De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

De Aartsbroederschap der H. Familie,
door
Mgr. Dr. J.E.H. Menten.

De geschiedenis der waarlijk illustre Aartsbroederschap, die in het jaar 1894 het gouden jubilé harer oprichting vierde, een volksbroederschap in den waren zin des woords, verdient ten zeerste een plaats - die ze als een eereplaats beschouwt - in de kolommen van de Belgische Illustratie. Wordt deze geschreven voor katholieke huisgezinnen, de H. Familie heeft geen ander doel, dan het geluk der arbeiders en hunner huisgezinnen.

Beiden zijn toch één, één hart en één ziel. Een edeler, heiliger, verhevener doel is niet denkbaar - en kon wel iets meer gewenscht en gehoopt zijn in onze dagen, nu er zooveel gesproken wordt van arbeidersgeluk en -welvaart?

In onzen tijd, waarin de machtige stem van den Opperherder uit den Keizersburcht van het Vaticaan, doordringend tot de vier hoeken der wereld, met het groote woord:

‘Arbeiders vereenigt u!’ als een levenwekkende straal de arbeiderswereld in beroering bracht en de groote vraagstukken van den arbeider, de sociale vragen, in één woord, al de vragen van den dag in deze eeuw, in de toekomst, deed opstijgen boven den maatschappelijken gezichteinder?

En niet wijken zullen zij van dien gezichteinder, vooraleer zij opgelost zijn ter cere Gods en voor het heil der wereld.

En dat zal een nieuwe glorie zijn voor de Kerk van Christus en haar Stedehouder op aarde.

Maar tot dat groote doel heeft de Aartsbroederschap met Gods providentieelen steun machtig bijgedragen - en die hier en daar zoo gering geachte H. Familie, door menige andere Congregatie jammer genoeg verdrongen, heeft hare zending - en zending was er, zooals wij zonneklaar zullen bewijzen - trouw vervuld en oneindig veel goeds gesticht.

De tegenwoordige volksbonden streven eigenlijk naar geen ander doel, tenzij dat er op stoffelijk gebied meer van hen geëischt en door hen gedaan wordt.

Dat alles zullen wij gaandeweg bewijzen.

Men schreef 27 Mei 1844. Pinkstermaandag.

Het was in een eenvoudig vertrek te Luik, rue Hors-Château, en 's avonds tegen half acht. In een klein burgerhuis, op de eerste verdieping, waren acht mannen vergaderd. Het was een tamelijk groot, nog al laag gestoken vertrek, met een klein huisaltaartje versierd. Een eenvoudig Moeder-Godsbeeld prijkte er tusschen een paar bloemen en lichten.

Een officier stond in hun midden. Hij was in groot uniform.

En het was een eigenaardig gezicht, die schitterende gestalte, die ter zijde van het altaar stond, - een officier, die als een dienaar des Altaars en bijna priesterlijk was voor de andere aanwezigen en zich opstelde, als zoude hij priesterlijke functies verrichten. En het was een prachtige verschijning, die officier. Groot en krachtig en toch sierlijk gebouwd, met groote blauwe oogen in het schoone gelaat, die van moed en vastbeslotenheid flikkerden.

Zulk een man kende geen menschelijk opzicht. Dat was onmogelijk.

Hoort, hij spreekt:

‘Mijne vrienden! Wij moeten een verbond sluiten, wij moeten vereenigd werken tot welzijn van onze medemenschen.

‘Gij ziet evengoed wat er omgaat, gij ziet, in welk een treurigen toestand het grootste gedeelte der arbeiders leeft. Een groot aantal is zeker ongelukkig door eigen schuld. Zij vluchten den Godsdienstzin, die alleen in staat is hen staande te houden en hun den troost te verschaffen, dien ze noodig hebben. - Zij werken op Zondag, houden den Maandag en verteren in de herbergen het geld, zoo noodig in hun huisgezin. Zij hebben de minste zorg niet voor de opvoeding hunner kinderen.

