De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

[p. 225]

[Nummer 29]

Het groote raadsel,
door G. Bruna.
(Vervolg.)

‘Goeden morgen, mijnheer,’ begon de hospita na een kuchje.

‘Ja, goeden morgen.’

Weer een kuchje en stilte.

‘Ja ziet u, als ik nu de kamer zal moeten doen....’

Haar hoop, dat mijnheer de conclusie zelf zou trekken, werd niet vervuld; mijnheer las door.

‘Zal ik strakjes maar eens terugkomen?’

‘Ja, dat is goed, heel goed.’

Hoofdschuddend ging de juffrouw weg, plotseling vol aangename herinneringen aan den vroegeren mijnheer, die altijd even laat opstond en op zijn kamer, of liever haar kamer, haar eigen mooie kamer, nooit menschen liet doodvallen.

Toen ze een uur later weer na een bescheiden tikje en twee kuchjes en weer zonder antwoord op al deze teekenen van haar komst was binnengetreden, rees haar ontsteltenis.

De dokter had zijn jas uitgetrokken en zat met de grootste aandacht zijn borst te bekijken, diep ademhalend en telkens iets mompelend.

Gelukkig stond hij plotseling op, gooide het boek dicht, dat voor hem lag, trok zijn jas aan en zei: ‘Ik ga eens een uurtje wandelen’, en daarop tot zich zelf: ‘wees niet mal, kerel.’

De juffrouw keek hem bezorgd na: Wat bedoelde hij met mal zijn? En waarom was hij zoo zenuwachtig en zoo bleek? 't Zou wel van die geschiedenis van gisteren komen. Misschien had hij berouw, dat hij dien man zoo de eeuwigheid had laten ingaan. Ze sloeg de oogen ten hemel, maar plotseling bezon ze zich: daar had ze zich haast bezondigd aan de Roomsche afgoderij van te bidden voor een overledene. En de dominé had er nog zoo tegen gepreekt, dat 't heel slecht was: geoordeeld was geoordeeld, daar was niets meer aan te doen. Dus hij was nou in den hemel of in.... Neen, dat wou ze toch maar niet zoo gelooven; kwaad was de man nooit geweest. Maar was hij dan zoo maar in den hemel, nadat hij een minuut te voren nog niet had geweten, dat er een hemel was...?

't Zweet brak haar uit. En 't was ook al laat, ze moest doorwerken aan haar kamer.

op het strand, naar de schilderij van souza pinto.

Ze was juist bezig het theelichtje aan te steken met de witglazen ruitjes, die allerlei landschappen vertoonden, toen de dokter weer kwam. De wandeling scheen hem niet te hebben gekalmeerd; hij was nog gejaagd en bleek. Maar gewetensbezwaren schenen

[p. 226]

niet de oorzaak te zijn; hij liep ten minste haastig naar het boek, dat hij zoo straks had dichtgeslagen en dat de juffrouw onder 't kamerdoen eens heel eventjes had ingekeken.

‘Ja, 't komt uit,’ mompelde hij, ‘'t komt uit. Dat is geheel 't geval.’ En daarop luid: ‘Juffrouw, is hier in de buurt ook nog een andere dokter?’

‘Ja zeker, mijnheer, hier in de stad wel, wist u dat niet, de oude dok....’

‘Neen, dat bedoel ik niet; in een naburige plaats, meen ik.’

‘Ja, wat zal ik u zeggen. Natuurlijk zijn daar dokters. Zoo bij voorbeeld in Rietberg, dat groote dorp in den polder, heb je dokter Jansen. Ze zeggen, dat 't een heel goed man is, maar ik weet niet, ik zou 't niet op hem hebben....’ Ze wachtte of niet geïnformeerd zou worden naar de reden, waarom ze 't niet op den dokter van Rietberg zou hebben, maar vervolgde toen: ‘Maar ze zeggen wel, dat 't een goede man is.’

‘Is dat hier ver vandaan?’

‘O, ja, dat valt niet mee, daar ben ik wel eens heengeloopen, vroeger ziet u, met mijn man-zaliger, maar 't was wel twee uur.’

