De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

[p. 33]

[Nummer 5]

noordbrabantsch binnenhuisje, naar een aquarel van h.f. de grijs.

[p. 34]

‘Refugium Peccatorum’,
door
Ignotus.
(Slot.)

VI.

Blij klokkengelui beierde door het versierde dorp. Den middag te voren was de bisschop door een eerewacht van een dozijn jonge boeren aan de grens der gemeente ingehaald, en nu zou weldra het oogenblik slaan, waarnaar de bevolking zoo vurig had verlangd, de wijding der nieuwe kerk, nadat men zich zoo langen tijd had moeten behelpen met een onaanzienlijke loods, waarbij vergeleken het oude, vervallen kerkje een pronkjuweel was geweest. Als ik spreek van de bevolking, dan bedoel ik evenwel daarmeê alleen het jonge geslacht, want de oudere en vooral de oudste bewoners waren niet te troosten over het verlies van het oude kerkje, waar alle plechtige gebeurtenissen in hun leven waren voltrokken, waar zij waren gedoopt, hun eerste H. Communie deden, trouwden en waarheen zij hun dierbare dooden hadden vergezeld, voordat ze grafwaarts gebracht werden. En in het bijzonder ging het verbranden van het Mariabeeld hun zóózeer aan het hart, dat zij vóór de keuze gesteld: de oude kerk met of de nieuwe kerk zonder het Mariabeeld, geen seconde zouden geaarzeld hebben, de eerste te kiezen. Evenwel, zooals gezegd: de jongeren waren minder conservatief, konden de voorliefde der oudjes voor die afgebrokkelde muren maar niet begrijpen, en hadden derhalve al hun krachten ingespannen, om het feest ook buiten het kerkgebouw tot een waar feest te maken. Door de Dorpstraat naar de kerk waren aan sparreboompjes slingers van groen en bloemen vastgehecht; op de grens, waar Monseigneur de gemeente was binnengekomen, verhief zich een eereboog, van welks bekapping een kroon neerhing en die de inscriptie ‘Welkom’ droeg, en tusschen de pastorie en de kerk stond een andere, nog fraaier eereboog met een zinrijk chronicum van den pastoor, in verband met de groote plechtigheid van den dag.

Het gelui der nieuwe klokken, klanken zóó helder, zóó zilverrein, dat zelfs de nog treurenden over het oude kerkje hun hart als verjeugdigd gevoelden, hield steeds aan, en eindelijk reed de grijze bisschop, ofschoon de afstand tusschen de kerk en de pastorie nauwelijks vijftig meter was, naar den nieuwen tempel, om de ceremonie der wijding te verrichten, gevolgd door een pontificale Mis. Op den drempel van de met smaakvolle soberheid versierde en met geloovigen geheel gevulde kerk werd Monseigneur door den pastoor en verscheiden reeds in ornaat gekleede priesters uit naburige dorpen ontvangen en statig binnengeleid, terwijl het koor, dank zij Emile's bemoeiingen door eenige goede zangers van de stad zijner inwoning versterkt, het Ecce sacerdos aanhief.

Vol eerbied volgen de geloovigen den kleinen stoet met de oogen, totdat deze het priesterkoor binnengaat, aan welks linkerzijde een troonhemel is aangebracht.... Plotseling vaart een rilling door de scharen.... boven het Maria-altaar wordt een doek weggetrokken en.... wat is dat?

‘Groote God,’ hoort men hier en daar mompelen, ‘gebeurt er een nieuw mirakel?.... Is dat niet de Moeder Gods van het oude kerkje?.... Is dat niet de “Toevlucht der Zondaren”, die daar op haar kinderen neerblikt, met dienzelfden zoeten trek?....’

Ja, waarlijk, zij is het, maar veel schooner, veel edeler, veel treffender nog zijn haar gelaat en houding. 't Is, alsof de Moeder Gods van den Hemel is afgedaald, om in de nieuwe kerk de hemelsche taak voort te zetten, welke zij in het oude kerkje tot bekeering der zondaren en tot opbeuring en bemoediging der afgedwaalden honderden jaren heeft vervuld. Over menige wang vloeien tranen van aandoening en bewondering, maar het diepst ontroerd is wel de maker zelf van het heerlijk altaarstuk, Emile Vervaert, die vóór de communiebank ligt geknield, met een kloosterling, Broeder Celestinus, aan zijn zijde.

Geen wonder inderdaad. Vierde hier niet de christelijke kunst haar schoonsten triomf, en was die triomf niet voor Emile als het zegel, door zijne Moeder gedrukt op de vergiffenis, hem geschonken?