‘En hoeveel ellende is er dikwijls niet in hun huisgezinnen? Hoeveel nijpend gebrek? Hoeveel wanorde? Hoeveel twisten, wanordelijkheden en godslasteringen?....

‘Welnu! mijne vrienden! indien gij wilt, kunnen wij veel goed aan onze ongelukkige broeders bewijzen, - wij zullen hun goede voorbeelden geven, wij zullen hun lot verbeteren, door hen gedurig terug te brengen tot godsdienst en plicht. Tracht, mijne vrienden, nieuwe leden aan te werven voor ons doel en laten wij allen te zamen werken aan de verbetering van het lot der werklieden en hunne huisgezinnen, door den godsdienst en door hen tot God terug te brengen.’

Die zoo sprak was Henri Belletable, kapitein der genie.

De H. Familie was gevestigd.

Dat was de eerste vergadering.

Dat was ook het programma der H. Familie voor de toekomst.

In dat programma lag de oplossing van de sociale kwestie voor die dagen en - wie zal het ontkennen? - van alle sociale kwesties der toekomst - zoo wel der negentiende als der twintigste eeuw.

De beroemde Westfaalsche volksleider, de beroemde boerenkoning, de waarlijk edele edelman, Von Schorlemer Alst, zeide

[p. 180]

ongewenschte liefhebbers, naar de schilderij van r. mahn.

[p. 181]

een kind met rozen, naar de schilderij van edith scannel.

[p. 182]

op een katholiek congres het diepzinnige, in waarheid alles omvattende woord: ‘De sociale kwestie, of beter de sociale kwesties, - want er zijn er meerdere - zullen zijn opgelost, als de maatschappij tot het geloof terugkeert.’

Kan er iets meer waar zijn? Onmogelijk. Wanneer patroons en arbeiders luisteren naar de groote stem der Kerk in offervaardige liefde, dan is de vrede zeker voor altijd, en de sociale kwestie opgelost.

Vooraleer wij tot de verdere geschiedenis overgaan, zullen wij u den Stichter, den Held, den Apostel der H. Familie voorstellen.

I.
De ridder.

Het kind, de jongeling.

Langs den rechteroever der blauwe Maas rijst de vroegere vesting Venlo op, gelegen langs tamelijk vlakke, doch lachende groene oevers, die een heuvelkling, even groen, in lichte hellingen tot achtergrond hebben. Het was vroeger een vesting, en binnen het nauwe keurslijf van muren, wallen en forten telde men weinig inwoners.

Een schoone kerk beheerscht monumentaal stad en omstreken. Het is de ‘H. Martinus,’ en jammer is het, dat bij de laatste restauratie, de linkerzijbeuk niet symmetrisch is uitgebouwd. Treed hier binnen.

Weldra treft een gedenkteeken uw blikken. Kom nader en lees:

‘Ter herinnering aan kapitein Henricus Belletable, die te Luik in 1844 de grondslagen legde van de Broederschap der H. Familie.’

Daaronder leest men verder:

‘Geboren te Venlo, 8 April 1813, overleden te Hoey, 5 December 1855.’

Het was in het jaar 1882.

Den 8sten April 1813 werd Belletable geboren in een huis, gelegen in de Vleeschstraat. Het was een apothekerswinkel, waarin zijn vader die betrekking uitoefende, en zijn moeder, de dochter van den vroegeren burgemeester, de schitterendste bewijzen van deugd en godsdienstzin gaf.

Vader en moeder waren echt christelijke ouders, en beseften ten volle, wat God verlangde van hen voor hunne kinderen. Zij werden opgevoed in de vreeze des Heeren, en toen later de vader stierf in Indië, waar hij heengegaan was met zijn oudsten zoon, in de hoop beter te kunnen zorgen voor de toekomst zijner kinderen, bleef de moeder, vol Godsvertrouwen sterk in haar geloof, onwankelbaar in de overtuiging van hare zending voor de haar opgelegde taak, zorgen voor de ziel, voor het lichaam en voor de toekomst van hare kinderen.

Voor de ziel!

De ziel beheerscht alles, die gedachte regelde, leidde alles.

