De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

[p. 313]

[Nummer 40]

HET MONUMENT VOOR MGR. HAMER EN GEZELLEN TE NIJMEGEN.
Naar een photographie van P.H. Kouw, te Nijmegen.

[p. 314]

De Nederlandsche martelaren van Chineesch Mongolië
Gehuldigd door het vaderland.

Deze woorden gegrift op het voetstuk van het standbeeld voor Mgr. Hamer en gezellen, dat den 28sten September ll. te Nijmegen plechtig werd onthuld, vatten in 't kort deze grootsche betooging samen, eenig in de jaarboeken van het katholieke Nederland.

't Is de eerste maal dat op een der pleinen onzer Nederlandsche steden, in het volle licht der openbaarheid, aldus een held van ons katholiek geloof, onder den toevloed van duizenden uit alle oorden van ons vaderland, luide en luisterrijk werd gehuldigd.

Wel was er reden tot die schitterende hulde.

Mgr. Hamer, de eenvoudige zoon van Nijmegen, die zich door jarenlangen moeitevollen arbeid voor het zieleheil der ongelukkige heidenen in China de eer had verworven van het purper der prinsen van Christus' Kerk, was door strijden en lijden opgeklommen tot de hoogste glorie, het purper der martelaren.

Hij en zijn roemrijke gezellen, Jozef Dobbe uit 's-Hertogenbosch, Gijsbertus Jaspers uit Geldrop en Andreas Zijlmans uit Waalwijk, allen als bloedgetuigen gevallen voor ons heilig geloof, hadden door hun heldenmoed de eer van den Nederlandschen stam roemvol gehandhaafd.

Het katholieke Nederland, dat met afgrijzen en weemoed de bijzonderheden vernam van hun gruwzamen dood, voelde zich te gelijk vervuld van hoogen trots bij de gedachte, dat die helden zijn zonen waren.

En vooral Nijmegen, de vaderstad van Bisschop Hamer, die steeds voor zijn apostolischen arbeid de hoogste belangstelling gekoesterd en (vooral door bemiddeling van het Genootschap der H. Kindsheid) milde offers gebracht had; Nijmegen, dat een tiental jaren geleden, bij Mgr. Hamer's tijdelijke overkomst naar het vaderland, hem met geestdrift had begroet en ingehaald, Nijmegen voelde er behoefte aan, door duurzame gedenkstukken den naam van zijn grooten zoon voor het nageslacht te vereeuwigen.

Er ontstond een edele wedijver. Het Genootschap der H. Kindsheid richtte in de kerk van den H. Augustinus een prachtigen en kostbaren gedenksteen op te zijner gedachtenis. In de kerk van den H. Ignatius werd het tafereel van zijn bloedigen strijd en roemvolle zege in gloed van kleuren op het beeldraam in den voorgevel gemaald.

Maar deze binnen de kerkgebouwen besloten hulde voldeed toch de katholieke Nijmegenaars niet. Openlijk moest deze Nijmegenaar ten aanschouwen van al zijn stadgenooten worden gehuldigd, op het grootste en fraaiste plein der stad moest zijn standbeeld verrijzen.

Dit was het denkbeeld, dat al spoedig na het bekend worden der bijzonderheden van des Bisschops helden- en marteldood, bij de voormannen van het katholieke Nijmegen opkwam. Er vormde zich een comité voor de oprichting van een monument voor Mgr. Hamer.

Aan de spits stond van den aanvang de meer dan tachtigjarige veteraan, de grijze doctor J.P.St. Berends, ondanks zijn hooge jaren nog altijd de voorste bij elke uiting van katholiek leven; de overige leden waren de hoogeerw. heer deken en kanunnik F.L.A. Bronsgeest, het oud-Kamerlid F.T.J.H. Dobbelmann, jhr. E.F.M. van Rijckevorsel van Kessel, M.A. de Rooy en mr. Jan F.A.M. Wierdels, nog jong als Nijmegenaar, zoowel als in levensjaren, maar om den ijver en de toewijding, door hem voor deze groote Nijmeegsche zaak aan den dag gelegd, voortaan gerechtigd om onder de eersten en oudsten van Nijmegens katholieken mee te tellen.