‘Is de weg goed voor de fiets?’

‘Ik zou 't wel denken, maar anders van fietsen heb ik geen verstand en van den weg weet ik ook niet veel meer af; 't is trouwens al, laat eens kijken, hoe lang zou dat geleden wezen?’

De juffrouw zette zich in postuur, om dat eens op haar gemak te gaan uitrekenen, toen haar ‘kamerheer’ plotseling heel kortaf zei:

‘'t Is goed, juffrouw, ik zal u straks schellen, als ik klaar ben.’

Pruttelend ging ze weg; wat was hij kortaf, neen hoor, hij viel haar niet mee, en zoo'n heele beste betaler zou hij ook wel niet wezen, want na dat ongeval zou 't met de patiënten wel niet zoo hard loopen. En wat moest hij bij dien Roomschen dokter doen in Rietberg?

Hij zelf zat er intusschen juist aan te denken, of hij zich niet belachelijk maakte met daarheen te gaan. Was 't geen verbeelding? Zou hij den morbus medicorum, de reeks van ingebeelde kwalen, waaraan zijn medestudenten in hun studietijd zooveel geleden hadden, nu pas gaan krijgen? Maar stellig, 't waren wel degelijk de eerste officieele verschijnselen. Hij was blootgesteld aan 't zelfde lot als gisteren zijn eersten patiënt had getroffen, hij leed aan een hartkwaal, die plotseling den dood kon veroorzaken. De dood. En dan?

Wat had de stervende hem gisteren in dat laatste oogenblik nog willen zeggen? Was 't een verwijt, dat hij hem had willen doen over zijn ‘niets?’

Hij stond op; van zijn boterham was nog maar een klein stukje gebruikt, want hij had geen trek meer. Waar was dat boekje ook weer? Daar lag het nog met het vouwbeen er op: ‘Wat brengt de dood?’

Plotseling stond er een grijnzende conclusie voor zijn geest: zou hij niet misschien binnen een paar dagen zelf weten, bij eigen ondervinding, wat de dood brengen ging? Wellicht vandaag nog? Was hij geen hartlijder?

De groote vraag moest nu eerst beantwoord worden, in elk geval gezien, wat deze schrijver daarvan dacht.

Hij ging zitten, sneed haastig een paar bladzijden open en begon te lezen. 't Was blijkbaar van een buitengewoon geleerde -, 't geschrift, dat bemerkte hij spoedig.

Diepzinnige uitdrukkingen, die verschrikkelijk geleerd er uit zagen en bij nadere beschouwing volstrekt niets zeiden, vele vreemde, aan Latijn en Grieksch ontleende woorden, heel lange zinnen; als de schrijver geen professor was, dan verdiende hij 't toch zeker te worden. Zoo zou alleen deze zin daarop al aanspraak geven, die juist op de helft van 't boekje te vinden was:

‘Hebben we dus de positieve getuigenissen geraadpleegd van mannen en, met mannen in intellectueel opzicht gelijk te stellen, vrouwen, wier oordeel over de vraag van het post mortem toch wel mag worden gehoord, daar slechts weinig wijsgeeren de sententie uitspreken, dat de dood voor de vrouwenziel andere gevolgen dan voor die van den man zou hebben, dan blijft ons na het hooren der getuigen, die “ja” antwoorden, billijkheidshalve niets over dan de stem te vernemen van hen, die de antithese van het bovengenoemd positief oordeel als hun overtuiging hebben uitgesproken en derhalve op de vraag, welke den titel van ons bescheiden geschrift uitmaakt, een ontkennend of althans een zoo onzeker antwoord hebben gegeven, dat het met een ontkenning zal mogen worden gelijkgesteld.’

Het heele boekje was trouwens in dezen zin weergegeven. Het eerste deel bestond namelijk uit een groote reeks aanhalingen van auteurs, die meenden, dat de dood het einde niet was, wat natuurlijk niets anders bewees, dan dat de genoemden er zoo over dachten. En het tweede deel bevatte een precies even groote reeks van meeningen, dat de dood het einde wel was, welke beweringen natuurlijk ook niets veranderden aan de feitelijke werkelijkheid.