Onder de pontificale Mis, na het Evangelie, hield de doorluchtige prelaat tot de geloovigen een korte toespraak. Hij wenschte hen geluk met het bezit van hun nieuw Godshuis en maande hen aan tot diepe erkentelijkheid allereerst jegens den Almachtige, wiens goedheid had uitgewerkt wat niet mogelijk scheen; die de harten van tal van brave katholieken, onder welke velen, die het dorp niet kenden, had gestemd tot geven, tot mild geven, waardoor niet maar een hoogst eenvoudig bedehuis, doch een kerk, Gode meer waardig, kon verrijzen. Na God waren zij echter ook dank, grooten dank verschuldigd aan die edelmoedige gevers, en in de eerste plaats aan een vroegeren dorpsgenoot, dien hij niet wilde noemen, een man, die niet slechts een vorstelijke gift voor den bouw der nieuwe kerk schonk, maar ook op hoogst treffende wijze het groot talent, hem door God gegeven, in Zijn dienst had gesteld en over wiens hoofd, evenals over dat van alle weldoeners, hij Gods beste, rijkste zegeningen afsmeekte. Ten slotte spoorde de bisschop, na ook den herder der parochie toegesproken en voor zijn ijver en toewijding gedankt te hebben, de geloovigen aan, nooit hun weldoeners in hun gebeden te vergeten en hun eigen dankbaarheid in de harten van hun kinderen over te planten, opdat ook de komende geslachten aan den plicht der erkentelijkheid jegens God en de weldoeners der parochie nimmer zouden te kort schieten.

De diepe ernst, waarmeê alle aanwezigen luisterden, en de talrijke tranen, die in stilte vloeiden, getuigden welsprekend, dat de woorden van den grijzen kerkvoogd in goede aarde waren gevallen en er de gewenschte vruchten zouden voortbrengen.

Na de kerkelijke plechtigheden, terwijl de bisschop zich zegenend tusschen de dicht opeengepakte rijen geloovigen voortbewoog, om het kerkgebouw te verlaten, was het zichtbaar, dat velen, het kruisteeken makend, alleen een vluchtigen blik op hem sloegen, om vervolgens al hun aandacht te wijden aan de twee mannen, die vóór de Communiebank hadden geknield gelegen en nu achter de priesters volgden. - ‘Daar heb je 'm, Emile Vervaert,’ werd overal hoorbaar gefluisterd. ‘Hij heeft de “Toevlucht der Zondaren” aan het dorp teruggegeven.... God zegene hem daarvoor!.... en die daar, dat is Broeder Celestinus, Karel van den ouden koster.... Ze zeggen, dat die hem heeft bekeerd, de goeie jongen!’

Vervaert en Broeder Celestinus verstonden wel, wat over hen werd gefluisterd, maar wat voor den wereldling een prikkel is tot ijdelen trots, is voor den waren Christen veeleer een reden tot verootmoediging. Ingetogen, met gebogen hoofd, liepen ze voorbij, zonder den blik naar de fluisterenden op te slaan.

't Was den ganschen dag feest in het dorp, en ook de vele armen deelden erin; daarvoor had Vervaert ruimschoots zorg gedragen. Geen hutje zoo schamel en klein, of het bevatte blijden en dankbaren; geen gezin zoo misdeeld van aardsche goederen, of het genoot dien dag althans van het vette der aarde.

Aan den feestmaaltijd in de pastorie was, natuurlijk, na den bisschop Emile Vervaert, aan de linkerzijde van den prelaat gezeten het voorwerp van de meeste oplettendheid. De bisschop-zelf wijdde een dronk aan hem, allen lof brengend aan zijn uitstekende verdiensten als kunstenaar, tooverend met palet en penseel, maar meer nog aan zijn groote liefdadigheid en in het algemeen aan zijn blakenden ijver als Christen, zonder welken het hem ongetwijfeld, al had hij het gewild, niet mogelijk ware geweest aan de parochie een verloren, hoogst dierbaren schat terug te geven in de onovertrefbaar schoone ‘Toevlucht der Zondaren’, gedurende honderden jaren de uitdeelster van zooveel gunsten en genaden.

‘Al had uw penseel alleen dit religieus meesterstuk voortgebracht, mijnheer Vervaert,’ ging de bisschop ontroerd voort, ‘dan zou uw naam verdienen tot in de verste tijden genoemd en geroemd te worden. Boven dit wereldsch loon gaat evenwel dat, 't welk de goede God en Zijn lieve Moeder Maria u hebben weggelegd voor de hoogere liefde, die u bij het scheppen van dit kunstwerk bezielde.’