Op uitnoodiging van dit Comité trad den 17en Januari 1901 de eerw. pater Raymakers, directeur van het missiehuis Sparrendaal te Vucht, vergezeld van de eerw. paters Lemmens en Leesens, allen gezellen van Mgr. Hamer, te Nijmegen als spreker op om het leven, de verdiensten en den marteldood van den Bisschop-Martelaar voor de Nijmeegsche katholieken te schilderen en hen tot milde bijdragen voor het beoogde gedenkteeken op te wekken. Aanstonds vloeiden de giften rijkelijk toe, maar het Comité begreep, dat de inzameling zich niet tot Nijmegen mocht beperken; heel het katholieke Nederland had het recht, deel te nemen aan de huldiging der Nederlandsche martelaren van Chineesch Mongolië, want al van den aanvang stond het vast, dat met Mgr. Hamer tevens zijn gezellen in den marteldood zouden worden vereeuwigd.

Er werden dus op uitnoodiging van het Nijmeegsche Comité op verschillende plaatsen des lands sub-comité's gevormd, die zich alle met de inzameling van gelden belastten. Weldra was, dank aan de algemeene geestdrift, zulk een som bijeen, dat de stichting van een grootsch monument verzekerd was, waartoe ook van wege H.M. de Koningin, H.M. de Koningin-Moeder en Z.K.H. den Prins der Nederlanden bijdragen werden geschonken.

Het kwam er nu maar op aan, een kunstenaar te vinden toegerust met de noodige bekwaamheid, maar vooral ook bezield met de hooge geestdrift, die hem in staat zou stellen de gevoelens van het katholieke Nederland in een monumentaal kunstwerk te vertolken.

Die kunstenaar werd gevonden in den beeldhouwer Bart van Hove, hoogleeraar aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten te Amsterdam, die zich op de uitnoodiging van het Comité met warme toewijding bereid verklaarde zulk een gedenkteeken te ontwerpen.

Door verschillende belangrijke beeldwerken had de meester zich reeds een goeden naam in de kunstwereld verworven. Van hem bijvoorbeeld waren de beelden, die indertijd den sedert afgebranden Amsterdamschen schouwburg sierden. Hij was de maker der beelden aan het Gymnasium te Amsterdam en Teyler's museum te Haarlem, en wie kent niet zijn prachtige marmeren borstbeelden van de schilders Bosboom en Rochussen in het gemeente-museum te Amsterdam?

Ditmaal stond de kunstenaar echter voor een heel andere taak. Het gold hier geen vrije schepping der fantasie; hij moest een beeld ontwerpen van den Bisschop-Martelaar Mgr. Hamer, alzoo van een doode, dien hij niet had gekend, van wien hem slechts enkele portretten van verschillenden en betrekkelijk ouden datum ten dienste stonden; en zoo nauwkeurig mogelijke gelijkenis werd gevorderd, omdat velen, die den grooten doode van nabij gekend hadden, met name zijn naaste bloedverwanten, nog in leven waren. Daarbij was nauwkeurige gelijkenis óók niet voldoende. Het beeld moest den martelaar vereeuwigen, moest tot tijdgenoot en nakomeling spreken van zijn zelfopofferende liefde, van de heldhaftige vastberadenheid, waarmee hij, zijn priesters gebiedend zich in veiligheid te stellen, zich zelf den dood wijdde als een slachtoffer voor allen.

Dat was een zware, groote taak, maar de bezieling van den christen kunstenaar, gesteund door de practische kunstvaardigheid van den meester, kwam alle moeilijkheden schitterend te boven.

Reeds zijn vluchtig schetsontwerp, in klei geboetseerd, mocht de onverdeelde goedkeuring wegdragen van het Comité en wat meer zegt van den grooten kunstkenner, den voormaligen referendaris voor kunstzaken bij de hooge regeering, jhr. mr. Victor de Stuers, die het Comité bij de beoordeeling welwillend had ter zijde gestaan.

De kunstenaar had voor zijn voorstelling het moment gekozen van de sublieme offerdaad des martelaars, het oogenblik, waarop hij, met dat ééne woord ‘Ik blijf’ zijn eigen doodvonnis uitsprak. terwijl hij zijn priesters heenzond met den vaderlijken afscheidsgroet: ‘Gaat, mijne kinderen, God zij met u.’

Vertoont de heele lijdensgeschiedenis van onzen Nijmeegschen geloofsheld een treffende gelijkenis met de bittere Passie van zijn goddelijken Meester, vooral dit moment grijpt ons aan door de roerende overeenkomst met de liefdevolle zelfovergeving des Zaligmakers, toen Hij tot degenen, die gekomen waren om Hem met de Zijnen te vangen, de woorden sprak: ‘Ik ben het.... laat dezen gaan.’