Dit begreep de lezer van dit oogenblik, onze jonge dokter, ook en spoedig begon hij geheele reeksen van deze beweringen over te slaan, om te zien, wat de schrijver van 't boekje zelf nu eigenlijk van oordeel was, een op zichzelf ook wel onbelangrijk feit, maar dat hem toch belang inboezemde.

De conclusie nu was wel de moeite waard om gelezen te worden, zoo typisch professoraal. De hooggeleerde, want dat moest hij zijn, besloot in een gelukkig zeer draaglijken zin: ‘Daar evenveel getuigenissen vóór als tegen zijn aan te halen, blijkt, dat de zaak niet vaststaat; daarom is het beste, zich daarmee niet op te houden of in te laten, maar dit leven eenvoudig te leven, alsof er geen ander is.’

De dokter sprong op: ‘Wat een stommeling!’ riep hij uit, het boek wegwerpende en de kamer met groote passen op en neer gaand. Hij gevoelde reeds duidelijk, dat de redeneering van de pas doorlezen brochure onjuist was, maar zich duidelijk rekenschap geven, waar de fout zat, kon hij nog niet terstond.

Eerst dacht hij er aan, zijn ontbijt voort te zetten, en zich verder niet om de zaak te bekommeren, maar een oogenblik van ingehouden adem en zelfwaarneming bracht het schrikbeeld, dat de dood misschien vlak nabij was, weer voor zijn geest en halfluid sprekend, op zijn vingers tellend, alsof het een rekensom gold, begon hij: ‘Er zijn dus drie mogelijkheden: ten eerste er is niets na den dood, ten tweede er is een vervolg, ten derde het is onzeker.

Dat laatste is voor mij nog 't geval. Wat heeft dit nu voor invloed? Laat ik eens een vergelijking zoeken... mijn hartkwaal, òf ik heb geen hartkwaal, òf ik heb er wel een, òf het is twijfelachtig. Wat moet ik nu in 't laatste geval doen? Moet ik dan handelen, alsof zij er niet is?

‘Neen, juist andersom, dan handel ik tot ik beter weet, alsof de kwaal er wel is. Zoolang als de onzekerheid duurt, moet de mogelijkheid in 't oog worden gehouden. Ik zou geen rust hebben, er zoo maar mee door te loopen. Ik moet eens naar dien dokter Jansen. Wanneer? Zou ik vandaag gaan? Dat zal misschien een slechten indruk maken, alsof ik hem ga raadplegen over 't geval van gisteren.’

Zijn halfluide alleenspraak was in onverstaanbaar prevelen overgegaan. Maar plotseling hervatte hij luider: ‘Ja, en zoo is 't nu ook met den dood, als je niet weet of er iets is, zou het stom zijn, te doen, of er niets was; dat zou een schrik wezen, als je ontdekte, dat je je had vergist.... God beware me.... Ja, binnen.’

‘O, neemt u me niet kwalijk, mijnheer, maar ik dacht, het duurde zoo lang, dat u me zeker al had gescheld, maar dat ik 't soms niet had gehoord. Wat zie ik, hebt u nog niet gegeten, dan kom ik straks....’

‘Neen, neemt u maar af, juffrouw, ik heb, ik moet..... welken kant op ligt Rietberg?’

‘Rietberg, mijnheer? Zoo, wou u daar zoo maar ineens naar toe. Maar ik kan er niet voor instaan, ziet u, dat die dokter nou juist thuis is. En dan, zonder iets kwaads van den man te spreken, maar ziet u, ik wil 't u toch zeggen, hij....’

Een ongeduldig stampvoeten stuitte haren woordenvloed en terstond vervolgde ze: ‘U slaat hier dadelijk den hoek om en dan langs 't stadhuis, dat zult u wel zien, en dan rechtuit; 't is zoo gemakkelijk, of de weg voor u alleen is aangelegd, alhoewel dat toch al heel wat jaren moet geleden zijn....’