Emile's stem trilde toen hij den dronk van den bisschop beantwoordde. 't Was geen valsche bescheidenheid, die hem den toegezwaaiden lof deed afwijzen; hij meende het oprecht. Dank, innigen dank betuigde hij aan Monseigneur, dat deze met geen enkel woord had gezinspeeld op de gebeurtenis van jaren geleden, waaraan Vervaert alles wat hij was en had en op religieus gebied vermocht, te danken had. - ‘Intusschen, Monseigneur,’ vervolgde hij, ‘mag ik in het bijzonder de hulde, die Uw Doorluchte Hoogwaardigheid aan mijn schilderstalent voor de creatie van deze ‘Toevlucht der Zondaren’ heeft gebracht, niet aanvaarden. Die hulde komt in het minst niet toe aan mijn talent, maar aan de Moedermaagd, die, om zoo te spreken, door mijne hand zelve hare beeltenis heeft geschilderd. En als ik U zal hebben meêgedeeld, hoe dat in zijn werk is gegaan, Monseigneur, dan zal Uw Doorluchte Hoogwaardigheid dit volkomen beamen. Reeds menigmaal heb ik vóór het verbranden van het beeld beproefd, door het scheppen van een nieuwe Madonna den smaad, welken mijn eerste de Moedermaagd had aangedaan, uit te wisschen. Tevergeefs, - elke poging mislukte, het was wel beter werk, er sprak wel een wezenlijk religieuze geest uit, maar het was niet dàt, het haalde niet bij het model, hoe levendig dit ook in mijn geest vóór mij stond.... Toen kwam de droeve tijding van de ramp, welke mijn geboortedorp had getroffen. Van dat oogenblik af verliet mij niet meer de vurige wensch, om opnieuw mijne krachten aan de ‘Toevlucht der Zondaren’ te beproeven, ten einde mijn geboortedorp voor het geleden zwaar verlies eenigszins schadeloos te stellen. Ook thans evenwel bleef die wensch een wensch... Tien-, twintigmaal ontwierp ik een schets, en steeds onvoldaan, wierp ik ze weder weg.... In zekeren nacht nu lag ik helder wakker hierover te mijmeren, droevig gestemd over die herhaalde mislukking... Was ik peinzend ingedommeld? Ik weet het niet, maar het was me, als fluisterde eene zoete stem in mijn oor: ‘Wat gij wilt, zult gij alleen kunnen volbrengen, zoo gij een gelofte doet aan de H. Maagd.’ Ik sliep niet weder in, en de gedachte aan den droom, of wat het moge geweest zijn, bleef me ook den ganschen volgenden dag, bij. Ik moest een gelofte doen, maar welke? Hoe ik me daaromtrent plaagde, ik kwam niet tot een besluit. Derhalve besloot ik mijn biechtvader er over te spreken, doch ook hij kon me niet helpen. Bidden moest ik, ried hij aan, veel bidden, dan zou me eindelijk wel worden ingegeven, wat mij te doen stond. Ik volgde dien raad op, en toen ik veertien dagen later een katholiek maandschrift opensloeg, was het eerste dat mijn aandacht trok een opstel over La Trappe. Ik las het met de meeste belangstelling, en als ware het mij luide toegeroepen, thans wist ik wat ik doen moest, welke gelofte ik had af te leggen. Haar, aan wie ik zoo groote

[p. 35]

verplichting had, beloofde ik, dat ik Trappist zou worden, zoo Zij me het groote voorrecht schonk, het in den brand geheel verkoolde beeld te vervangen door een altaarstuk, haar voorstellend als ‘Toevlucht der Zondaren,’ met datzelfde geheimzinnige, diep-treffende op het gelaat, waardoor het houten beeld allen, die er den blik op vestigden, zoo onweerstaanbaar had getrokken.