Juist dàt moment moest de kunstenaar kiezen, en dàt hij het gekozen heeft, is zijn groote, hooge verdienste.

Maar moest hij Mgr. Hamer afbeelden op dit albeslissende, plechtige oogenblik zijns levens, toch kon hij hem niet voorstellen in het eigenaardig Chineesch gewaad, dat de Bisschop in zijn dagelijksch leven droeg. Daartegen verzette zich de eisch van waardigheid, vooral gebiedend waar het een standbeeld gold.

De kunstenaar kleedde dus zijn beeld in het gebruikelijk gewaad der bisschoppen, in roket, waarover de cappa magna geworpen werd. Deze vorstelijke dracht bood hem tevens de dankbaarste motieven voor een edele en zwierige kleedplooiing.

Maar mocht het ruwe schetsontwerp van kleine afmeting reeds bewondering wekken, hoe klom die bewondering toen de meester zijn beeld op de ware grootte, ruim twee en een halven meter hoog, had voltooid en dit den 4den Juni van dit jaar, in klei opgebouwd, aan het Comité kon vertoonen.

Met liefdevolle toewijding had hij zijn onderwerp bestudeerd en de uiterste zorg besteed tot het verkrijgen van een zoo volmaakt mogelijke gelijkenis. De verschillende portretten, die van Mgr. Hamer bestaan, werden daartoe zorgvuldig vergeleken; diens broeder, de heer Henri Hamer, werd geraadpleegd; zelf poseerde deze voor enkele karakteristieke familietrekken, die hij met den edelen Bisschop-martelaar gemeen heeft, en dank aan de ernstige studie en het volhardend pogen van den beeldhouwer, is dan ook een zoo treffende gelijkenis verkregen, dat de beoordeelaars, die Mgr. Hamer persoonlijk gekend hebben, er luide hun voldoening over uitspraken.

Maar, zooals reeds is opgemerkt, gelijkenis alleen is bij een monument als dit niet voldoende: de kunstenaar streefde er ook naar, uit het beeld de ziel te doen spreken, in de nobele, waardige trekken te vertolken de edele deugden, die Mgr. Hamer als priester en bisschop sierden, de edelmoedige zelfopoffering, de zich zelf vergetende naastenliefde, den hoogen heldenmoed, die hem tot apostel en martelaar maakten: bovendien ook de gevoelens van vaderlijke goedheid, diepe zielesmart en onwrikbaar Godsbetrouwen, die hem bezielden in het vreeselijk oogenblik, toen hij, zijn priesters heenzendende, besloot zelf alleen achter te blijven om zijn armen vervolgden Christenen tot het laatste troost en moed in te spreken en ten slotte met hen te sterven.

Het episch grootsche, het aangrijpende van dat moment moest niet enkel spreken uit houding en gebaar, het moest te lezen staan op het eerbiedwaardig gelaat van den grijsaard, onder het wicht van het leed gebogen en toch zich fier verheffend met den ongebogen moed van den martelaar.

Op bewonderenswaardige wijze was de kunstenaar er in geslaagd, dat aangrijpend effect te bereiken.

Voor zijn beeld staande, kregen de beoordeelaars, weder door Victor de Stuers ter zijde gestaan, werkelijk den indruk, een apostel, een martelaar voor zich te zien, wiens geheele leven gewijd was aan het zieleheil van den evenmensch en wiens dood als bloedgetuige van Christus op dat leven de kroon zette; voelden zij door hun

[p. 315]

hart de trilling van ontroering gaan, als hoorden zij van de smartelijk bevende lippen de aandoenlijke afscheidswoorden: ‘Neen, ik blijf hier alleen. Gij zijt mij door uw gelofte tot gehoorzaamheid verplicht: gaat, mijn kinderen, God zij met u.’

Thans moest het beeld in brons worden gegoten, hetgeen werd toevertrouwd aan de vermaarde Bronsvennootschap te Brussel, onder bestuur van den heer Charles de Coene, uit wier werkplaatsen reeds zoo menig monumentaal stuk werk is voortgekomen.

Ondertusschen werden te Nijmegen de werkzaamheden aangevangen voor het voetstuk, dat volgens teekening en onder leiding van den bouwmeester Jan Springer uit hardsteen opgebouwd en versierd zou worden met de in half-verheven beeldwerk uitgevoerde portretten der drie gezellen van Mgr. Hamer, eveneens door Bart van Hove, naar de laatste portretten, alzoo in hun Chineesche missionarisdracht, naar het getuigenis hunner kennissen bijzonder gelijkend gemodeleerd.