‘Als er iemand voor me komt, dan zegt u maar, dat ik niet thuis ben; maar u zegt niet, waar ik heen ben. Is mijn fiets in de gang?’

‘Ja, mijnheer.’

Ze luisterde even tot hij weg was en toen zei ze philosophisch ‘nou’, en herhaalde even wijsgeerig ‘nou’, een woord waarin heel veel opgesloten lag, zooveel, dat ze 't zelf eigenlijk allemaal niet wist.

III.

't Was een verrukkelijke morgen, toen hij langs den straatweg trapte, die naar Rietberg voerde. In de diepe slooten aan den weg kwaakte reeds genoeglijk hier en daar een oude kikker, die bij zijn nadering in 't water plonsde; kwikstaartjes huppelden coquet voor hem uit, en eenige leeuweriken pikten nog juist een korreltje, voordat de fiets er over reed. In de weiden stonden dom-goedig met groote ooren en opengespalkte oogen de koeien te kijken en een jong paard begon met hem een wedloop, totdat een hek het stuitte en het met een sprong zich omdraaide om de weide in andere richting nog eens door te rennen.

Vóór de boerderijen bloeiden witte appelboomen en tegen den muur een perzik met zijn fijn-rose bloempjes, terwijl op de bloemperken jonge plantjes uitkwamen, door takkebossen tegen de pikkende en krabbende kippen en den eigenwijzen haan beschermd.

Een goed kwartier had hij zoo doorgereden, toen in de verte reeds te midden van een reusachtigen bouquet bloeiende kastanjeboomen het spitsje van een toren zich verhief en nog een spits en een molenwiek, allemaal teekenen, dat Rietberg niet ver meer was.

De Roomsche kerk zeker en de protestantsche - plotseling hield hij in: de protestantsche kerk te Rietberg, wie was daar ook weer predikant? Was 't niet zijn studiegenoot Beenstra? Ja, waarachtig, die was het. Met een soort spotlachje dacht hij aan den boerenzoon, die als student meer dan twee jaar noodig had om een heer te worden, maar toen ook zich ontpopte als een haantje de voorste op alle vergaderingen en disputen, en daarbij tevens het orthodoxe geloof van zijn vader en moeder had verlaten, om ultra-modern te worden en dit aan allen, die 't hooren wilden, te verkondigen.

Met een zekere minachting had hij, de medicus, als student steeds op deze theologen neergezien, niet begrijpende, wat hun studie voor wetenschappelijks en wat hun toekomstig ambt voor nuttigs had, en een oogenblik kwam dit oude gevoel weer boven om plotseling weer te verdwijnen bij de gedachte aan de overweging van dezen morgen. Inderdaad, als hun wetenschap een antwoord wist te geven op die groote ernstige vraag: ‘Wat is er na den dood?’ dan diende die kennis toch wel ergens voor. Dan had hun prediking wel eenig nut.

Hij had intusschen de eerste huizen van 't dorp reeds bereikt, en zoodra hij een

[p. 227]

jongen ontmoette, die er iets minder dom uitzag dan de anderen, die hij tegengekomen was, sprong hij van zijn fiets en vroeg, waar de dokter woonde.

‘Daar in dat groene huis.’

Hij volgde den uitgestoken krommen vinger en zag spoedig 't huis, dat wel niet aangewezen, maar dan toch blijkbaar bedoeld werd. Even later stond hij voor 't ijzeren hek, waartegen hij zijn rijwiel zette, en stapte over het zeer schoon geschrobde straatje van gele steentjes naar de blauwe hardsteenen stoep. Een hond kwam brommend uit zijn hok en zag hem wantrouwend aan. Maar de bezoeker zelf lette weinig op dit alles; er kwam plotseling een zekere schaamte bij hem op over de reden, die hem hierheen bracht; ze scheen hem nu ook een onbeduidend spel der verbeelding, die heele kwaal, die hem een paar uur zoo angstig had gemaakt. Zou hij teruggaan? Maar neen, hij was al gezien door die donkere oogen, die uit de kamer over 't ouderwetsche horretje hadden geloerd. Hij belde dus aan, en even later zagen dezelfde oogen hem aan, terwijl de bekoorlijke bezitster, een jong meisje van twintig jaar, hem vroeg: ‘Wat blieft u, mijnheer?’