‘Na het afleggen van die gelofte communiceerde ik en begon alsdan met nieuwen moed aan het schetsen van studiën, en zooals gij gezien hebt, Monseigneur en eerw. heeren, mag ik zeggen, eindelijk mijn vurigsten wensch te hebben vervuld gezien. Al hechtte ik zeker hooge waarde aan het zeer gunstig oordeel van mijn vriend den pastoor, toen hij, me in de stad bezoekend, het schilderstuk had gezien, sterker bewijs, dat ik erin geslaagd was, aan mijn geliefd geboortedorp zijn ‘Toevlucht der Zondaren’ te kunnen terugschenken, waren de half onderdrukte uitroepen van blijde verrassing in mijn omgeving in de kerk, toen plotseling het doek, dat het schilderstuk verborg, werd weggeschoven. - ‘Mijn God’, hoorde ik o.a. een vrouw ontroerd fluisteren: ‘dat is ons Moeder-Godsbeeld uit de oude kerk, maar mooier nog,... o zooveel mooier!’ Nu eerst was ik ten volle overtuigd, de stem des volks was hier voor mij de stem van God. Uw Doorluchte Hoogwaardigheid zal thans moeten toegeven, dat ik, dit stuk schilderend, slechts een werktuig in de hand van Maria ben geweest, dat zonder mijn gelofte mij de bezieling zou hebben ontbroken, om te bereiken wat ik wilde, en D... zijn eeuwenouden schat nooit zou hebben herkregen. Alle lof en eer komt toe aan Haar, die door haar houten beeld zooveel wonderen van genade heeft gewrocht,... ook in mij, het onwaardigste van haar kinderen.... Zij heeft mijn penseel bestuurd, Zij-zelve als ware het haar eigen beeltenis geschilderd. Neen, neen, geen lof voor mij,... voor mij het geluk, het zalig gevoel, dat ik in de eindelijke verwezenlijking van mijn vurigst verlangen de bekrachtiging mag zien van de mij geschonken vergeving en de goedkeuring van mijn gelofte. Over een paar maanden derhalve, zoodra ik mijne zaken zal hebben geregeld, zal de schilder Vervaert uit de maatschappij verdwijnen, om zich op te sluiten binnen de muren van het klooster La Trappe en er de levensdagen, die hem nog resten, geheel en al te wijden aan God en zijne goede Moeder, aan boetedoening voor de jaren in zijn bestaan, die hij steeds zoo diep, zoo diep betreurt.

‘Ziedaar, Monseigneur, mijn antwoord op de hoogst welwillende woorden, die Uw Doorluchte Hoogwaardigheid wel tot mij heeft willen spreken, en welke ik alleen heb afgewezen, om ze te richten aan het juiste adres.

‘Ik besluit met den vurigen wensch, die zeker aller wensch is, dat van de “Toevlucht der Zondaren” op het altaarstuk eenzelfde geheimzinnig-hemelsche kracht moge uitgaan als dat met het oude beeld het geval is geweest; dat allen, die het zien, er door worden getroffen, maar vooral zij, de diep gevallenen, die hare moederlijke liefde en bescherming zoo bijzonder behoeven, om niet te vergaan. Die hoop, dat vertrouwen neem ik als de zoetste voldoening van mijn laatste werk in mijn afzondering mede.’

Diep aangedaan hadden alle gasten den schilder, wiens stem soms een oogenblik had gebeefd, aangehoord, en gedurende eenige oogenblikken heerschte een ietwat pijnlijke stilte. De bisschop maakte echter daaraan spoedig een einde door de opmerking: ‘Wel, wel, mijnheer Vervaert, dat zijn inderdaad hoogst gewichtige mededeelingen, welke u ons daar hebt gedaan. Uw streng christelijk leven was me wel bekend, maar dat gij zoudt komen tot het besluit, dat gij ons hebt kenbaar gemaakt, dat had ik niet gedacht. En tot zekere hoogte betreur ik het, afgescheiden, natuurlijk, van uw verplichting om een gelofte na te komen. Want de religieuze kunst.... vergeef het me, zoo ik uw bescheidenheid kwets.... zal een onherstelbaar verlies lijden. Of zijt gij voornemens, ook als Trappist het penseel te blijven hanteeren?’

‘Neen, Monseigneur,’ luidde Vervaert's antwoord. ‘Toen ik zooeven sprak van mijn laatste werk, was dat in dien zin bedoeld, dat ik mijn kunstenaarsloopbaan als geëindigd beschouw. Dit werk is in mijn oog het schoonste, dat mijn penseel ooit heeft voortgebracht; al wat het daarna nog zou kunnen voortbrengen, zou er in waarde verre beneden staan.... Niet dat dit me zou grieven, och neen, daar ben ik lang overheen, lof of minder waardeerende critiek over 't geen ik in den laatsten tijd creëerde, lieten me vrijwel onverschillig; maar ik ben nu al een dikke zestiger en ik verlang naar rust, naar eenzaamheid.... nu ik het hoogste ideaal, waarnaar ik streefde, mocht verwezenlijkt zien.... De kunstenaar Vervaert is van nu af dood, alleen de kloosterling, onder een anderen naam, van de wereld geheel teruggetrokken en dus eigenlijk ook dood voor haar, kan misschien nog enkele jaren op aarde blijven.... Ja, ja, broeder Celestinus’, - vervolgde hij, glimlachend naar den Broeder ziende, die mede tot de gasten van den pastoor behoorde -, ‘dat hadt gij niet gedacht, hè, op dien morgen, toen ik u voor het eerst aan mijn bed zag zitten, dat er een toekomstig Trappist vóór u lag.... 't Kan zonderling loopen in de wereld, maar dat het zóó met mij liep, dat dank ik naast God en de Moedermaagd ook gedeeltelijk aan u, aan uw genegenheid, aan uw toewijding, aan uw krachtige gebeden. Wellicht zien we hierbeneden elkander niet meer terug, maar tot mijn laatsten snik zult gij en uw brave vader als mijn weldoeners dankbaar in mijn herinnering blijven voortleven....’

