De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

Herders en huurlingen.
Een schets uit den Boerenkrijg, door De K.
(Vervolg.)

Van der Raadt dacht nu weer in eens aan zijn zoon, zijn Daniël, die in vaders afwezigheid de hoeve verzorgde, en hij glimlachte weemoedig: zij zouden elkander dus in dit leven wel niet meer terugzien! Dan hief hij de oogen naar den hemel en prevelde: ‘De Heer heeft gegeven, de Heer heeft genomen, de Naam des Heeren zij gezegend!’ De herinnering aan den zwaarbeproefden Job, wiens woorden hij zoo vaak in zijn bijbel gelezen had, gaf hem zijn, een oogenblik verflauwde, sterkte van ziel terug en moed in de beproeving, die de zwaarste was in zijn leven tot heden.

Abraham van der Raadt was een man van de daad; denken was bij hem hetzelfde als doen. Hij strekte zich languit op den grond en zocht naar zijn zakdoek om dien aan een geweerloop te binden en op te steken in de lucht. Hij alleen was voor aller leven verantwoordelijk en wilde doen, wat in deze omstandigheden alleen restte.

Zonder acht te slaan op het gevaar, waaraan hij zich blootstelde, had de zendeling zich opgericht, hij had Van der Raadt's zelfstrijd gadegeslagen en nu hij hem den witten doek voor den dag zag halen, trad hij rustig op hem toe om hem aan te moedigen. De kogels floten om zijn grijze hoofd; hij knielde naast den veldkornet en legde zacht de hand op zijn schouder.

‘Er is geen andere uitweg,’ zei Van der Raadt verontschuldigend. ‘Onze eenige uitweg,’ herhaalde hij en blikte vragend een paar zijner manschappen aan, die naar hem toegekropen waren en stom zijn doen aan zagen.

Zij hadden begrepen en knikten zwijgend en moedeloos ten teeken van instemming: wat hij zei was waarheid, er restte niets dan zich over te geven.

De zendeling hielp hem gauw den doek aan het geweer binden. Een hevige tweestrijd werd er afgeworsteld in de breede borst des veldkornets, en nog eens keek hij zoekend om: wellicht was er nog een mogelijkheid, die de capitulatie verhinderen kon. Maar niets. Ongenaakbaar hoog welfde zich de blauwe hemel boven hen, de namiddagzon straalde op het roode zand en het platgetreden kreupelhout van de karroo, de liniën des vijands kropen onophoudelijk nader en hun gevuur werkte al onstuimiger, voorboo der aanstaande overrompeling. Die moest voorkomen, en met een smartelijken zucht greep Van der Raadt zijn geweer bij de kolf om zijn armelijke onderhandelingsvlag op te steken. Doch eer hij het deed, vroeg hij op droeven toon:

‘Hoevelen?’

‘Zes dooden, negentien gewonden,’ luidde het doffe antwoord van zijn linker nevenman.

Weer zuchtte Van der Raadt en lag roerloos een oogenblik met de van den grond geheven kolf, alsof zijn arm versteend was. Dat was dan het eind van zijn aanvankelijk zoo fortuinigen tocht. Hij wist, dat er redding was aan de andere zij der twee kopjes, wier top hij daar vóór zich zag noordwaarts, maar hij kon ze niet bereiken zonder een hopeloos gevecht. Alles bij elkaar bood een beeld van den hopeloozen kamp zijns kleinen trouwen volks: de overmacht was te groot. Hij hief het geweer - en op hetzelfde moment werd het hem uit de hand geslagen en viel het op den grond. Langzaam keerde Van der Raadt zich om; niets kon hem meer verrassen of ontstellen, maar hij wou toch zien, welke man het gewaagd had zich te verzetten. Daar zag hij naast zich het van verontwaardiging gloeiend gezicht van Zimmer.

‘Waar kom je vandaan?’

Zimmer antwoordde niet, hij schepte eerst adem en hijgde in 't oor van den veldkornet: ‘De Bliets rukt zuidwaarts aan!’

‘Wat zeg je?’ Het vlamde in Van der Raadt's oogen. ‘Waar is hij?’

‘Twintig mijlen ten noorden van de kopjes.’

