De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

Het oude erf,
door
J. Vesters Jr.

I.

De Hoogmis was uit. Door de breede kerkdeur, wijd-gapende open, kwamen de geloovigen met langzame schuifelpasjes naar buiten, de stijf-zwarte kleedij der mannen sterk afstekend tegen de hagelwitte mutsen met fleurigen bloementooi en de kleurige omslagdoeken der vrouwen en meisjes.

Op het kerkplein vormden zich steeds meer groepjes van menschen, die aanstonds, nadat de gemeente-secretaris op het tegenovergelegen raadhuis de ‘geboden’ zou hebben afgelezen, samen zouden opwandelen.

Er scheen ditmaal, als een welkome afwisseling van de gewone dorps-eentonigheid, een gewichtig onderwerp van gesprek te zijn. De hoofden wendden zich alle naar dezelfde richting, waarheen verscheidene vingers wezen en waar men nog juist een stofwolk zien kon, waarschijnlijk veroorzaakt door een wegrollend rijtuig.

‘Heb je 'm ook gezien?’

‘Neen, neen, wie?’

‘Een heele meneer, hoor, en een branie!’

‘Nou, wie was het dan?’

‘Hein van Gaasdonk.’

‘In een rijtuig?’

‘In een open rijtuig, as je blieft. En met nog zoo'n bonjourder daarbij.’

De meer bejaarden schudden het hoofd; de jongeren, die nog met Hein op school en op den catechismus waren geweest, voelden in zich toch wel een tikje jaloerschheid.

‘Waar hangt hij tegenwoordig uit?’

‘Waar, dat weet ik niet precies; hij moet op een groot kantoor zijn en veel geld verdienen.’

‘Maar hij schijnt het nog al op te kunnen maken ook.’

‘Pst! daar heb je zijn vader, die weet er zeker niets van, dat Hein hier is.’

Van Gaasdonk was de samenscholende groepjes genaderd, waar het nu stil werd, en min of meer verlegen gezichten den anderen kant uitkeken.

De oude boer had al een enkel woord opgevangen en aanstonds de toedracht der zaak vermoed. ‘Is Hein hier voorbijgekomen?’ vroeg hij in het algemeen, zonder iemand in het bijzonder aan te spreken.

‘Ja, Van Gaasdonk, in een open rijtuig met nòg een meneer er bij,’ zei Swinkels, Van Gaasdonk's buurman.

De boer had liever gehad, dat een ander het antwoord had gegeven, waarbij dan allicht de min of meer spottende toon zou zijn gemist, die vooral in het woordje ‘nog’ uitkwam.

Met een kort ‘dank je, Swinkels,’ keerde hij zich om. ‘Kom, Dorus, dan moeten we naar huis,’ zei hij tot een man van ongeveer zijn leeftijd, die reeds veertig jaar bij de Van Gaasdonk's, vader en zoon, had gediend.

Zoo lang men in het dorp was, werd geen woord gesproken, maar toen men de huizen achter den rug had, begon Van Gaasdonk:

‘'t Is ongepermitteerd, Dorus, hier in een open rijtuig te komen aanrijden.’

‘Maar 't is toch een heel eind van 't station naar de Iepenhoef, baas,’ zei de knecht.

‘Wat een heel eind! Een anderhalf uur, noem je dat een heel eind, Dorus? Onze oude beenen kunnen het nog met gemak gaan, en dan jonge menschen!’

‘'k Zeg niet neen, baas, maar Hein zal van dien vreemden meneer gemoeten hebben. Dat zal zoo mode zijn in de stad, schat ik. Ze hebben daar heel andere manieren, hoor ik, dan hier op het dorp.’

‘Juist, heel andere manieren, Dorus, maar daar kan ik mij slecht mee vereenigen. En Hein is toch ook maar van boeren-komaf, al draagt hij in de week een hoogen boord. Ik vind het ongepermitteerd, Dorus, dat de menschen hier moeten zien, dat Hein zoo zijn geld verkwist, terwijl ik hard werk van den vroegen morgen tot den laten avond.’