‘O, juffrouw, is, is de dokter thuis?’

‘'t Spijt me wel, maar pa is uit en zal nog wel een uur wegblijven; 't dorp is zoo uitgestrekt, ziet u. Maar wilt u binnenkomen en wachten?’

‘Neen, dank u,’ zei hij verlicht, ‘maar wilt u mij eens zeggen, waar de dominé woont. En kent u ook zijn naam? Is het niet Beenstra?’

‘Juist, mijnheer Beenstra, dat geloof ik ook, ja dat is het, ziet u, hij is hier nog niet lang en.... Maar kijk,’ viel ze zichzelve in de rede, ‘daar komt hij juist aan. Bij die begrafenis daar.’

Inderdaad, van een zijweg naderde een droevige stoet. Vooraan de koster, in 't volle besef zijner waardigheid, dan de door twaalf mannen gedragen kist, met zwart laken overdekt, en daarachter naast een ouden man, die diep gebukt ging, de predikant, terwijl de volgenden een zekeren afstand bewaarden.

Zwijgend lieten het jonge meisje aan de deur en haar bezoeker op de stoep den stoet passeeren, waarbij de laatste zijn hoed afnam en de eerste even de oogen opsloeg en een gebedje prevelde. Toen zeide de dokter:

‘Ja, hij is het, maar ook hij heeft nu geen tijd voor mij. Maar ik hoop spoedig weer in Rietberg te komen. Dag, juffrouw.’

Hij nam zijn hoed af en was met een paar passen bij 't hek, waar hij zijn voertuig beetpakte en er juist op wilde springen, toen een onverwacht geluid hem even deed opluisteren. Vlak bij hem begon een klok te luiden.

‘Ik moet daar toch eens meer van zien, van zoo'n dorpsbegrafenis,’ zei hij zacht tot zichzelven, ‘en wat Beenstra daar te vertellen heeft,’ dacht hij met een spotlachje, dat echter niet zoo gemeend was, als 't een dag te voren zou zijn geweest. Het interesseerde hem nu, wat de theologie leerde.

Langzaam stapte hij met zijn fiets in de hand naar de kerkhofpoort, waar de lijkstoet was binnengegaan.

Daar schaarden zich allen rondom een hoop versch uitgegraven zand, terwijl de kist boven den kuil op twee balken werd geplaatst. Allen namen hun hoed af en even later klonk de scherpe stem van den predikant, 't Was Beenstra nog, geheel zooals hij hem had gekend. Ook in de verhevenheid zijner woorden, die daarop neerkwamen, dat de overledene heel braaf was geweest en dat de familie reden had om heel treurig te wezen, maar dat zijn braafheid weer hun droefheid moest verminderen.

‘Hm,’ zei de hoorder, die aan de blikken van den predikant had gezien, dat ds. Beenstra hem had herkend. ‘Daar word ik niet veel wijzer van.’

Juist maakte hij aanstalten om heen te gaan, daar de eerste schoppen aarde dof op de kist neerploften en allen hun hoeden weer opzetten, toen hij plotseling den predikant recht op zich af zag stevenen.

‘Dag, Antoni, hoe gaat het?’ klonk het met zekere welwillende deftigheid, die werd besluierd door een verlegen lachje.

‘Kijk, Beenstra, uitstekend, kerel. Ik was toevallig hier en wou je in de uitoefening van je functie eens hooren.’

‘Juist, ik had daar iets te doen, een gebruik, waarmee men niet breken kan, maar ga nu mee naar mijn huis, een mooi excuus voor me, om niet weer mee naar 't sterfhuis te gaan.’

‘Ik kan anders wel eens terugkomen.’

‘Neen, neen, je weet niet, hoe moeilijk het is, bij zulke gelegenheden in huis weer te moeten spreken en iets te zeggen, dat nieuw, dat frisch is.’

‘Is dat dan noodig?’