‘Te ver, te ver, hij is hier altijd te laat.’ Weer stonden zijn oogen dof en Van der Raadt greep andermaal naar zijn geweer, maar Zimmer sloeg het nog eens neer.

‘Laat me uitspreken. Du Wallou is daar met de voorhoede.’

‘Bij de kopjes? Ha!’ Met een drift, even natuurlijk als zijn aarzelen van zooeven, scheurde hij den doek van 't geweer, lei aan naar de karroo en schoot. ‘Snelvuur! Snelvuur!’ schreeuwde hij, ‘de commandant is daar!’

Een electrische schok voer door de verlamde armen, de geweren gingen weer omhoog en opeens verkondigde een onstuimig vuur, dat er een andere geest achter de ruïnen van den kraal woedde.

‘De commandant! De commandant!’ hijgden de Boeren elkander toe; wat beteekende het nu, of er nog eenigen hunner vielen. Redding kwam er, en de overlevenden ontgingen het lot, het ellendigst na den dood, meegevoerd te worden als gevangenen door de gehate indringers.

De Engelschen, die den indruk hadden gekregen door het al minderend vuur, dat het weerstandsvermogen der Boeren eindelijk te niet was, bereidden zich zorgvuldig voor op den genadeslag, als de strijd opnieuw ontbrandde. Zij hielden het echter voor de laatste wanhoopspoging en trokken hun stelling wat terug: zij wilden de zege niet duurder koopen dan alreeds was geschied.

Maar nog geweldiger en woedender werd het geschut uit den kraal; toch schenen de Engelschen nog te aarzelen in den storm van kogels, die op de karroo neerkwam. Zij vermoedden een der gewone listen van den vijand: namelijk eerst wat verslappen om hun aanvallers te verleiden tot onbezonnen haast; maar ze zouden op hun beurt nu eens wachten en talmen. En zoo duurde het tot een half uur vóór zonsondergang. En hoogst tevreden over zich zelf, dat hij zich niet tot een bestorming van den kraal had laten verlokken, gaf de bataljonschef een nieuw commando, dat de vroegere te niet deed.

Hijgend en snuivend lag Zimmer op den grond naast den veldkornet, hij had een dagtaak achter den rug, die gewone menschelijke krachten ver te boven ging. Na een rit, die hem zijn goed paard gekost had, hadden de drie verspieders de sloot bereikt en waren bijna boven op het bataljon gereden, dat zich op den drogen bodem in hinderlaag gelegd had. De paarden te keeren en naar de kopjes in het noorden te stormen, was het werk van een oogenblik en vol verbazing, dat zij er heelhuids waren afgekomen, begonnen zij zich af te vragen, waarom men niet op hen geschoten had. Een gelijktijdige vraag was, hoe het hun vrienden vergaan zou, die achter hen aanrukten. Dat er iets gedaan moest worden, was duidelijk, want de verklaring lag voor de hand, dat de vijand hen ongemoeid had gelaten op hoop van beter vangst. Hoe het eigenlijk stond, wisten zij nog niet; zij reden op leven en dood en bereikten de twee kopjes een oogenblik vóór Van der Raadt ter plaatse kwam, waar hij zijn terugtocht afgesneden vond. Aan den voet van 't eerste kopje stortte Zimmer's paard neer. Het werd beschouwd als een taai dier en zijn bezwijken was dan ook een jammerlijke teleurstelling voor den ruiter, die er eenige schrammen en builen bij bekwam. Dadelijk sprong hij weer op, de hand in het haar: 't was 'n hachelijk ding daar te voet op de karroo zich te bevinden.

Radeloos stonden de drie mannen rond het doode beest, tot oude Jan uitmaakte, wat ze verder doen zouden. Hij zou een van de kopjes beklimmen om heel de streek te kunnen overzien. Zimmer kon dan zijn paard nemen en zonder hem zouden de twee den weg door den pas inslaan. Niet dan met weerzin gehoorzaamden de jonge mannen, maar het berouwde hun niet.