De Gemeenteraad van Nijmegen had, op verzoek van het Hamer-Comité, voor de plaatsing van het monument de mooiste plek van het mooie Nijmegen afgestaan, namelijk aan het Keizer-Karelplein, aan den ingang der Molenstraat, waarin Mgr. Hamer geboren was en waarin nog zijn broeders en zusters woonden.

Op den dag dat, in tegenwoordigheid van het Hamer-Comité en verschillende afgevaardigden der sub-comité's de oprichtingsoorkonde plechtig in het voetstuk werd besloten (9 Sept.) ging een dier broeders, de vrome en voor alle goeds steeds ijverig werkzame Gerardus Hamer, op 75jarigen leeftijd zich in den hemel met den martelaar vereenigen.

*_**

Den 28en September was eindelijk de lang verbeide dag aangebroken, waarop het trotsche gedenkteeken zou worden onthuld. Het was tevens de 3e Diocesane Katholiekendag van het bisdom 's-Hertogenbosch, waarop al wat in het diocees aan de katholieke actie deelneemt in de oude keizersstad zou samenstroomen: het was dus de aangewezen dag voor de huldiging der vier Nederlandsche martelaren, allen uit het bisdom van Den Bosch geboortig.

Maar niet alleen uit het bisdom, neen uit alle oorden des lands kwam men naar Nijmegen getogen om van die huldiging getuige te zijn en er zijn deel aan te hebben. Nooit te voren had misschien de oude en toch zoo jonge stad op één dag zooveel vreemde bezoekers binnen haar muren gezien. Ze had zich in rijken vlaggendos gestoken en vooral de omgeving van het monument bood een feestelijken aanblik. Daar had de Canisius-Congregatie een reusachtige Chineesche eerepoort opgericht, en slingers van levend groen, aan hooge masten met wapperende vlaggen en rijkgevulde bloemkorven opgehangen, omgaven het terrein, bestemd voor degenen, die van nabij de onthullingsplechtigheid zouden bij wonen.

De genoodigden van het Hamer-Comité, waaronder de voormalige minister-resident in China, dr. Knobel, waren des morgens afzonderlijk begroet door een gulhartelijke welkomstrede van Prof. J.V. de Groot.

Een optocht, waaraan een dertigtal katholieke vereenigingen met ontplooide vanen en banieren, en zes muziekkorpsen deelnamen, trok, voorafgegaan door een Eerewacht te paard, uit de bloem der Nijmeegsche jongelingschap gevormd (eere-commandant A. baron van Rijckevorsel, commandant Emile Dobbelmann, onder-commandant G. Möller, vaandrig J.B.L. Wildenbeest), naar het feestterrein, rijke bloemkransen dragende om die straks aan den voet van het standbeeld neer te leggen.

Daar aangekomen, schaarde de eindeloze stoet zich in twee rijen aan weerszijden van het nog omhulde monument. Ook de Eerewacht, na eerst Mgr. Van de Ven afgehaald te hebben, stelde zich met haar schitterende banier, ter eene zijde Nijmegens dubbelen adelaar, ter andere zijde het wapen van Mgr. Hamer voerende, aan weerszijden van het voetstuk op.

Daarvóór een allerbevalligst tafereel: vier en twintig in 't wit gekleede, met purperen bloemen bekranste maagdekens, korfjes dragende met roode, witte en paarse bloemen, en zes knaapjes, rijk als Chineezen uitgedost, met groene palmtakken in de handjes.

Onder de jubelende tonen der Bisschop-Hamer-Cantate, onder leiding van den toondichter Albert Roothaan zelf uitgevoerd door een koor van meer dan driehonderd mannen en driehonderd vijftig knapen, viel het omhulsel en opgetogen aanschouwden de duizenden, rondom het monument vereenigd, met ontblooten hoofde het beeld van den Bisschop-martelaar, in den matten glans van het koninklijk brons, hoog op zijn arduinen voetstuk pralend, helder afgeteekend tegen de blauwe lucht.

