De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 19

[p. 17]

[Nummer 3]

zingende scholieren in de middeleeuwen, naar een schilderij van h. heim.

[p. 18]

‘Refugium Peccatorum’,
door
Ignotus.

IV.

Voordat Vervaert tot het bewustzijn der werkelijkheid terugkeerde, waren weken van ijlende koortsen voorbijgegaan, welke zijn leven in het ernstigste gevaar hadden gebracht, zóó ernstig, dat de geneesheer reeds alle hoop had opgegeven. Op zekeren morgen helder ontwakend en een Broeder van St. Joannes de Deo aan zijn bed ziende, sperde hij eenige seconden zijn oogen wijd open, waarna, bijna onhoorbaar, de vraag: ‘Wie bent u?’ over zijn bleeke lippen kwam.

‘De Broeder, mijnheer,’ luidde het zachte antwoord.

‘Broeder.... van wat?’

‘Broeder van St. Joannes de Deo,’ lichtte de eenvoudige Broeder nader toe.

‘Zoo?.... en wat doet u hier?.... Wie heeft u geroepen?’

‘De dokter meende, dat uw verpleging het best door een der onzen kon geschieden....’

‘De dokter?.... verplegen?.... Wat is er dan gebeurd?’

‘Als ik u verzoeken mag, mijnheer, houd u dan zoo rustig mogelijk.... straks komt de dokter weer.... Oordeelt deze het dienstig, om u te zeggen, wat er gebeurd is, dan zal hij het zelf wel doen. En mocht u, als hij komt, weer slapen, dan zal ik hem vragen, of hij er niets tegen heeft, dat ik aan uw nieuwsgierigheid voldoe.’

Inderdaad lag Emile, toen de dokter verscheen, in een rustigen slaap. Na zijn ontwaken hield hij weder zijn vragende blikken gevestigd op den kalmen verpleger, die juist zat te bidden.

‘Wat voert u uit?’ vroeg de zieke.

‘Bidden, mijnheer.’

‘Bidden, waarom en waarvoor?’

‘Volgens mijn regel moet ik dagelijks zekere gebeden verrichten....’

‘Dus niet uit eigen aandrang?.... Omdat u behoefte gevoelt om te bidden?’

‘Daar kan ik moeilijk een antwoord op geven; alleen kan ik zeggen, dat ik gaarne doe wat mijn regel mij voorschrijft.’

‘Zoo!.... Ik begrijp niet, waar bidden goed voor is, en dus nog minder, dat men het graag kan doen.... Is de dokter er al geweest?.... Want u hebt me immers gezegd, dat deze werd verwacht?’

‘Ja, mijnheer.’

‘En waarom hebt u me niet wakker gemaakt?’

‘Dat wilde de dokter niet; hij was maar al te blij, dat u eindelijk weer eens een rustigen, natuurlijken slaap genoot.’

‘Eindelijk?.... Hoe lang is dat dan geleden?.... Ik herinner me nog iets, maar heel flauw, dat ik....’

‘Ja, u hebt een gevaarlijke ziekte achter den rug,’ onderbrak de Broeder haastig. ‘Men heeft u bewusteloos op uw kamer gevonden, en daaruit is de ziekte, waarvan ik sprak, ontstaan. Niemand had gedacht, dat u het er door zou halen, maar de goede God had er anders over beschikt.’

‘De goede God,’ herhaalde de zieke, en zijn bleek, uitgeteerd gelaat vertrok zich tot een lichten spotlach. ‘Och, kom, zoo die er is, zal Hij zich waarlijk met zulke kleinigheden als het leven van één mensch wel niet afgeven.’

‘Dat doet God wèl; want wij allen, wie we ook mogen wezen en of we 't willen of niet, zijn Zijn kinderen, en welk goed vader zou zich niet bekommeren over zijn kinderen?’

‘Maar wie zegt u, dat mijn blijven leven tot mijn welzijn zal strekken? Van mijn standpunt beschouwd, zou ik veeleer denken, dat mijn dood verkieslijker ware geweest. Ik had mijn tijd gehad.... met mijn glorie en geluk was het gedaan.’

‘Heeft de mensch dan hier glorie te zoeken voor zich zelven? Alles wat hij verricht, moet hij doen tot meerdere eer en glorie van God.’

