De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

Het groote raadsel,
door G. Bruna.

VI.

Sinds dien avond, toen den dokter duidelijk was geworden, hoe het leven een voortdurend examen is, waarvan de uitslag na den dood wordt bekend gemaakt, had in hem een groote verandering plaats gehad. Had hij gedurende de maanden te voren wel de religieuze vragen ernstig overdacht en onderzocht, toch had hij 't meer gedaan als een liefhebberij-studie, uit zucht om de waarheid te weten, zonder die waarheid toe te passen op zijn eigen leven.

Maar nu begon hij zich rekenschap te geven van al zijn doen en laten. Elken avond vroeg hij zichzelven af, wat de doorleefde dag in dat groote oogenblik voor resultaat zou hebben: belooning of straf? Van elk boek, dat hij las, vroeg hij, of het hem even aangenaam of minder gevallig bij God zou maken, elke daad, elke gedachte onderwierp hij aan het oordeel van Hem, van Wien hij wel geen duidelijke voorstelling had, maar Dien hij toch gevoelde als neerziend op hem, als lettend op al zijn woorden, gelijk een examinator den voor hem zittenden candidaat, steeds meer stof vergaderend om het eindoordeel uit te spreken.

En daar hij nooit had vernomen van de liefde van dienzelfden God, van het oneindig, eeuwig verlangen, dat in den Hemel

[p. 244]

heerscht, dat de mensch moge behouden worden, daar Hij enkel den Rechter, den Wreker kende, werd hij somber en droefgeestig.

Was dit een reden van spijt en verwondering bij zijn kennissen en patiënten, die den goeden, opgewekten, hartelijken jongen zoo graag mochten lijden, ééne was er die er vreugde over gevoelde: zijn streng-Calvinistische hospita.

oud-honselersdijk in vogelzicht.

Deze had zich slechts matig verheugd, toen de dokter, na zijn materialistische belijdenis tegenover zijn eersten patiënt, begonnen was, bij ds. Zoete ter kerk te gaan. Integendeel, ze had er de conclusie uit getrokken, dat de preeken van den synodalen dominee zóó verwaterd waren, dat zelfs een ongeloovige er genoegen mee nemen kon. En haar minachting voor ds. Zoete, en dus tevens voor 't geloof van den dokter, was nog gestegen na het voorgevallene bij het sterfbed van dominee's buurvrouw, waar de schuldbewuste ziel zoo door hem was misleid.

Maar juist sedert dienzelfden avond was de dokter - dat had ze opgemerkt - veranderd, en ze had van die betere gesteldheid partij getrokken voor haar pogingen tot bekeering, door zoo nu en dan ernstig-godsdienstige werkjes op zijn kamer te leggen, die ook steeds werden gelezen, naar ze bespeuren kon.

Eindelijk had ze nu den vorigen avond al haar moed bijeengevat en den dokter, die sinds verscheiden weken niet ter kerk was gegaan, gevraagd of hij niet eens mee ging naar de gereformeerde kerk, ‘zooveel als de doleerende weet u, waar ik bij ben.’

En wel had hij nog even geaarzeld, een kleur gekregen en over iets anders gepraat, maar toen toch gezegd, dat hij 't doen zou, als hij wat beter was.

De jonge dokter was niet beter, toen hij ontwaakte. Hij gevoelde een rilling over al zijn leden, een verstijving van zijn spieren en een hevigen steek in de zijde.

Zou hij? Maar neen, hij wou opstaan en doen of hem niets scheelde: dat steeds zichzelf waarnemen en onderzoeken bracht hem maar tot inbeelding van allerlei kwalen.

Maar als hij opstond, moest hij naar de kerk. Naar de doleerende kerk. Hij, die voor een jaar nog niet wist, wat een kerk was, nu fijn! Hij glimlachte even, maar schrok over zijn gemis van ernst, dat hem als een misdaad voorkwam.

Zou 't hem geen nadeel doen in zijn praktijk? Maar ook deze gedachte wierp hij van zich. Hij zou gaan, maar o, die pijn in de zij.