‘Ge hebt gelijk, baas, maar.... maar....’

‘Wat maar? Ik heb er zooveel spijt van als ik haren op mijn hoofd heb, dat ik heb toegelaten, dat Hein naar de stad ging.’

‘Maar daar heeft toch nooit een echte boerenaard in gezeten, baas. Hij is heel anders dan Geert. Die was van jongsaf al in den stal en op den akker, had liefhebberij in de beesten, in de aardappels, in de rog. Terwijl Hein, dat weet ge toch even goed als ik, meer zinnigheid had in de geleerdheid en altijd maar met zijn neus in de boeken zat.’

‘Nou, anders dan Geert is-ie, heel anders. Maar da's ook veel de schuld van zijn moeder, die vond dat-ie te goed was om boer te worden. En ik zeg je, dat er toch niks beters is dan 'ne goeie boer. Ge bent je eigen heer en meester, ge werkt altijd in de open lucht, terwijl ge in de stad in een bedompt kamerke zit te pennen.’

‘Maar Hein heet toch 'n mooie pesitie in de stad. Er zijn er hier in heel het dorp geen van z'n leeftijd die zooveel verdienen.’

‘Dat spreek ik niet tegen, maar wat geeft oe dat, als ge zooveel noodig hebt voor kleeren, en uitgaan, en sigaren! Nooit houdt ge zoodoende 'ne cent over, en als ze honderd gulden meer verdienen, maken ze ook honderd gulden meer op.’

‘Ge moet rekenen, baas, dat Hein nog jong is, en als de jaren er eenmaal zijn, zal-ie op dat punt wel verstandiger worden.’

‘De jaren! Maar is Geert dan zóóveel ouder? En past die niet op, dat het liefhebberij is? Die behartigt de boerderij of ze zijn eigen was! 'k Wou dat Hein zoo was.’

‘Och, de menschen zijn nu eenmaal niet allemaal dezelfde. De een is luchter van aard dan de ander, maar verkeerds zit er in Hein geen greintje in, baas, daar ken ik hem te goed voor.’

‘Ge wilt het voor zijn deur schoonvegen, Dorus, net als zijn moeder; die bedenkt ook altijd iets om wat Hein doet goed te praten. Maar ik zeg je nog eens, dat ik er niet gerust op ben, en dat ik er wel wat voor over zou hebben, as Hein weer op de boerderij terug was.’

‘Maar z'n handen zouden er immers heelemaal verkeerd toe staan, baas. Neen, nou-ie eenmaal meneer is, moet-ie maar meneer blijven, dunkt me.’

‘Ja, 't is waar, op de boerderij zou-ie niet deugen,’ antwoordde Van Gaasdonk. ‘In Gods naam, we zullen moeten afwachten wat er van komt. Onze Lieve Heer mag alles ten beste schikken, ik heb er anders een zwaar hoofd in. - Maar van dat rijtuig zal ik hem toch zeggen: as ie niet meer te voet kan komen, moet-ie maar liever in z'n stad blijven, en as z'ne vriend met een rijtuig hierheen moet gebracht worden, dan moet-ie hem maar thuis laten.’

‘Och, baas,’ zei Dorus met de gemeen-

[p. 356]

zaamheid, die zooveel jaren familiedienst geven, ‘ik zou dat van dat rijtuig maar laten rusten. Ze hebben het nou eenmaal toch genomen.’

‘Ja, maar, as ge niks zegt, dan gaat Hein ten laatste hoe langer hoe verder, en dan hebt ge er ten slotte niks meer over te commandeeren.’

Men was nu de Iepenhoef genaderd, zoo geheeten naar een dubbele rij iepen, die er van den straatweg heen voerden. Rondom de boerderij strekten zich rogge- en aardappelvelden uit, en wel zoo ver, dat men van het huis des naasten buurmans het rieten dak maar heel even door de boomen zag heengluren.