Ik ben God verantwoording voor de zielen van mijn kinderen schuldig.

Het was de spreuk, die steeds zweefde voor haren geest.

Het was een schoone knaap, die werd een edelaardig jongeling. En er huisde toen ook een schoone ziel in een schoon lichaam. Hij was ernstig - begaafd - vol talenten. - Iets ridderlijks blonk er uit den goedigen, fieren blik.

De trompetters rondom schetterden hem aanhoudend soldatenliederen voor en de trommen roerden krijgszuchtige signalen.

Want de stad lag vol soldaten.

Hij was vijftien jaar.

Edelmoedig was zijn streven.

Eer hij in de uniform de soldaat Gods zou worden, werd hij misschien om de uniform 's konings soldaat.

Hij gaat moeder en ouderlijk huis verlaten.

Moeder en zoon schrijden voort langs den Roermondschen weg.

‘Kind,’ zegt de moeder, ‘dien God bovenal, wees trouw aan den koning, vergeet uw moeder niet, en onderhoud uwe gebeden.’

Dit was het schild, waarmede zij hem dekte.

Belletable ging naar Maastricht.

II.
Twee steden.

Het waren droevige tijden, de tijden waarin de voorgeschiedenis speelt van de oprichting der Aartsbroederschap der H. Familie, en wel wonderlijk zijn de wegen, waarlangs God de Zijnen leidt, die Hij bestemd heeft tot zendingen, welke Hij alleen geeft, waartoe Hij alleen de menschen roept.

En die jongeling van vijftien jaar, die daar afscheid neemt van zijn vrome moeder op den Roermondschen weg bij Venlo, had zulk een buitengewone zending, en God voerde hem langs wegen, Hem alleen bekend.

Biddende keerde de moeder huiswaarts, en wel menigmaal keerde zij zich om, om de heerlijke, slanke gestalte na te staren en na te wuiven, en met een wel diepen zucht, het hart vol zorg en de lippen vol gebed, trad zij de stadspoort binnen.

Hij, de jongeling, voelde zich zoo vrij, - zoo luchtig - zoo speelsch. - Niet dat hij niet van zijn moeder hield, - innig hield hij van haar, en ook hij had bij het afscheid bittere tranen geschreid. Maar het soldatenleven, dat hem wachtte, deed hem zijn zwarte lokken schudden om alle droevige gedachten van zich af te werpen en met vroolijke schreden naar de stad aan de Roer voort te spoeden.

Hij teekende voor acht jaar en werd bij de 14e afdeeling infanterie ingelijfd.

Zijn dienst- of zakboekje, in een lange, ronde blikken bus opgerold, droeg het volgende opschrift:

14e Afdeeling Infanterie,
2e Bataillon - 3e Compagnie,
Letter N.
Dienstboekje van den fuselier
Belletable, Henri Hubert,
10 October 1827.

Den 22sten Juni 1828 werd hij korporaal - en den 6den Augustus 1828 avanceerde hij tot fourier.

Maar het waren droevige tijden, zooals wij reeds zeiden, voor deze landen.

Een protestantsche invloed had de overhand. Geloof, godsdienstige gebruiken, eerbied voor den priester, rechtschapenheid en de meest gewone eerbaarheid, - alles zonk weg.

Om den toestand van Venlo te begrijpen, herinnere men zich, wat er gebeurde bij de missie, in het jaar 1836 door de paters Redemptoristen aldaar gepreekt.

Het klinkt waarlijk ongelooflijk - maar het teekent des te beter.

Toen de paters de stadspoort binnenkwamen, stonden daar eenige officieren, die hen schandelijk beleedigden en dreigden de godsdienstoefeningen in de kerk te zullen storen.

En wie zou het gelooven?

Men zag werkelijk op een der missiedagen, een officier, met de sabel in de hand, onder allerlei godslasteringen, de menigte, die zich aan de kerkdeur verdrong, uiteenjagen; een tooneel dat zich 's avonds herhaalde.