Met wantrouwende blikken zagen de bezoekers der doleerende kerk den dokter aan, toen hij binnenkwam. Een vreemde in hun kringetje verstoorde steeds eenigszins de intimiteit, verhinderde bovendien den ouden predikant om gemoedelijk-eenvoudig in zijn spreken te zijn, als hij gewoonlijk was.

De dokter schoof aarzelend een der rood-bruin geverfde banken in, ging zitten en zag rond, hier en daar verontwaardigde blikken ontmoetend van degenen, die hem kwalijk namen, dat hij niet eerst het gebruikelijk gebed staande deed. Vóór hem een lage preekstoel en daaronder een voorlezersbank, beide voorzien van een grooten statenbijbel met koperen hoeken en sloten. Rechts en links borden met de nummers der psalmen, die gezongen zouden worden; een orgel was er niet.

Het was tien uur en daar verscheen de voorzanger, die de tien geboden voorlas op een toon van het grootste gewicht en daarna een psalm opgaf, welke slepend werd ingezet en nog slepender gezongen. Inmiddels trad de kerkeraad uit een zijdeur binnen, ernstige mannen in zwarte kleeding, met neergebogen hoofden, allen nieuwsgierig naar den dokter ziend, wiens aanwezigheid hun door den koster al was gemeld. Ten slotte de oude predikant, met waardigheid aan de trap van den preekstoel zijn handen vouwend en biddend.

Eindelijk was het psalmvers uit; de zegen werd uitgesproken, een stuk uit de H. Schrift voorgelezen, een lang, zeer lang gebed gezegd, nog eens gezongen en de preek begon.

Deze handelde over het woord uit de Apocalypse, waar wordt verklaard, dat in den Hemel niets zal binnengaan, van wat ook maar eenigszins onrein is.

Met ernst drong de oude dominee er op aan, dat men dit woord toch ter harte zou nemen. Maar de conclusie, die uit deze groote waarheid werd getrokken, was geheel anders dan de dokter had verwacht, die aandachtig zat te luisteren, na den eersten weerzin tegen het onnatuurlijkernstige en gewichtige van dit alles te hebben overwonnen. Hij verwachtte dat een vermaning zou volgen, om vooral rein te zijn van hart, opdat men den Hemel zou kunnen binnengaan, maar hij hoorde niets anders dan een ‘wee ons, wee ons zondaars,’ dat tienmaal herhaald en toe-

[p. 245]

gelicht werd, waarop het Amen volgde.

Vol van allerlei gedachten kwam hij thuis. Gedachten aan de bijzonderheden van de godsdienstoefening, die hij zooeven had bijgewoond. Een mengeling van gewaarwordingen woelde in hem dooreen. Eenerzijds sympathie voor den predikant, dien het waarlijk ernst was met wat hij zeide, anderzijds vrees en angst voor de mogelijkheid, dat zoo het leven moest worden opgevat. En toch, 't was duidelijk: als de Hemel een Hemel zou wezen, mocht er geen enkel mensch met nog eenig gebrek worden toegelaten. Maar wie zou dan ooit daar binnengaan?

Een groote angst overkwam hem; hij had koorts; de pijn in de zijde werd erger en het was of zijn geheele long aan dien kant verstijfde.

Hij ontkleedde zich gedeeltelijk en ging te bed liggen. Een benauwde slaap overviel hem. Hij droomde, hoe hjj stond voor een prachtig paleis; en hij wilde daar binnengaan. Maar plotseling schoot er een dienaar op hem los en wees hem op zijn kleeren, die vol vlekken waren; hij schrok, hij deinsde achteruit, hij verloor den grond onder zijn voeten; een diepe afgrond opende zich....

huidig honselersdijk, eenige bijgebouwen van het oude.

Het was al een eind in den namiddag; hij had geslapen, maar gevoelde zich niet beter. Een hoestbui overviel hem; slijm kwam in zijn mond, hij greep zijn zakdoek: 't was bruinrood: longontsteking.

‘Juffrouw!’

't Duurde een heele poos, eer zij kwam.

‘Is u op bed, mijnheer?’