‘Hoe bedoel je dat?’

‘Wel, dat het heelemaal niet noodig is, telkens iets nieuws te zeggen; ik schrijf bij elk ziektegeval toch ook niet telkens nieuwe medicijnen voor. Als 't goed is en beproefd, dat is voldoende.’

‘Ik begrijp je nog niet goed,’ zei de predikant, met zijn gast oploopend.

‘Wel, je bent theoloog, niet waar? Nu dan leert je wetenschap je, wat er is na den dood. Dat vertel je den menschen, en als ik dat van morgen ook gehoord had, was ik al meer dan tevreden geweest.’

Beenstra keek zijn studiegenoot Antoni eens aan. Was dat dezelfde, die altijd met de theologie had gespot? Die als volslagen materialist bekend stond?

‘Ja, kijk me maar niet zoo aan; dat ik naar je ging luisteren, was alleen om dat te vernemen en als ik even met je naar je huis ga, pastorie wil ik zeggen, dan is het enkel om daar meer van te hooren. Is dat je huis?’

Ze betraden een mooien voortuin, aan weerszijden met heesters beplant, die jong groen en frissche bloempjes vertoonden, en stonden even later in een ruime vestibule, waaruit ze in de gezellige studeerkamer van den predikant traden, waar de huishoudster hoogst verrast opschrok, dat dominé al zoo gauw terug was, maar terstond, toen ze den vreemde ontdekte, een allervriendelijkst gezicht trok en met een soort buiging verdween.

Spoedig zaten beiden op hun gemak bij een sigaar en de dokter hernam: ‘Ja, nu moet ik van jou als theoloog eens weten, waar die man is, dien je zoo juist hebt begraven. Zijn ziel wel te verstaan?’

‘Waar die is?’ luidde de schuchtere wedervraag.

‘Ja, natuurlijk, ik zie daar een kast vol boeken, dat is toch zeker voor een deel theologie. Welnu, daar moet 't toch instaan.’

De predikant lachte. ‘Je hebt nog niet veel begrip van theologie, als wetenschap opgevat namelijk. Dat is hoogere en vergelijkende godsdienststudie en folklore en litteratuur en wijsbegeerte.’

‘Wijsbegeerte, mooi, daar hoort het bij, volgens mijn idee. Daar moet je wezen. Maar dat weet je toch zeker, nu je al zoo lang hebt gestudeerd. Waar is die man nu?’

‘Ja, dat is een moeilijke kwestie, ik heb me daar nog niet zoo heel diep ingewerkt. Vanmorgen kreeg ik juist een boekje, hier is het: “Wat brengt de dood?” Zou je dat?....’

‘Schei alsjeblief uit met dat malle ding, dat heb ik zelf, maar dat is een prul.’

Er werd geklopt en, voordat antwoord kon worden gegeven, ging de deur open.

‘Kijk, collega, al thuis,’ klonk een mooie, diepe mannenstem. ‘O pardon,’ vervolgde hij, ‘ik wist niet, dat je bezoek had, ik ben zoo maar achterin geloopen, maar....’

‘Nou, kom binnen, kom binnen; mag ik de heeren eens aan elkaar voorstellen: mijn collega Zoete, dokter Antoni. Je bent toch immers al arts?’

‘Ja, zeker, en mijnheer is zelfs dokter in ons stadje,’ zei ds. Zoete.

‘Zoo is u de dominee, dan heeft u zeker al wel gehoord van 't ongeval, dat gisteren....’

‘Juist, ik heb 't gehoord. Dat trof wel ongelukkig, zeer ongelukkig. Ik was graag eens gekomen, maar ik wist niet of u wel erg gesteld was op mijn bezoek: de exacte wetenschappen hebben nu juist niet al te grooten eerbied voor de theologie....’

‘En dat is geen wonder ook,’ zei de dokter eenigszins geraakt, ‘zoo kom ik hier de theologie raadplegen in den persoon van een jong gepromoveerde, die bovendien een heele litteratuur tot zijn beschikking heeft, en hij kan me niet antwoorden....’

(Wordt vervolgd.)