Zij reden om de landrots heen, terwijl Jan met zijn stijve beenen klauterde wat hij kon, waar het steengevaarte het ruwst was. Halverwege riep hij hun iets toe en Pieter Huys sprong van zijn paard om te gaan vernemen, wat hij wou: 't was toch iets wel ongewoons, dat ouden Jan van Gracht's armen zwaaiden als windmolenwieken. In een paar minuten had de jonge Boer, gewend aan zijn bergland, zijn ouderen makker ingehaald, die maar ijverig noordwaarts stond te wijzen.

‘Zie je dat daar, Pieter, he? Dat zijn vast geen Roodrokken, die met zulk een gang en orde over de karroo trekken.’

Pieter Huys beschaduwde zijn oogen met de hand en zag een flinke colonne uit het noorden in de richting der kopjes mar-

[p. 263]

cheeren. Een oogenblik staarde hij stil, dan brak hij uit in een stormachtigen jubelkreet.

‘Het zijn de onzen, de commandant trekt zuidwaarts.’

Oude Jan had zijn bril uit den zak gehaald, zette 'm zeer omslachtig en langzaam op den neus en liet zijn blik over het landschap weiden van windstreek tot windstreek. Beneden hem lag links en rechts de mijlenwijde vlakte, welker effenheid hier en daar door groepjes kreupelhout werd gebroken.

‘Hm,’ zei hij en schudde bedenkelijk het hoofd, ‘daar komen de onzen, maar ze zijn nog mijlen ver, en daarginds,’ hij keek naar 't zuiden, ‘rijdt Van der Raadt op den rand van den dood. Wat heeft toch zijn spoed te beduiden? Het staat mij niet aan, dat ze daar zoo dol-hard voortrennen: je kunt bij zoo'n rit haast niet hooren of uitkijken. Pas op, we zullen ze moeten waarschuwen, anders zitten ze binnen een half uur midden tusschen de Roodrokken.’ - Jan spande den haan van zijn geweer, leî aan over de vlakte en schoot. - ‘Te hopen, dat ze den knal hooren en het sein begrijpen. - Ha, ze staan, ja, ja, ze kennen de stem van Jan z'n geweer wel.... prachtig zoo, ze zwenken rechtsaf. Daar rijdt 'n flinke kerel aan de spits, die verstaat z'n vak.’

En wel tevreden lachte Jan, terwijl hij met de rederijkheid van een praatgragen oude voortvoer: ‘Nu zullen ze d'r spijt van hebben, de Roodrokken, dat ze ons doorgelaten hebben, maar daar is nu niets meer aan te doen. Hm, hm, hierheen kunnen de onzen niet meer, maar de kraal biedt hun vast geen kwade dekking. Pieter, m'n jongen, als we tijd hadden, dan zou je een prachtig schouwspel zien, maar je moet den commandant te gemoet rennen en hem verzoeken zijn marsch wat te verhaasten, want de Engelschen zijn zeker vierhonderd man sterk.... Maar vierhonderd van haarlui zijn niet veel tegen tachtig van de onzen, want één Boer telt tien Roodrokken. Daar weet ik van mee te praten, ik heb er nog al 'ns eentje neergeschoten, - maar het is verkeerd ons bloed te verspillen in kleine gevechten, het is beter, dat we ze gevangennemen. Ren, wat je paard loopen kan, en zeg hem, dat hij vliegen moet: elke minuut kan een menschenleven kosten. Vooruit dus, m'n jongen, maar zeg eerst aan Zimmer, dat hij den veldkornet bericht. Abraham van der Raadt is mijn vriend, en ik wou niet graag, dat hem in een gevecht wat overkwam. Je schiet altijd secuurder, als je weet, dat er in de nabijheid hulp is; ik ken dat, ik heb dat meer meegemaakt. Gauw, zeg ik, spaar je zelf noch je paard; een paard kan je verwisselen, maar een dood mensch is en blijft dood.’

Em oude Jan van Gracht knikte Pieter Huys goedkeurend na, als hij van de rotshelling afvloog, en, in het voorbijgaan een paar woorden toeroepend aan Zimmer, in den beugel sprong en wegrende. Dan nam de oude zijn geweer onder den arm en klauterde langzaam weder naar den voet van het kopje, waar hij het zich zoo gemakkelijk mogelijk maakte, den loop der dingen afwachtend, maar elk oogenblik klaar om aan den kamp deel te nemen, als er een vijand onder schot mocht komen. Dat hij zich aan groot gevaar blootstelde met alleen post te vatten een paar mijlen van zijn makkers, daar dacht hij niet aan. Trots zijn zeventig jaren telde hij nog voor tien gewone soldaten, en, als het er nauwde, stond hij er twintig met het geweer.