Het machtige woord van dr. Schaepman voerde de geestdrift, door den feestzang gewekt en door den aanblik van het beeld aangevuurd, ten hoogen top. Na de overdracht aan het Gemeentebestuur, bij monde van den grijzen voorzitter van het Comité, dr. J.P. St. Berends, ving de algemeene huldiging van den Bisschop-martelaar aan. Namens het Hamer-Comité hing mr. J.F.A.M. Wierdels aan het voetstuk den eersten krans; de Eerewacht volgde, daarna kwamen de cursusgenooten van Mgr. Hamer en de onderscheiden corporaties hun kransen aanbieden, zoodat weldra het voetstuk onder bloemen begraven was. De krans van het Genootschap der H. Kindsheid werd - treffende bijzonderheid! - aangeboden door drie knaapjes, Henri Hamer en Ferdinand van Crimpen, neefjes en de laatste petekind van Mgr. Hamer, en door Eugène Vissers-Jaspers, neefje van den martelaar, pater Jaspers.

De vier en twintig maagdekens, die zich in den vorm der letter H voor het beeld geschaard hadden, plaatsten haar bloemkorfjes op de laagste trede van het voetstuk en de Chineesjes legden hun palmtakken kruiselings daartusschen.

De vaandragers der onderscheiden vereenigingen trokken inmiddels langs het beeld en bogen of wuifden in het voorbijgaan met hun banier als een hulde aan den verheerlijkten Martelaar.

De duizenden toeschouwers verdrongen elkander om het beeld van nabij te beschouwen. Er was maar één roep over het meesterstuk van den kunstenaar. En inderdaad, edel en slank, met vorstelijke waardigheid verheft zich het beeld opzijn forsch belijnd, rijzig voetstuk.

Op de voorzijde van het voetstuk leest men het opschrift:

DE

NEDERLANDSCHE MARTELAREN

VAN CHIN. MONGOLIË

GEHULDIGD DOOR HET VADERLAND

Z.D.H.

Mgr. FERDINANDUS H. HAMER

bisschop van Tremithe

apost. vic. van Z.W. Mongolië

geb. 21 Aug. 1840 te Nijmegen

† 25 Juli 1900 bij To'tch'eng.

Wat lager is een palmtak, als zinnebeeld van het martelaarschap aangebracht, met de eeuwig gedenkwaardige woorden: Ik blijf. Gaat mijne kinderen, God zij met u.

De drie zijden dragen de prachtig geslaagde, sprekend gelijkende portretten in bronzen bas-relief van Mgr. Hamer's gezellen, met de onderschriften:

E.P. Andreas Zijlmans

geb. 27 Dec. 1873 te Waalwijk

† 22 Aug. 1900 te Tié-ko-tan-kow

E.P. Gijsbertus P.M. Jaspers

geb. 23 Jan. 1871 te Geldrop

† 14 Aug. 1900 te Siao-tsi'ao

E.P. Joseph A.M. Dobbe

geb. 19 Mei 1864 te 's-Hertogenbosch

† 22 Aug. 1900 te Tié-ko-tan-kow.

Zoo zijn dan de Nederlandsche martelaren van Chineesch Mongolië door het vaderland gehuldigd in een monument, dat de eeuwen kan trotseeren, een gedenkteeken, dat nog tot het verre nageslacht zal spreken van den kruisheld Mgr. Hamer en zijn roemrijke gezellen, maar tevens ook met eere den naam zal levendig houden van den kunstenaar, die het schiep, den hoogbegaafden meester Bart van Hove.¹⁾

J.R. van der lans.

1) Bart van Hove, geboren in 1850 te 's-Gravenhage, genoot zijn opleiding aan de Kunstacademie aldaar, aan de Académie des Beaux Arts te Antwerpen en de gelijknamige kunstschool te Parijs; daarna maakte hij een studiereis door Italië. Bij zijn terugkeer in het vaderland vestigde hij zich als beeldhouwer te Amsterdam, waar hij directeur is van de kunstnijverheidsschool ‘Quellinus’ en hoogleeraar aan de Rijks-Academie van Beeldende Kunsten. Zijn voornaamste werken zijn: beeldengroepen aan het Gymnasium te Amsterdam, het museum Teyler te Haarlem, aan den (later afgebranden) Stadsschouwburg te Amsterdam en marmeren borstbeelden van H.M. de Koningin, Rochussen, Bosboom, David Bles, Hofdijk en Ten Kate (geplaatst in het Rijksmuseum). Van Hove behaalde medailles te Parijs en de gouden medaille te Amsterdam, is lid der Academie van Schoone Kunsten te Antwerpen en versierd met de ridderorden van Oranje Nassau en het Legioen van Eer.