‘Ja, de mensch, die gelooft, maar voor wie niet gelooft, neemt de ikheid de eerste plaats in.’

‘Dat kan ik niet tegenspreken, ofschoon ik niet begrijp, hoe een nietig mensch daartoe komen kan.... Maar 't is tijd voor u, om in te nemen,.... en dàn, als ik u verzoeken mag, weêr gezwegen, want u hebt eigenlijk al te veel gepraat....’

‘Zooals u wilt, Broeder, maar ik hoop toch later nog eens op dat chapiter terug te komen, als het u ten minste niet verveelt.’

‘Nu, ik kan niet beweren, dat het me bijzonder aangenaam is, maar 'n mensch moet ook niet altijd het aangename voor zich begeeren. Wie weet, waar het goed voor is.’

Daarbij bleef het voor dien dag, doch gedurende de volgende dagen werd door den patiënt nog meer dan ééns de geloofskwestie opgeworpen, en kwam het tot een gedachtenwisseling daarover met den eenvoudigen, vromen kloosterling, die, wellicht dat eeuwig, onvruchtbaar debatteeren hartelijk moede, eens de zeer juiste opmerking maakte: ‘Ik vat niet, hoe u zooveel behoefte kunt hebben, om over het geloof te spreken. Zoo ik ongeloovig, werkelijk ongeloovig was, dan zou ik, dunkt me, die zaak heelemaal laten rusten en eenvoudig laten gelooven, wie gelooft.’

Die woorden deden den zieke nadenken.... Inderdaad, waarom die behoefte voor hem?.... Zeker, hij moest erkennen, dat het geloof eerbied afdwingt, in zoover het eerlijk is en tot daden van zelfopofferende liefde prikkelt, zooals hij die zag beoefend door zijn naïef-geloovigen verpleger, een man, zich slechts bewegend te midden van de akeligheden en ellenden des levens, altijd hulpvaardig, nooit ongeduldig, nooit klagend over ondank en miskenning, helpend niet slechts zijn geloofsgenooten, maar iederen lijder, ook hem.... den ongeloovige.... Herhaaldelijk lag Emile over deze vraag te peinzen, totdat hij op een middag het bed een paar uren hebbende verlaten, eensklaps - had zijn Bewaarengel hem die gedachte ingefluisterd? - den Broeder schuchter toevoegde:

‘Ik wil u een kleine confidentie doen, Broeder.... Als ge mij zoo hoort spreken over het geloof, moet ik wel bij u het vermoeden hebben gewekt, dat ik, uit ongeloovige ouders geboren, nooit het geloof heb gekend, nooit zelf geloovig ben geweest.... Dat is echter zoo niet.... Mijn ouders waren brave katholieken, hebben mij in hun geloof opgevoed en - waarom het verzwegen? - als knaap ben ik zelfs vroom, echt vroom geweest.... Er was daar in mijn geboortedorp een oude kerk, die een Mariabeeld bevatte, een “Toevlucht der Zondaren”, waarvóór ik dikwijls devootbewonderend heb neergeknield....’

Emile hield op, hij meende den Broeder een beweging met de hand te hebben zien maken, om een traan weg te wisschen.... Scherper toekijkend, achtte hij dat zelfs buiten allen twijfel, en hij vroeg dan ook:

‘Heeft dat gewone feit, een feitje voorgekomen en nòg voorkomend in het leven van duizenden en duizenden, die, als ik, het geloof hunner jeugd verloren, u zoo bijzonder aangegrepen?....’

‘Ja, mijnheer, maar niet dat feit alléén, ofschoon het op zichzelf al voldoende zou zijn, om mij te doen ontroeren, maar ook nog een ander. Na 't geen gij mij in vertrouwen hebt meêgedeeld, zal ook ik u iets in vertrouwen zeggen. Ook ik ben afkomstig van het dorp, waar gij geboren zijt,.... ook ik ken dat vervallen kerkje en dat oude beeld, door de Heilige Moedermaagd als middel gebezigd, om zooveel afgedwaalden tot God terug te brengen....’

‘Dat is aangenaam verrassend voor mij, Broeder Celestinus,’ merkte Emile op. ‘En wie zijt ge dan wel, zoo het niet onbescheiden van mij is, naar uw wereldlijken naam te vragen?....’