Zimmer was de hachelijkste taak toegewezen. Zoo lang hij door den pas reed, dacht hij aan geen gevaren, maar nauwelijks het kopje voorbij, zag hij in, dat iedere zenuw en iedere spier gespannen moest worden. Hij was op dit oogenblik juist even ver van den kraal als van de voorste geschutlinie der Engelschen. Rechttoe door te rijden ware zeker z'n dood, want dan gaf hij zich bloot aan het geweervuur des vijands in de nabijheid. En terwijl hij nog overlegde, wat het raadzaamst was, òf te paard een langen omweg te maken om den kraal van achteren te bereiken, òf te voet de schuilplaats zijner makkers probeeren te halen, zette zich reeds een Engelsche afdeeling in beweging naar zijn kant. Zimmer meende ontdekt te zijn en keerde zijn paard, doch bemerkte al gauw, dat niemand zich om zijn aanwezigheid op dit punt van 't slagveld bekommerde. Ras was zijn besluit genomen: oostwaarts te rijden, de geschutlinie te ontwijken en van den open kant in den kraal binnen te sluipen. Hij spoorde zijn paard en in galop ging het over de vlakte. Twintig minuten reed hij zoo door, dan zwenkte hij naar het zuiden om en rende een poos in die richting. Heel spoedig werd hij nu ontdekt, en een paar kogels, die bedenkelijk strijkelings zijn hoofd langs floten, deden hem dat op onaangename wijze kond.

De tweede geschutlinie der Engelschen had zich geformeerd en de soldaten op den heuvel hadden den eenzamen ruiter bemerkt en tot doelwit genomen.

Zimmer gleed uit den zadel, liet het paard aan zijn lot over en ging loopen op den kraal aan. Hij schatte den afstand nog hoogstens een mijl en zette het op een geregelden draf. Maar ook nu hield de vijand hem in het oog en weer suisden een paar kogels hem voorbij. Om op de gemakkelijkste wijze van dat spel af te komen liet hij zich plotseling op den grond vallen, alsof hij getroffen was. Hij lag een oogenblik roerloos en toen hij voorzichtig rondzag, meende hij te bemerken, dat niemand meer acht op hem gaf. Op handen en voeten kroop hij voort, tot hij nog slechts een paar honderd meters van zijn doel af was. Doch daar werd het gevaar ook grooter. Elke kogel, die over de muren van den kraal scheerde, vloog over de karroo heen. Hier was slechts het blinde toeval meester; zocht hij dekking aan den eenen kant, dan kwamen de kogels weer dicht van den anderen, zij kruisten in alle richtingen, de minste berekening was onmogelijk. In 't ronde dwarrelden de kleine roode stofwolken, aanwijzend, waar de kogels insloegen, onophoudelijk knalde en ritselde het door de kreupelboschjes en telkens regende het takken en gebladert naast en achter hem. Zimmer zag in, aan wat gevaar hij zich blootgaf, maar hij zou en moest zijn plan volvoeren.

Een paar minuten scheen hem het geschut uit den kraal te werken met troostloos lange tusschenpoozen. Dat maakte hem angstig, hij haastte zich nog meer; mogelijk, dat gindsche bodemverheffing hem eenige beveiliging bood, hij kroop voort, elk oogenblik voorbereid op een schot. Hij moest een oogenblik rusten om adem te scheppen, maar te duiken als een opgejaagde vogel viel mede zwaar. Waar hij zich nu bevond, was een kruispunt van het vliegend lood der op de karroo gelegerde soldaten. Aldoor floten de kogels over hem heen, het baatte niets, of hij zich al plat op den grond legde, tien schreden verder wierp hij zich in een kuil. Bij de geringste onvoorzichtige beweging, die hij maakte, suisde de dood aan zijn oor voorbij. Terug te kruipen was even gevaarlijk als blijven, de eenige uitweg was voort te zwoegen met handen en voeten langs den rotsigen grond. Hij sloot de oogen om niet te zien, waar de kogels zand opjoegen of steengruis wegsplinterden, maar des te duidelijker hoorde hij ze nu, zijn hart klopte als een hamer, gehanteerd door een sterk man en de tong kleefde hem gezwollen en stijf aan het gehemelte. Zijn gedachten werden verward, hij handelde als in een soort van doodsangst-droom, die hem dwong voort te werken met pijnlijke ledematen.