‘Baas, wat staat de rog mooi,’ zei Dorus, even blijvende staan en als liefkoozend met zijn vereelte hand langs de welgevulde aren strijkend.

‘Ja, mooi staat-ie,’ beaamde Van Gaasdonk, ‘en ook de aardappels zullen van 't jaar een goed beschot geven.’

‘We zullen een best oogstjaar hebben,’ hernam Dorus, ‘een als we in jaren niet hebben gehad. Maar hebt ge gezien, hoe bij Swinkels alles ver ten achteren is?’

‘Dat komt hiervandaan, dat de grond niet krijgt wat hem toekomt en dat-ie niet hard genoeg bewerkt wordt.’

‘Zoo, vin-je dat, buurman?’ zei Swinkels, die langs een zijpad Van Gaasdonk en Dorus genaderd was en de laatste woorden gehoord had. ‘Maar mijn Marinus, al was-ie niet goed genoeg voor Truda, is toch niet zoo'n geurmaker als die Hein van jou, die als een groote meneer in een open rijtuig het dorp komt binnengereden.’

toren van ramleh.

‘Hoor eens, Swinkels, ik heb je al meer gezegd, dat ik tegen Marinus niets heb, maar ik kon mijn dochter toch niet dwingen van hem te houden. Als nou omgekeerd Marinus eens niet van haar gehouden had en zij wel van hem, wat zou jij dan gedaan hebben, Swinkels? En wat Hein betreft, ik zeg niet, dat hij niet te voet had kunnen komen; maar dat ze nou voor 'ne keer een rijtuig hebben genomen, is toch zoo'n schelmstuk niet.’

‘'t Heele dorp lacht er om,’ tergde Swinkels.

‘'t Gaat niemand ook maar een sikkepitje aan,’ zei Dorus, die kwaad werd. ‘Al zou jij of Marinus in een rijtuig met vier paarden gaan rijden, dan zou 't mij nog niemendal kunnen schelen.’

‘Nou, 'k wensch oe veel plezier van diejen deftigen meneer,’ hernam Swinkels met een grijnslach, zijn weg vervolgend.

Er werd tusschen baas en knecht geen woord meer gesproken, maar Van Gaasdonk was in een zeer slechte luim, toen hij de klink der deur in de hand nam.

Dorus wilde wegschuiven. ‘Ik ga even naar den stal naar het vee kijken, baas.’

gezicht op ramleh.

[p. 357]

‘Dat kun je straks wel doen, Dorus, nou ga je mee naar binnen.’

‘Och, zoo'n stadsche meneer is heelemaal geen gezelschap voor mij,’ wierp Dorus tegen.

‘Zoo'n stadsche meneer is geen haar beter dan jij. Je gaat mee naar binnen en daarmee uit.’

Het volgend oogenblik was het tweetal in het ruime woonvertrek, dat met zijn vloer van roode plavuizen, waarover een dun laagje wit zand was gestrooid, zijn heldere, houten meubels den indruk gaf van eenvoud, maar tevens van vriendelijkheid. Men kon zien, dat een zorgzame vrouwenhand hier het bestier voerde.

Toen de oude boer binnentrad, stond Hein aanstonds op, ging hem te gemoet, drukte hem hartelijk de hand en zei: ‘Vader, ik kom u eens opzoeken en was zoo vrij, mijn vriend Adolf Zegers mee te brengen, over wien ik al meermalen geschreven heb.’

de voorname neef, naar de schilderij van b. vautier.

‘Ik ben blij, je weer eens te zien, Hein, je ziet er goed uit.’ En zich daarna tot den vreemdeling wendend, wien hij de hand schudde, vervolgde hij: ‘Welkom hier, meneer. We zijn, zooals je ziet, maar eenvoudige menschen. Van complimenten houden we niet, daar hebben we geen tijd voor, en die hebben we ook niet geleerd.’