‘Ik ben een zoon van den koster.’

‘Karel?’

‘Ja, Karel.’

‘Ik heb inderdaad steeds eenige gelijkenis tusschen u en hem opgemerkt. Gij waart destijds, toen ik het dorp verliet, verscheiden jaren jonger dan ik.... En leeft uw vader nog?’

‘Neen, mijnheer, zes jaren geleden stond ik aan zijn sterfbed.... de goeie man heeft nog kort vóór zijn dood over u gesproken - hij deed dat dikwijls -, en vooral over den toestand, waarin hij u daags vóór uw vertrek bij het beeld de “Toevlucht der Zondaren” had gevonden. “Ach, mijn jongen,” sprak hij met bevende stem, 'zoo je hem nog ooit in je leven mocht ontmoeten, zeg hem dan, dat, sedert hij is afgedwaald, de oude koster geen dag heeft laten voorbijgaan, zonder aan de “Toevlucht der Zondaren” zijn bekeering af te smeeken. En dat heel dikwijls ook de oude pastoor en Emile's grijze vader daar geknield hebben gelegen, biddend en smeekend voor hetzelfde doel.’

Een eerst zacht, toen stuipachtig snikken van Emile deed den Broeder opstaan, den ongelukkige zacht de hand op den schouder leggen en hem met ontroerde stem toevoegen: ‘Zouden die oprechte gebeden, jaren nadat de monden, die ze deden, zijn verstomd, eindelijk bij God verhooring hebben gevonden?’

‘En gij, Broeder,’ vroeg Emile na eenigszins tot bedaren te zijn gekomen, ‘hebt gij-zelf nooit meer aan den afgedwaalde gedacht en een gebedje voor hem opgedragen?’

‘Ik?.... Ja, dat heb ik menigmaal. Levende met u in dezelfde stad, wetend, welken roem gij hier hadt verworven, maar ook hoe ongeloovig en losbandig uw leven was, was het me dikwijls, of de stem van mijn ouden vader mij toeriep: “Karel, vergeet hem niet, bid ook gij voor hem....” En ik heb gebeden, en ik trilde van aandoening, toen mijn overste me zei, dat ik me als verpleger moest begeven naar uw woning.... Was dat niet een voorbeschikking van den Almachtige, dat juist ik daartoe werd gekozen, vroeg ik mij af. Wilde God mij niet als nederig werktuig in Zijn hand gebruiken, om den verdoolde terug te brengen?.... U kunt dus begrijpen, welke zieleangsten ik heb doorstaan, dat gij zoudt sterven, en hoe vurig ik God gebeden heb u te sparen, u nog den tijd te laten om tot inkeer te komen en het geloof uwer jeugd terug te vinden.... Vergeef me, mijnheer, ik ga misschien te ver....’

‘U vergeven, zegt ge, Broeder,’ riep Emile hartstochtelijk. ‘Zoo een van ons beiden vergeving noodig heeft, dan ben ik het, ik alleen, nu, als op wonderdadige wijze, de blinddoek van mijn oogen gevallen is en ik weer helder zie.... mijn zonnige, onschuldige kinderjaren, maar ook mijn schuldig, afschuwelijk verleden, waarin ik dat alles schandelijk vergat en hoonde en onteerde wat mij eenmaal zoo onuitsprekelijk dierbaar was.’ - Opnieuw barstte Emile in snikken los.

‘Komaan, mijnheer,’ kalmeerde de Broeder, ‘bedaard blijven, hoor, alles zal zich thans ten beste schikken.... God is oneindig goed en barmhartig, en het beste bewijs daarvan is wel dit, dat ik het zijn moest, die aan uw ziekbed moest waken....’

‘Zeker, zeker, Broeder, is het dat.... Gods wegen zijn duidelijk.... Ik moest tot het uiterste, tot diepe vernedering en tot den rand van het verderf gebracht, om gered te worden.... Ja, God is inderdaad goed, grenzenloos goed,.... en dat voor mij, ellendige, die....’

Andermaal was de Broeder er terstond bij, zoowel om belijdenissen te beletten, welke Emile in een opwelling mocht willen doen, als om te geweldige, voor den zieke nadeelige schokken te voorkomen.