Wat meer is, een hunner, een kapitein, had de stoutheid 's avonds de plechtigheden binnen de kerk te verstoren, moest door den suisse buiten de kerk gezet worden en redde zich door de vlucht in een naburig huis uit de handen van eenige verontwaardigde geloovigen.

Aan de soldaten werd op verschillende wijze het deelnemen aan de missie belet, en hun chefs kwamen slechts in de kerk, om des anderendaags des te heviger in gesprekken en in couranten tegen de paters te kunnen uitvaren.

Maar het was ook een man, die het tegen hen opnam. De beroemde pater Bernard, een ware ridder zonder vrees noch blaam, noodigde de spotters uitdagend uit tot een twistgeding over het bestaan der hel, en - de officieren zaten zoo in het nauw, dat ze liever niet naar de kerk kwamen. Karakterloos genoeg, maar de gewone manier der godsdiensthaters.

Maar nog meer!

Wie zou het thans gelooven?

Tot de zieke militairen in de hospitalen werd den paters doodeenvoudig de toegang ontzegd, en of men zeide: ‘het zijn toch katholieken,’ het mocht niet baten.

Meer nog!

De stadspoorten werden vroeger dan gewoonlijk gesloten, om de inwoners van de omstreken te beletten, de avondpreeken bij te wonen, en de kapitein-majoor der plaats, - namen zullen wij niet noemen, zij liggen echter voor ons, - trachtte door vloeken en slagen de processie der kruisplanting uiteen te drijven.

Maar het lukte niet! -

Een verder betoog zoude te veel zijn.

En Maastricht?

De kerk der Minderbroeders was sinds 1796 tot paleis van Justitie ingericht.

De kerk der Augustijnen diende tot lokaal van een school, - van onderling onderwijs.

De kerk der Beguarden was in eigendom overgegaan van eenige particulieren.

Kerk en klooster der Kruisheeren waren in een kazerne omgebouwd.

Het klooster der Cellebroeders of Alexianen werd de bank van leening.

De kerk der Jesuïeten was in balzaal en schouwburg omgebouwd.

De oude eerbiedwaardige Lieve-Vrouwekerk deed als werkplaats voor smeden en wagenmakers dienst, om later als arsenaal gebruikt te worden.

Zoo bleven aldus niets dan de Sint Servaas en de oudste parochiekerk der stad, de Sint Mathias over.

Men zag dan ook overal den gruwel der verwoesting in de H. plaats.

Het woord van den beroemden Franschen geleerde was waarheid geworden, toen hij sprekende van de vervolging der kloosterlingen en het opheffen der kloosters profetisch uitriep: ‘Ze zullen kazernes en gevangenissen moeten bouwen met de steenen der opgeheven kloosters,’ en ‘krankzinnigenhuizen,’ zouden wij er willen bijvoegen, en ook nog ‘balzalen.’

Wat een verschil in den geest bij de militaire overheden, toen en nu.

Thans is er van vijandige gezindheid niet de minste spraak.

Van Maastricht zullen we later spreken en een oogenblik bij Roermond stilstaan. Hoe het er in Roermond uitzag, - dat gegen de tooneelen bij de missie aldaar herhaaldelijk voorgevallen, die bewijzen, dat de Roerstad ook niet vrij was van den geest, die bij enkelen (vreemden) in Venlo heerschte, maar om verschillende redenen, te lang om hier op te sommen, niet zooveel invloed aan de vreemde bestanddeelen der bevolking, die in het garnizoen hoofdzakelijk te vinden waren, hadden laten uitoefenen. Roermond was langer Oostenrijksch dan Venlo en Maastricht, die Staatsch waren. In Roermond bleef onze jeugdige held trouwens niet lang, maar vertrok spoedig naar Maastricht. De stad van Sint Servaas telde een tiende van haar inwoners Calvinisten.

De geest van ongeloof, - de laatste restjes van een noodlottig Voltairianisme, heerschte in de hooge militaire rangen, - en verpestte de kazerne.

De ridderlijke fourier was wel bestand tegen goddelooze gesprekken, - maar harder was de strijd tegen eigen hartstochten.