‘Ja, ik ben ziek, haal gauw dokter Jansen uit’ - een hoestbui - ‘uit het dorp.’

‘Ja, mijnheer, ja. Och, hemel, is u zoo ziek en ik had u juist willen vragen over de preek, maar laat ik eerst gaan. Hebt u niets noodig?’

De dokter wou iets zeggen, maar een nieuwe hoestbui overviel hem en daarna geraakte hij opnieuw in een koortsachtigen slaap. Half droomend, half wakend, ging alles hem voor den geest voorbij, wat de

[p. 246]

laatste maanden zijn gedachten had bezig gehouden. Hoe de dood plotseling voor hem was gekomen en de vraag, wat daarachter lag. Hoe hij twee wegen had leeren zien, den weg van belooning, den weg van straf.... En nu eindelijk, hoe 't hem was duidelijk geworden, dat van loon geen sprake kon zijn, alleen van straf, want niemand was rein genoeg, den Hemel te betreden.

Een vreeselijke worsteling ging hij bebeproeven: het was hem, of er een hooge berg voor hem stond en het bevel tot hem kwam, in één seconde over den top te vliegen. Dan weer moest hij over een zee, maar haastig, snel....

Toen hij ontwaakte stond dokter Jansen aan zijn bed.

‘Wat is er? Longontsteking?’

Hij knikte. ‘Ja, dokter, maar, maar dat andere.’

‘Welk andere?’

‘O, de Hemel is zoo rein en ik kan er niet in, o, zeg me, hoe dat kan, is die dan niet voor de menschen bestemd?’

‘Ja, zeker, daarop geeft de katholieke leer het antwoord; maar blijf nu rustig, agiteer je niet, ik zal je wat compressen opleggen.’

Even later sliep de patiënt weer in. ‘Het antwoord, de katholieke leer geeft antwoord....’

VII.

Het was een mooie herfstdag. Al bijna winter, want de boomen waren kaal en morgen zou 't de eerste November zijn. Maar de zon scheen zoo warm uit den helderen hemel, dat 't bepaald lekker was voor het raam te zitten en te kijken naar de vroolijk vergulde straten en de huppelende musschen en de spelende jongens.

Dokter Antoni genoot ervan. Hij was bleek geworden in zijn ziekte, die niet lang had geduurd, maar zeer hevig was geweest. Hij gevoelde zich zeer zwak en toch prettig, alsof hem een last was afgenomen. Want hij was totaal hersteld; zijn geneesheer had afscheid van hem genomen, en hij zou vandaag weer uitgaan om zelf zijn patiënten te bezoeken, voor zoover ze namelijk in dien tijd door dokter Jansen waren behandeld.

Alles kwam hem nogmaals in 't geheugen: die Zondag, toen hij ziek werd, die preek, die vraag... dat was toch vreemd, dat dokter Jansen daarop nooit teruggekomen was. De katholieke leer geeft antwoord op die vraag. Hij moest weten, wat dat antwoord was. Wel was zijn belangstelling niet meer zoo groot, of liever niet zoo diep-ernstig; het was hem of de dood voorloopig niets met hem te maken had en hij niets met den dood, maar hij wilde 't toch weten. Hij zou bij ds. Zoete aanloopen, om hem meteen te bedanken voor de attentie, dat hij dagelijks had laten vragen, hoe 't ging, want zelf was hij er niet geweest: 's dokters bezoek aan de doleerende kerk had hem afgeschrikt en bevreesd gemaakt voor lastige quaesties en een ontmoeting met den ouden gereformeerden predikant.

Tot zelfs de meid, die hem opendeed, keek een beetje zonderling, met dat minachtend medelijdend glimlachje, dat in meer liberaal-protestantsche kringen dient om een oordeel over fijnen uit te drukken. Nadat hij in den salon - niet zooals vroeger in de studeerkamer - was gelaten, liet mevrouw zich verontschuldigen, daar ze het erg druk had. De ware reden was geen andere, dan dat ze bevreesd was voor een scène, maar dominee zou terstond komen.