[p. 19]

Enkele dagen later zag men Vervaert aan den arm van Broeder Celestinus kleine en allengs grootere wandelingen maken. Menigeen, die Emile kende, wierp een eenigszins verbaasden blik op het tweetal, en dit te meer om het blijkbaar zeer vertrouwelijk gesprek, dat Vervaert met den Broeder voerde, zich weinig bekommerend om voorbijgangers, en zelfs niet lettend op den groet van enkele zijner vroegere vrienden en kennissen. Voor iedereen en alles scheen hij onverschillig, behalve voor Broeder Celestinus. Daarop door dezen opmerkzaam gemaakt, gaf Emile ten antwoord, dat hij geen vrienden en kennissen meer had, thans echter niet, wijl hij zich gekrenkt achtte door hun scherpe veroordeelingen van zijn Madonna, - hij begreep nu zelf, dat het schilderen daarvan door hem een vermetel, zelfs heiligschennend pogen was geweest, dat noodzakelijkerwijze schipbreuk moest lijden -, maar omdat hij nu reeds een begin wilde maken met, voor zoover zij tot de kringen behoorden, waar hij geloof en zeden verloren had, alle verdere betrekkingen met hen af te breken.

Nog een paar weken en Emile en de Broeder traden op een morgen eene kerk binnen en naderden onder de Mis tot de H. Tafel, tot groote verwondering en stichting der aanwezigen, van wie velen Vervaert kenden, en tot niet geringe boosheid en spot van velen, toen zij zijn bekeering, zijn totalen omkeer van levensopvatting vernamen.

Hij zou zich wellicht hebben geërgerd, zoo hij de gesprekken had kunnen hooren, die in de clubs over hem werden gevoerd, doch daags na zijn openbare akte van inkeer en berouw, van terugkeer in den moederschoot der Kerk, was hij met zijn verpleger afgereisd naar hun geboortedorp. Emile had het in meer dan vijftien jaren niet teruggezien. Bij zijn laatste bezoek poseerde hij zich nog weliswaar niet als ongeloovige, maar toch was hij op de helling van werkelijk of voorgewend ongeloof en van ongebondenheid al zoo ver afgegleden, om weinig of niets meer te voelen van zijn vroeger zieleleven. Hij liet het dan ook bij een kort verblijf ten huize van zijn vader - zijn weldoener was inmiddels overleden, gelukkig zonder te weten, op welken heilloozen weg zijn beschermeling zich bewoog -; het kerkje met zijn ‘Toevlucht der Zondaren’, eenmaal voor zijn ziel zulk een machtige magneet, liet hem koud. Misschien duchtte hij wel, door den koster te worden gezien, die getuige was geweest van het afscheid, 't welk hij bij zijn eerste vertrek uit het dorp van het beeld genomen had. Overigens hield zijn penseel zich geheel met profane onderwerpen bezig, zoodat hij allerminst behoefte gevoelde aan godsdienstige bezieling.

Hoe geheel anders nù! Zoodra hij tusschen de olmen in de verte de grijze spits van den kerktoren in het oog kreeg, trilde hij van vreugde en ongeduld.

‘Nog hoogstens tien minuten,’ sprak hij tot den Broeder, wiens gedachten meer het ouderhuis golden; want moeder leefde nog! - ‘nog hoogstens tien minuten, en we zijn er.... Ik zal weer den drempel overschrijden van het kerkje, dat ik als kind zoo heb liefgehad, waar ik misdienaar ben geweest, waar ik mijn eerste H. Communie heb gedaan en mijn lieve Moeder Maria zoo kinderlijk-vroom heb vereerd.... Ja, ja, Broeder Celestinus, Zij was het, die me te midden mijner groote zonden door Haar geheimzinnige macht heeft gedwongen, vóór ik slapen ging, werktuiglijk de knie te buigen en een paar Wees-Gegroeten te prevelen,... waarlijk meestal niet meer dan te prevelen, zonder te denken aan den zin en de beteekenis der woorden.... Zij was het, die op het oogenblik, dat ik levensmoede er een eind aan wilde maken. het wapen uit mijn hand deed vallen en die u tot mij gezonden heeft als een reddenden engel, om mij voor het eeuwig verderf te behoeden.... Dat was dat beklemmend, benauwend gevoel, 't welk me aangreep, toen ik op de grens tusschen mijn onschuldige jeugd en een schuldige toekomst het laatst vóór haar beeld nederknielde, .... die zacht-verwijtende trek was als een voorspelling voor mij, rampzalige, dat ik God en zijn Moeder vergeten, beleedigen, bespotten, verguizen zou.... O, Broeder, als ik dat alles overweeg, dan ontbreekt me de moed om daar binnen te gaan; want hoe zal ik me thans wel gevoelen, wanneer ik, na zooveel jaren, dien toen profetischen trek zal terugzien....’