Hein was middelerwijl op Dorus toegetreden, die een beetje achteraf was blijven staan. Hij trok hem meer naar voren en zei tegen zijn vriend: ‘Hier heb je nou onzen ouden Dorus, die al meer dan veertig jaar op de boerderij is.’

‘Met God en met eere, meneer,’ zei de oude knecht.

[p. 358]

‘'t Is een heele tijd, Dorus; ik geloof, dat men er zoo niet veel meer vindt tegenwoordig,’ merkte Adolf op.

‘Zeg dat wel, meneer,’ hernam Van Gaasdonk, die over zijn kwaad humeur heen was, daar zijn zoons vriend hem veel meeviel. ‘Dorus heeft al de kinderen zien opgroeien van jongsaf. Maar waar is Truda, vrouw?’

‘In de keuken, vader. Ze heeft er de handen vol met pannekoeken bakken. Meneer houdt er zoo van, zeit-ie, en daarom zullen we 'r hem eens op trakteeren. 't Is ook altijd Hein's lievelingskost geweest. Nu gij hier zijt, vader, ga ik Truda een handje helpen.’

‘Da's goed, vrouw, zorg maar, dat ge van middag goed opschept. 't Zal anders toch wei niet halen kunnen bij wat de heeren in de stad gewoon zijn.’

‘Wel neen, Van Gaasdonk, ik moet je eerlijk bekennen, dat ik grooten trek heb in pannekoeken. Dat zal wel zijn, omdat ik ze zoo zelden krijg, want op den duur zouden ze me toch tegenstaan, denk ik.’

‘En zeg me nu eens, meneer, hoe of ons dorp u aanstaat.’

‘Ik heb er nog te weinig van gezien, om daarover te kunnen oordeelen. De wegen zijn hier niet al te best, dat hebben we van morgen met ons rijtuig ondervonden.’

Van Gaasdonk dacht nu weer aan de spottende opmerking van Swinkels, maar hij vond het toch beter, in presentie van dien vreemden meneer dat onderwerp te laten rusten; hij kon het nog altijd Hein wel eens onder vier oogen zeggen.

‘Nu, wat de wegen betreft, heb je niet heelemaal ongelijk; maar denk eens aan, wat een kosten dat zouden zijn, ook aan onderhoud, als die in een uitgestrekte gemeente als hier zoo goed moesten wezen als bij u in de stad.’

‘Da's waar. Maar zou je toch, als je 't voor 't zeggen had, niet liever in de stad wonen dan hier zoo achteraf, waar je bijna wel kunt denken dat je in de woestijn zit.’

‘In de stad wonen?’ vroeg Van Gaasdonk, en hij werd warm. ‘Nog niet, al gaf je me het mooiste huis, dat er is, en al hoefde ik niets te doen. U bent aan de stad gewend, en dus begrijp ik, dat je daar niet buiten kunt, maar boeren-menschen als wij zouden het er niet kunnen uithouden. Wij zijn aan onzen grond gehecht, net als oude boomen, die je ook niet meer verplanten kunt. Kijk eens aan, meneer, al de grond, die je hier in het rond ziet, is van mij. Je bewerkt hem zelf, je maakt hem vruchtbaar - onder Gods zegen, meneer,’ en de oude boer lichtte even zijn pet op - ‘met je arbeid en je zweet, je houdt er van. En dan dit huis, waar mijn vader en mijn grootvader en mijn overgrootvader in gewoond hebben, en waar, naar ik hoop, mijn kinderen en kindskinderen zullen wonen, - dit huis, meneer, zou ik niet kunnen verlaten. Als ik er uit moest, konden ze baas Van Gaasdonk wel naar het kerkhof dragen. Stadsche menschen begrijpen dat zoo niet, meneer, die trekken van het eene huis naar het andere, vandaag hier, morgen daar, maar op het land zijn mensch en huis één.’