In Maastricht, de stad der heiligen, de stad van Sint Servaas, was het allertreurigst gesteld.

Van de tien kerken, wier torens vroeger als een gloriekroon de stad versierden, waren er negen voor den eeredienst gesloten.

[p. 183]

De kerk der Dominicanen, dat heerlijk gewrocht van gotische bouwkunst, diende tot bergplaats der brandspuiten.

Dat was in het jaar 1828.

De jeugdige man te midden der gevaren van den helledraak met drie koppen, waarvan de fabel der heidenen spreekt, de gevaren der kazerne, de gevaren des ongeloofs, de gevaren zijner eigen hartstochten - had tegen dat heirleger van vijanden, die hem van alle kanten bestookten, een gulden schild: het gebed zijner moeder.

Monica bad voor Augustinus.

Niet dat onze held Augustinus moest genoemd worden, de Augustinus voor zijne bekeering. Neen, later ging hij de wegen der zonde voor een korten tijd, - later werd hij gedeeltelijk ontrouw aan de beloften, aan zijne moeder gedaan - en mag hij met recht, na zijne bekeering genoemd worden, de overwonnene Gods.

De door Gods barmhartigheid overwonnene, zooals zoo menig christenheld vooral onder de soldaten, die van Saulus een Paulus werd.

Maar eer wij Maastricht verlaten, - wie zou gedacht hebben, dat die achttienjarige jongeling, die toen door de straten der stad slenterde, en zoo dikwijls langs de grijze Mathiaskerk in zijn uniform voorbijtrok, - eens de grondlegger zou zijn der H. Familie, die 400.000 leden zou scharen onder hare banier, en die nog in dezelfde kerk honderden en honderden leden telt.

Wie zou ooit vermoed hebben, dat die schitterende soldaat, alleen met de gedachte aan roem en geluk vervuld, eens de banier des vredes ook daar zou planten, en dat die banier in hare plooien waarlijk den vrede zou geven aan Maastricht, ten tijde van heillooze werkstakingen en in het naburige België.

Het is goed dat Maastricht zulks niet vergete.

En toch was het zoo in April 1886.

Wij schrijven letterlijk het volgende uit een nummer van Le journal de Limbourg over. ‘Op een avond in April 1886, toen een werkstaking het land van Luik en Charleroi met schrik en angst vervulde, werd de anders zoo rustige stad Maastricht eensklaps in opschudding gebracht door een troep lieden, die als banier een rood vaandel droegen, en als trompet het gerinkel bezigden der glasruiten, die onder een regen van steenen in stukken vlogen. Zij kwamen het terrein verkennen, doch bemerkten spoedig, dat Maastricht niet rijp was voor werkstakingen en oproer.’

En waaraan heeft het Maastrichtsche volk het te danken, dat het gespaard bleef voor de woeste tooneelen, waarvan Luik het schouwspel was?

Wie heeft er den gewapenden arm van den werkman tegengehouden? Volgt mij naar gindsche gotieke kerk, de kerk van Sint Mathias.

Honderden mannen heb ik er zien binnentreden. De laatste tonen van een lied waren onder de gewelven weggestorven, toen ik een priester den predikstoel zag bestijgen. In eenvoudige, duidelijke, maar diepgevoelde woorden ontwikkelde hij voor zijne hoorders, welke plichten zij te vervullen hadden als huisvaders, als werklieden en als burgers. Dank aan dezen priester heeft de Maastrichtsche werkman weerstaan aan de verleidende en opruiende taal zijner medearbeiders. Deze priester is de directeur der H. Familie, deze honderden mannen zijn de leden der H. Familie, onder de bescherming van Jesus, Maria en Joseph, voor wie de naam en herinnering van den stichter steeds in zegening blijven.

Dat was in 1886.

In zekeren zin redde de H. Familie toen Maastricht van groote rampen.

Vijftig jaren heeft thans Maastricht de weldaden der H. Familie genoten.

Maastricht mag in dat jubilé wel dankbaar instemmen, dat op den tweeden Zondag in Juli zal gevierd worden, dit jaar 1902.

(Wordt vervolgd.)