‘Wel, mijnheer Vervaert,’ gaf de Broeder met zijn gewone, in de uitoefening van zijn zelfverloochenend ambt verkregen kalmte ten antwoord, ‘dat mag u niet ontmoedigen. Was het destijds het zacht-verwijtende gelaat van de “Toevlucht der Zondaren”, dat u benauwde, nu zal het de moederlijke liefde zijn, die u zal bemoedigen en sterken om te volharden. Dat zult u eens zien.’

Bij het kerkje gekomen, snelde Broeder Celestinus de kosterswoning binnen, om zijn oude, goede moeder even te begroeten en den sleutel der kerkdeur te halen, thans onder berusting van een anderen zoon van den ouden koster. Toen het slot knarsend omdraaide en de kerkdeur openging, voelde Emile een zenuwschok en een schier onweerstaanbaren drang tot vluchten; maar hij vermande zich, met vasten tred overschreed hij den drempel. Naast den Broeder voortloopend, richtte hij het eerst zijn schreden naar het altaar, waar de Godmensch in Zijn tabernakel den weergevonden verloren zoon wachtte.

Terwijl deze snikkend op de knieën viel en zich diep nederboog, hield de Broeder biddend het rustige oog op het tabernakel gevestigd, maar de tranen, die ook over zijn wangen biggelden, getuigden, hoe innig dankbaar hij God was voor dit, door zijn ouden vader en door hem-zelven afgesmeekt, geluk. De pastoor, die, in zijn pastorie ziende, dat twee vreemdelingen de kerk binnengingen, hen spoedig was gevolgd, stond op een afstand getroffen het tweetal te beschouwen. En zijn verbazing en ontroering namen nog toe, toen hij, achter een pilaar verscholen, beiden na een poosje naar het oude beeld zag gaan en een van hen zich hartstochtelijk zag nederwerpen, onder den smartelijken uitroep: ‘Heb dank, Moeder!.... O, Toevlucht der Zondaren, hier is uw arm kind terug,.... nu niet meer rein en onschuldig als weleer, neen, als een diepgevallen zondaar, een onwaardige, die alles, wat hem vroeger heilig was, heeft gesmaad en bespot, ook u.... Moeder....’ Een hevig snikken deed voor den pastoor het overige verloren gaan.

Wat hij gehoord had, was overigens reeds meer dan genoeg om hem te doen begrijpen, dat de bescheidenheid tegenover de vreemdelingen, die zich onbespied waanden, hem gebood heen te gaan. In alle stilte sloop hij dus weg en keerde naar zijn pastorie terug, zich verwonderd afvragend, wie ze wel zijn konden, die vreemdelingen, van welke de een blijkbaar een aanzienlijk man, de andere een kloosterling was.

Zijn gewekte belangstelling, niet geheel vrij van nieuwsgierigheid, behoefde niet lang op het antwoord op die vraag te wachten. Ongeveer een kwartier later werd aan de pastorie gebeld en belet gevraagd voor twee bezoekers. De pastoor, die door het raam de twee vreemdelingen had zien naderen, liet hen verzoeken binnen te komen.

‘Mijnheer pastoor,’ sprak Vervaert met eenigszins trillende stem, ‘we zijn zoo vrij u een bezoek te brengen en, veroorloof mij dit te zeggen, daarop hebben we eenig recht; want wij beiden, Broeder Celestinus en ik, zijn geboortig van hier. Wij hebben hier dierbare herinneringen achtergelaten, en hoewel gij-zelf ons onbekend zijt, mijnheer pastoor, daar u nog slechts korten tijd aan het hoofd dezer parochie staat, meenden we toch, dat we niet mochten nalaten, met u kennis te gaan maken, vooral - ik verheel het niet -, om den voet nog eens te zetten op de plaats, waar de goede oude pastoor Verstrijen-zaliger zooveel jaren geleefd en als een echt vader voor zijn kinderen gezorgd heeft.’