‘Ja, 't is waar, er zijn voor u aan dit huis allerlei herinneringen verbonden,’ zei Adolf, die zooveel warmte bij den ouden boer niet verwacht had, maar op den duur moet het hier toch eentonig zijn, dunkt me, zoo niets geen afwisseling.’

‘Hoe kan u dat zeggen, meneer,’ hernam Van Gaasdonk; ‘enfin, ik kan wel hooren, dat u heel uw leven in de stad zijt geweest. Hier eentonig, Dorus?’

Dorus schudde krachtig het hoofd.

‘Neen, meneer, als u nu zei, dat het in de stad eentonig is,’ hervatte de oude boer. ‘Je ziet daar niets dan huizen en huizen, het een wat hooger en mooier dan het ander, maar toch niets dan huizen, 's zomers en 's winters hetzelfde gezicht. Maar kom nu eens buiten. In 't voorjaar zie je alles ontkiemen en uitbotten, 's zomers zie je 't rijp worden, in den herfst wordt er geoogst, en 's winters slaapt de natuur, om dan in de volgende lente weer te ontwaken. Als je dat allemaal ziet, zou je dan nog zeggen, dat het hier eentonig is?’

‘Ik moet je eerlijk bekennen, dat ik de zaak nooit zoo bekeken heb,’ zei Adolf. ‘Wij, stadsmenschen, denken daar niet aan, omdat we het buitenleven niet kennen. Maar één ding hebben we toch voor, het is bij ons gezelliger, je voelt meer dat je leeft.’

‘U bedoelt zeker, dat er in de stad meer gelegenheden zijn tot uitspanning en vermaak. Dat zal wel zoo zijn, meneer, maar wij hebben daar geen behoefte aan en dus missen we ook niets. 't Gaat daar net mee als met kinderen. Kunnen die alles krijgen wat ze willen, dan zijn ze ook nergens meer echt blij mee, terwijl kinderen, die maar eens een enkelen keer wat hebben, daar dankbaar voor zijn. Wil u wel gelooven, dat wij met onze boeren-kermis evenveel schik hebben als u, die misschien iederen dag ergens naar toe gaat?’

Het gesprek werd hier onderbroken door het binnenkomen van moeder en Truda, die aankondigden, dat het eten klaar was en in de mooie kamer gedekt stond. Men begaf er zich heen en nam plaats aan tafel, waarbij Hein en zijn vriend naast de vrouw des huizes kwamen te zitten en Dorus zijn vaste plaats behield aan de rechterhand van baas Van Gaasdonk.

Na het middagmaal werd een gezamenlijke wandeling ondernomen, waarbij de oude boer aan zijn gast zijn velden en akkers toonde en hem, in wien hij een gewillig hoorder vond, allerlei over het landbouwbedrijf meedeelde.

Kort na hun terugkomst kwam het rijtuig voor. Het afscheid was hartelijk. Hein's vriend bedankte voor het gulle onthaal, en Van Gaasdonk en diens vrouw noodigden hem uit nog eens terug te komen, indien hij daartoe lust mocht gevoelen. De oude boer was in een zoo goede stemming geraakt, dat hij zelfs vergat - zooals hij zich toch had voorgenomen - Hein een opmerking te maken over het rijtuig.

Toen de beide jongelui vertrokken waren, zei Van Gaasdonk: ‘Die vriend van Hein is me veel meegevallen. Ik vreesde, dat het een stadsch heertje met veel praats en verbeelding zou zijn, en nou zie ik, dat het een degelijke jongen is, natuurlijk stadsch, maar dat kan hij niet gebeteren.’

‘Een beste man je vader,’ zei Adolf tegen zijn vriend, toen ze uit het gezicht waren, ‘zoo iets van een patriarch; maar ik zou toch niet graag alle dag met hem te doen hebben; hij is me te solied en te zeer vastgeroest in allerlei oude denkbeelden.’

‘Ja, dat is hij,’ beaamde Hein.

(Wordt vervolgd.)