Dominee kwam, koud, afgemeten, ernstig, gemaakt, zoo heelemaal anders dan vroeger en dr. Antoni begon voor 't eerst iets te begrijpen van de diepe verschillen, die onder protestanten heerschen, al verbindt hen dan ook de naam. Niet zonder eenige verbazing bij hem op te wekken: het princiep van verstands- en gewetensvrijheid sloot volgens zijn meening in zich dat men elkaars afwijkingen moest waardeeren. En hij begon daarom terstond op den man af te vragen: ‘Waarom heb ik u niet eens gezien in al dien tijd? Ik was toch wel in een toestand, waarin geestelijke hulp of althans raad noodig had kunnen worden.’

‘Ja, ziet u, ik dacht...’

‘U dacht, dat u mij niet welkom was, omdat we over een punt van meening verschillen? Maar staat het dan als protestant mij niet vrij, te gelooven, wat ik meen, dat waarheid is? En ik wil u wel zeggen, dat ik in mijn geloof nog ben versterkt: wanneer men voor den dood staat, is de eerste gedachte niet aan loon, maar aan straf. Dan gevoelen we, dat we meer hebben verzuimd dan verricht. Dat niet God onze, maar dat wij Gods schuldenaars zijn.’

‘Ja,’ zei ds. Zoete, ‘ik zie wel, dat mijn vermoeden juist was, u is gekomen om met mij te redetwisten, maar ik zeg u, ik laat me niet door dergelijke beweringen van mijn gevestigde principes afbrengen.’

‘O,’ zei de dokter onthutst, ‘dat is ook heelemaal mijn bedoeling niet. Maar ik kwam u eens bedanken voor uw attentie en dan zonder te polemiseeren, mag ik u een theologische vraag doen? Ik beloof u, dat ik er niet over twisten zal, want 't gaat over iets waar we beiden evenver vandaan staan, over 't Catholicisme....’

‘Ah,’ lachte de predikant triomfantelijk, ‘ik dacht het wel, dat komt er van als men zich aan zulk een Jezuïet toevertrouwt. Natuurlijk heeft hij weer getracht een zieltje te winnen; die proselietenmakerij zit dien menschen in het bloed.’

Verontwaardigd wilde de jonge arts zijn collega verdedigen, maar zijn gastheer viel hem in de rede: ‘Gaat ge mee naar mijn kamer? Ik ben blij, dat ge ten minste mij nog zooveel vertrouwt, ik zal u inlichten, want van paapsche streken, daar heb ik ondervinding van.’

Men kende den bedaarden, stillen, weemoedigen man niet meer. Zoo schuw hij er anders uitzag, zoo moedig, overmoedig was thans zijn blik en gebaar. Voor de doleerenden had hij blijkbaar eenige vrees, voor de Roomschen niets dan minachting.

‘En wat wou je nu weten?’ vroeg hij op denzelfden toon van eens even die dwaasheden te zullen verpletteren.

‘Ik wou weten, ja.... ja, 't is een beetje moeilijk u alles uit te leggen, vooral daar u 't niet met me eens is, maar ik weet beter; geeft u mij een katholiek boek, waarin staat de leer der Roomsche Kerk. Ik breng 't u morgen terug.’

Het air van overwinnaar bij voorbaat, maakte plaats voor de grootste verlegenheid, terwijl ds. Zoete zijn blik liet gaan over de rijen banden in zijn boekenkast.

‘Ja, natuurlijk kan ik u wel iets geven over Rome....’

Hij stond op en kwam even later met een niet zeer dik boek terug. ‘Dit kan ik u zelfs cadeau doen, daar ik er meer exemplaren van heb.’

De dokter las: ‘Rome's leerstellingen en bedoelingen’ en bladerde het even door. Maar toen gaf hij;t terug. ‘Dat is niet wat ik bedoel; dit is door een predikant geschreven en schijnt me meer een polemiek tegen Rome en u moet niet denken, dat ik Roomsch wil worden. Neen, ik wilde van katholieke zijde iets hebben: Een uitgebreide catechismus is al voldoende.’

Nieuwe verlegenheid; opnieuw zoeken.

(Wordt vervolgd.)