ‘O! die gelukkige tijd!’ zuchtte hij.

Eenige oogenblikken later zit onze Theobald weggedoken in een grooten fauteuil, laat zijn verstrooiden blik dwalen over de schilderijen van beroemde meesters aan den wand en over die tallooze kleinigheden, die van zijn salon een museum maakten, en mijmert voort. Met snellen pas en opgeheven hoofd had hij de anti-chambre doorloopen, waar reeds tal van bezoekers verzameld waren, om hem geluk te wenschen en zijn steun te verzoeken; op een blad had hij de kaartjes gevonden van den directeur van de ‘Revue des Deux Mondes’ en van den administrateur der Comédie Française.

Nu glimlacht hij, want hij ziet met gewettigden trots, op een kast van rozenhout, op een in het oog vallende plaats, het bekende koffertje staan, dat de handschriften van de werken zijner jeugd bevat, en hij kan niet zonder aandoening denken aan dezen ‘Dood van Nero’; met aandoening, maar ook met toorn; want deze zelfde ‘Dood van Nero’, aanvankelijk door alle theaters van Parijs geweigerd, wordt dezen avond voor de honderdste maal opgevoerd op de beroemde planken van Molière's huis.

Een binnentredende bediende wekte hem uit zijn mijmering en bood hem op een kostbaar blad een sierlijke enveloppe aan, waarop een wapen prijkte. De académicien had een oogenblik van wrevel.

‘Altijd weer die prinses,’ dacht hij, terwijl hij den brief nam en den knecht wegzond.

Het was inderdaad een ‘billet’ van zijn hoogadellijke buurvrouw, prinses Gerska, een blonde Poolsche, die er niet tegen opzag ruiterlijk haar bewondering voor den genialen schrijver uit te spreken. ‘Altijd zij!’ dacht hij weer, knorrig het geparfumeerde blad in elkander frommelende. ‘Alweer die bleeke wangen en blauwe oogen! Zij verveelt mij! Zij verbittert mij! O, Mathilde, mijn lieve kleine nicht, met je donkere schalksche oogen en je kersroode lippen! Heeft grootheid en aanzien mij voor altijd van je gescheiden? En kan de roem het geluk vervangen?’

En onze académicien bemerkte thans met gesloten oogen duidelijk de bruine japon, die de bevallige gestalte van Mathilde omhulde; hij zag weer dat schoone voorhoofd, dat hij zoo dikwijls in den droom schroomvallig gekust had, die wangen, fluweelzacht als lenterozen, dien blik, even rein en helder als op den dag, waarop hij haar voor de eerste maal gezien had.

Het visioen werd zoo duidelijk, de herinnering zoo levendig, dat het den schrijver was, of haar frissche adem over zijn brandend voorhoofd zweefde. Hij wilde zich oprichten, maar.... een onbekende macht hield hem aan zijn fauteuil gekluisterd. Weldra parelden groote zweetdruppels op de slapen van onzen held; hij bewoog zich koortsachtig en opende den mond, zonder een woord te kunnen uitbrengen, tot plotseling zijn lippen, de boeien als 't ware slakende, dit woord lieten glippen: ‘Mathilde! Mathilde! vergeef mij!’

Droomde hij of hield de zinsbegoocheling hem, wakende, nog gevangen? Duidelijk hoorde hij een stem - en wel degelijk de stem zijner nicht - die hem antwoordde: ‘Ja, ja, ik vergeef u van harte!’

Een vreemde, wonderlijke verwarring, waarin waarheid en bedrog, droom en werkelijkheid, elkander op wanhopige wijze omkneld hielden, bracht terzelfdertijd zijn arm hoofd geheel in de war. De académicien vroeg zich af, of hij krankzinnig werd! Zijn oogen openden zich van tijd tot tijd ten halve, en in die korte oogenblikken verstomde het gemompel der stemmen in de antichambre, de kostelijke draperiëen, de beelden, het brons en kristal, de schilderijen aan den wand, alles hulde zich in een steeds dichter wordenden nevel en verdween eindelijk geheel en al.

jacob klaver.

Toch zag Theobald, thans met open oogen, nog altijd de gestalte van den knecht, dien hij daar straks had weggezonden. Wat? Was die daar nog altijd? Toornig strekte Theobald de hand naar hem uit en greep hem bij den kraag.

‘Nu, nu! heb je haast gedaan?’ riep de knecht achteruitgaande.

Het doorluchtig lid der Académie Française, met recht ten hoogste verbolgen, sprong op en wreef zich de oogen uit. Hij bevond zich weer in zijn kleine kamer in de rue de Clichy, voor de tafel gezeten, waarop nog altijd het boek met gelen omslag lag.

Toen hij zich daarop omwendde, bemerkte hij oom Bersagnac en zijn nicht, die hem lachend aanzagen. ‘Te drommel!’ zei de eerste, ‘wat heb jij een onrustigen slaap!’ En Mathilde voegde er bij: ‘Wij wachtten al een half uur met het eten op je, en toen wij je niet zagen komen....’

‘Ho! ho!’ zei Theobald, ‘dat is toch waarlijk al te sterk!’

Hij dacht een oogenblik na. Zich vervolgens oprichtende met een inspanning, die duidelijk aantoonde, welk een langen veelbewogen tijd hij in een uur doorleefd had, riep hij uit:

‘Welnu, met de hand op het hart moet ik zeggen: ik vind het beter zóó!’

‘Wat vindt ge beter?’ vroeg de oom.

‘Dat zal ik u na het eten wel eens vertellen,’ was het antwoord.

‘Mooi!’ zei Mathilde op haar beurt, ‘en dan moet je mij ook eens zeggen, wat ik je vergeven moet!’