Doch nauwelijks dertig meter gevorderd op zijn heilloozen weg, bemerkte hij, dat de vlakte golfsgewijs opliep. Deze nieuwe hindernis gaf hem in eens zijn vastberadenheid en koelbloedigheid weer. Voor zoover hij met een snellen oogslag ramen kon, zou het te veel tijd eischen de hoogte óm te gaan, daar zij als een versteende golf noord-zuid liep, zoo wijd men zien kon; hij moest er dus over heen.

Zimmer drukte zich stijf tegen den grond en roeide voort met ellebogen en knieën. Toen hij over de ruglijn der heuveling gleed, werd zijn schedel getroffen als met een fellen zweepstriem. Hij kneep de oogen dicht, liet zich rollen als een kluwen en belandde in een dal vol melkdistels. Zijn hoed was weg, zijn geweer was hij kwijt en als hij eindelijk durfde voelen, welken weg de kogel genomen had, bevond hij, dat het lood slechts een diepe schram dwars over zijn hoofd had achtergelaten.

Een zucht van verlichting slaakte zijn toegeschroefde borst, en opnieuw werkte hij zich voort. Tot zijn verbazing geschiedde er niets meer: hij was er, kroop door een opening van den muur, en om en om bedekt met rood en bloederig stof, zijn kleeren aan flarden, zonk hij neer naast den veldkornet. Geen seconde kwam hij te vroeg en hij prees zich gelukkig, zijn leven gewaagd te hebben....

*_**

Welhaast dan zou de korte schemer invallen.

Waar een kier of spleet in de kraalruïnen gaapte, spuwden de Boerenbuksen kogels en braakte het vuur op de Engelschen, die het antwoord echter niet schuldig bleven. Zij wilden een eind aan de zaak maken en zich niet langer meer door een handvol wanhopenden laten ophouden. Hun bevelhebber schoof zijn kijker dicht, stak hem in den koker en zwaaide met zijn sabel om de reserve te wenken. Veertig manschappen kropen tegen de helling van de sloot op, formeerden zich en rukten over de karroo aan. De hardnekkige tegenweer ergerde hen, 't was hun al lang lang genoeg, ze kenden geen pardon meer. De majoor monsterde zijn achtersten troep en lachte tevreden: de houding der mannen was prachtig. Vóór hij zich bij hen aansloot om den aanval te leiden, keek hij om. Hij deed het heelemaal werktuiglijk en zonder een bepaald doel; hij wenschte er zich later geluk mee.

De twee kopjes schenen plotseling te leven, en.... en.... hij trok zijn kijker uit den koker en richtte hem naar het noordwesten. Vergiste hij zich of was het werkelijkheid?

Over de vlakte achter hem draafde een lange sliert ruiters zuidwaarts. Als een riem rijden zich de paarden en sneden zij den terugtocht der Engelsche patrouille af en uit het noorden en oosten renden nieuwe troepen aan. De pas scheen een reuzenmond, die vijanden over de vlakte spuwde. De kijker ontviel des majoors hand, welke naar zijn voorhoofd greep, waarop het angstzweet parelde. Met één blik had hij den toestand gepeild en ingezien, dat alles verloren was. Terwijl zijn soldaten de verdedigers van den kraal omsingelden, werden zij zelven ingesloten. 't Was weer een van die verbijsterende verrassingen, waaraan deze oorlog zoo rijk was.

Plotseling dreunde een kanonschot van uit den pas en een granaat sprong ratelend over de karroo. Wel richtte zij geen schade aan, maar ze bracht een pauze op het strijdtooneel. Aller oogen keken om naar het noorden, de geheven geweren zonken neer en een verlammende stilte trad in.