‘Uw bezoek is me zeer aangenaam, mijnheer,’ antwoordde de priester, ‘en ik eerbiedig ten volle het recht, dat gij daarop eenigermate doet gelden, maar u spraakt daar van Broeder Celestinus. Is dat niet de zoon van den vorigen koster?.... Ten minste ik heb diens vrouw, die nog leeft, menigmaal hooren spreken van een zoon van haar, die lid is van de Congregatie van St. Joannes de Deo en die Broeder Celestinus heet.’

‘Juist, Eerwaarde,’ viel de Broeder in, ‘die Broeder Celestinus ben ik.’

‘Wel, wel, dan doet het me dubbel genoegen met u kennis te maken, over wien ik zooveel goeds van uw oude moeder heb gehoord,’ sprak de pastoor, den Broeder de hand reikend, ‘en met wien heb ik de eer?....’ ging de priester, zich alsnu tot Emile wendend, voort.

‘Mijn naam is Vervaert.’

‘Vervaert, zegt u?!.... Toch niet de beroemde schilder Vervaert?....’

‘Precies, dezelfde.... Gij ontstelt daarvan, niet waar, mijnheer pastoor, want die Vervaert, hoewel als schilder eenigen naam hebbend, heeft onder ander opzicht een allertreurigste bekendheid, waarvan u, pastoor van het dorp, waar hij geboren werd, wellicht iets ter oore is gekomen.’

‘Inderdaad, dat kan ik niet ontkennen, mijnheer.... bijgevolg zult gij mijn twijfel begrijpen, wijl ik u hier niet kon verwachten, en wel allerminst in het gezelschap van een kloosterling.’

‘'t Is dan ook niet meer de Vervaert van vroeger, dien gij vóór u ziet, pastoor, maar, voor zoover mogelijk, weer de Emile Vervaert, zooals het dorp hem vóór ruim vijf en twintig jaren heeft gekend.... Weet men dan hier nog niets van 't geen met mij is gebeurd?’

‘Neen.... alleen heb ik in een katholiek dagblad gelezen,’ hernam de pastoor, rood wordend, ‘dat zijn laatste werk een poging is geweest, om onze “Toevlucht der Zondaren” te schilderen....’

‘Juist, en voeg er maar gerust aan toe: een volkomen mislukte poging...., een poging, die terecht gevoelig is gestraft door Haar, wier beeld ik vermetel genoeg was geweest te willen maken.... Die straf is echter tevens mijn redding geweest, zij heeft een ongeloovigen spotter in een rouwmoedigen geloovige herschapen.... Emile Vervaert is weer katholiek, en hij is er trotsch op, mijnheer pastoor, vraag dat maar aan Broeder Celestinus....’

‘Zeker, zeker, mijnheer pastoor, een katholiek, die in ijver mij heel wat overtreft,’ merkte Broeder Celestinus glimlachend op.

Met stralende oogen keek de pastoor beiden aan, en nu drukte hij ook Vervaert de hand.

‘Welkom, welkom!’ riep hij blijde. ‘Komaan, neemt plaats, heeren, - inmiddels liep de pastoor naar het schellekoord - zulk een kennismaking is de fijnste flesch uit mijn kelder waard, ofschoon gij u van dat “fijnste” niet al te veel moogt voorstellen, want mijn kelder is slechts bescheiden voorzien.... Wel, wel, wie had dat kunnen denken, wie had dat kunnen denken!.... Wat 'n geluk voor het dorp, voor de parochie!.... En wat zal uw oude moeder blij zijn, Broeder Celestinus!....’

‘Die weet het al, mijnheer pastoor; ik heb haar eventjes goeden dag gezegd, toen ik den sleutel der kerkdeur ging halen, en haar in een paar woorden het heuglijke nieuws meêgedeeld.’

In het levendige gesprek, dat zich nu ontwikkelde, kwam heel wat ter sprake, ook en vooral wat de gebeurtenis betreft, die de rechtstreeksche oorzaak was geweest van Vervaert's bekeering, waarin de pastoor blijkbaar het meeste belang stelde.

(Wordt vervolgd.)