Broeder Celestinus, die, al zooveel leed en droevigs hebbende gezien, het schreien schier had verleerd, wischte een paar tranen weg, en in zijn ontroering vergetend, dat hij in tegenwoordigheid van zijn bisschop tegen den vorm zondigde, stond hij op, begaf zich naar de plaats, waar Emile zat, en drukte dezen hartelijk de hand. Overigens niemand dacht er minder aan dan de grijze prelaat, hem die overtreding van den vorm kwalijk te nemen. - ‘Goed zoo, Broeder Celestinus,’ voegde hij den eenvoudigen kloosterling toe, ‘dat is een handdruk tusschen twee menschen, waarop God niet anders dan met welgevallig oog kan neerzien. Och, of alle vriendschap op eenzelfden grondslag, op dien der hoogere liefde, rustte!’

Dat alles wierp over de stemming aan tafel een weemoedig waas; de vroolijkheid, passend bij een feestmaal en in den aanvang ook aanwezig, was onder den indruk er van geweken; maar geen enkele gast, die in stilte zich daarover beklaagde. Integendeel, nog menigmaal wanneer zij elkander later ontmoetten, spraken ze met weemoedigen ernst over dien belangrijken dag.

Eenige weken later had Emile, alleen zijn intiemsten vrienden kennis gevend van zijn plan, en hun strenge geheimhouding opleggend, de stad verlaten, na zijn zaken geregeld en zijn vermogen voor een groot gedeelte aan kerkelijke en liefdadige instellingen weggeschonken te hebben. Eerst na eenige jaren werd voor het publiek de sluier, die over zijn plotselinge, spoorlooze verdwijning lag, opgeheven door volgend bericht in een katholiek blad:

‘Naar wij vernemen, is eergisteren in het klooster der Trappisten op 74-jarigen ouderdom een monnik overleden, die eenmaal in de wereld een hoogst gevierd man is geweest. Onder den kloosternaam, welken hij droeg, ging schuil die van den beroemden schilder Emile Vervaert, vóór tien jaren nog onze stadgenoot en toen eensklaps heengegaan, om - wat slechts heel enkelen bekend was - zijn laatste levensjaren door te brengen als lid van de strengste der bestaande kloosterorden. Vervaert is een groot, een ongeëvenaard kunstenaar geweest, vooral na den welbekenden algeheelen omkeer in de opvatting van het leven, zoowel als van de roeping der kunst, toen zijn machtig penseel op religieus-artistiek gebied zoo menig meesterstuk het aanzijn gaf. Zijn schitterende loopbaan als christen-kunstenaar besloot hij met het schilderen van een heerlijk altaarstuk voor de kerk van zijn geboortedorp, voorstellende een Madonna, de “Toevlucht der Zondaren”, een Madonna, die in Vervaert's leven een zoo treffend-belangrijke rol heeft gespeeld, eerst om hem als kunstenaar te doen vallen, later om zijn kunst te louteren en hem van de wegen der dwaling terug te brengen. In die Madonna behaalde hij zijn hoogsten en laatsten triomf. De kieschheid verbiedt ons omtrent deze creatie nadere bijzonderheden mee te deelen. Alleen dit nog willen wij zeggen: Is Vervaert een ster der eerste grootte in de kunstwereld geweest, in het Trappistenklooster was hij steeds een toonbeeld van verheven deugd en strenge boetvaardigheid, allen stichtend, allen ten prikkel, om in de uiterste versterving zich te heiligen. Slechts één voorwerp, herinnerend aan zijn vroeger leven, had hij, met goedvinden van zijn prior, behouden. Het hing boven zijn schamele legerstede in zijn cel, onder het kruisbeeld. Het was een kleine kopie van zijn laatste kunstwerk: de “Toevlucht der Zondaren.” Zijn brekend oog daarop richtend, heeft hij biddend den geest gegeven. Wèl hem, die op zulk een sterfbed, de hoogste aardsche glorie, waarbij alle andere gloriën verbleeken, roemen mag!’