Dan knalden geweren en dreunde een tweede kanonschot, dat meer uitwerking had, midden in de eerste Engelsche geschutlinie ploften en sprongen de granaten. Een twintig mannen werden weggemaaid, anderen wilden vluchten van doodsschrik en angst. Zóó onverwacht en verbijsterend was voor de kraal-beschieters het kanonvuur, dat ze eenige oogenblikken bezinnens

[p. 264]

noodig hadden, eer zij zich omkeerden en aangevallen zagen in den rug. Bij het inslaan van een derden granaat, wendde de majoor zich tot den eenigen officier, dien hij behouden had:

‘Ziet gij dat?’ sprak hij en reikte hem zijn zakdoek, ‘bind dien vast aan uw sabel en rijd er heen.’

‘Maar, majoor Foley!’

‘Ja, ja, mooi praten, maar d'r helpt niets aan. Eer we de onzen bij elkaar hebben en de paarden klaar zijn, hebben die daar ons bereikt. 't Was misschien mogelijk verzamelen te blazen voor de voorsten en de achtersten en de massa hier te hebben vóór zij er zijn, maar wat dan nog? Zij vernietigen ons met een paar salvo's, en slaan we op de vlucht met de eene helft, dan vermorzelen ze de andere met hun kanonnen.’

De officier keek zijn overste aan en zag tranen in zijn oogen. Hij boog zijn hoofd voor het onvermijdelijke, nam den doek aan, steeg te paard - een soldaat had er al een gehaald voor hem zonder bevel - en rende noordwaarts. Onder den rit bond hij den doek aan zijn sabel, stak hem in de hoogte en riep zijn makkers toe het vuren te staken.

Eenige minuten later hield het schieten op, de meesten hadden de onderhandelingsvlag bemerkt. Alleen de allervoorste divisie, die al genaderd was dicht aan den zuidkant van den kraal, schoot door en zette den moordstrijd voort. De bevelhebber, de Boeren niet nog meer willende verbitteren en weerwraak vreezende, zond er in allerijl een bode heen om te waarschuwen, doch eer deze er was, ontbrandde er een kort, maar hevig gevecht op dit punt.

‘Ze zijn van dolle beesten gebeten,’ zei een Boer naast Van der Raadt, die verstomde en niet wist, wat dat beduiden moest, die stormloop der voorsten, terwijl de hoofdtroep de witte vlag heesch.

‘Zoo zie je, hoe de Roodrokken oorlog voeren,’ schreeuwde een tweede woedend.

‘Schiet, kerels, schiet!’ huilde een derde, als de veldkornet nog immer zweeg.

Daar spuwde en braakte de kraal een vuur, zóó hevig, als nog niet had gewerkt; op vijftig meter afstand van de steenruïnen sloegen dertig van de bestormers tegen den grond. Weerzijds woedde een moordrazernij.

Als losgelaten tijgers vielen de Engelschen den kraal binnen, een officier vloog de trappen op naar het dak.... ‘Luitenant, te laat!’ gilde hij, ‘ze hebben zich overgegeven!’

‘Wie, de Boeren?’

‘Neen, de onzen! Daar staan ze in twee donkere hoopen!’

Naast het stalgebouw lag nog een soldaat op de knieën in den kraal te loeren; gloeiend van haat waren zijn oogen en over zijn gezicht liep een smalle bloedstreep uit een huidwond bij de slapen. Hij ging een belofte vervullen, die hij bezworen had een uur geleden, toen zijn beste vriend was gevallen. Wacht, daar stond een vijand rechtop in een wagen te dansen en te gestikuleeren als een waanzinnige, wild vlamde de blik des soldaats, hij hief zijn geweer, legde lang aan en drukte af.

‘Ziezoo, mijn goeie vrind,’ grijnsde hij, ‘ik heb je al gewroken, ik schoot buitentijds een extra-Boer!’

rivierlandschap, naar de schilderij van bunke.

Zijn schot was het laatste, dat in 't gevecht bij Koopmanskraal werd afgevuurd, en de gedoode was.... Stephens, luitenant in het leger van Hare Majesteit de Koningin.

(Wordt vervolgd.)