De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 18

De Molenaar van het Brasemermeer,
door
C.R. de Klerk.
(Slot.)

Arme Wout! Als een versteende stond hij er, of hij uit het hooge riet daarginds den dood had zien opstaan als een gewapenden wilddief, en hij zich opeens verlamd had gevoeld, toen hij zijn vuisten wilde ballen en zijn spieren spannen tot een wanhopige worsteling.

Toen, of de dood langzaam aanschreed over het ijs, kalm hem aanziend, en de deur openmaakte en sloot, hem er buiten, en naar Machteld's bed ging en haar aangreep, zoo schrok Wout in eens op en stak zijn hoofd door de deur, maar zijn wilde blik zag bij het kaarslicht van de bedplank Machteld nog in dezelfde houding liggen, de oogen rustig dicht.

‘Is pastoor er met Ons Heer, Wout?’ braken de vrouwen onthutst haar gebed af en sprongen op.

Wout schudde neen, maar op hetzelfde oogenblik viel het tjoenkend geluid, dat bij strenge nachtvorst met dreunende davering mijlen ver doorklinkt, als een arre-paard met ploffende hoeven over de ijsvlakte draaft, het vertrek binnen.

Even aarzelde Wout, trok toen de deur dicht.

't Was de pastoor, de slede hield halt voor den molen. De voerman deed zijn wanten uit, hielp den pastoor naar den kant, nam zijn muts af, maakte eerbiedig een kruis en arde terug: de eerwaarde zou des nachts bij de zieke waken.

De boer scheen Wout niet gezien te hebben, de pastoor had hem aanstonds bemerkt en keek hem aan, terwijl hij langzaam tegen de kade opliep, tusschen zijn kleed het Hoogwaardig dragend.

En Wout deed een stap naar hem toe en wilde knielen, toen opeens een schrik tegen hem opsloeg, de schrik van een herinnering: voor weinig dagen nog had hij den pastoor in diezelfde houding zijn erf zien overgaan naar een zieke in de buurt, Machteld riep hem nog verwijtend door het raam toe: ‘Wout, dan toch!’ maar hij was opzettelijk aan den waterkant blijven staan, met zijn rug naar den priester, terwijl een man, die voorbijroeide, zijn riemen losliet en een kruis maakte met ontbloot hoofd.

Toèn woù hij niet, mòcht hij nù wel, nu Ons Heer hem kwam straffen en Machteld weghalen!....

‘Niet waar, pastoor, 't is mijn straf, 't is mijn straf, 't is mijn verdiende straf....’

De deur ging open, Machteld's zuster stond er met een brandende kaars.

‘Vrede aan dit huis en allen, die er in wonen!’ Er was aandoening in den luiden toon, waarop de Gezalfde des Heeren dien zegengroet sprak onder het molendak; 't was een smeekgebed uit het diepst van zijn ziel, tot antwoord aan den radeloozen man, die achter hem aankwam, het hoofd op de borst, snikkende.

De vrouwen knielden even. Toen sloot de een haastig de deur en legde wat brandstof op den haard, de andere hielp den priester.

Wout viel neêr met de knieën op de houten voetbank, die voor de hooge bedstee stond en stortte zich voorover, zijn hoofd op Machteld's borst.

‘Machteld! Machteld!’ huilde hij, terwijl zijn armen zich languit wierpen over haar heen.

Een angstschrik schokte Machteld wakker. Zij lichtte even het hoofd, de matte oogen wijd opgesperd en viel toen achterover met een pijnlijken gil.

‘Och! doe dat niet, Wout!’ schoot een der vrouwen toe, begaan, maar de pastoor weerde haar af en gaf haar een teeken, waarop zij zich beiden verwijderden.

Toen was er geen ander geluid dan de hartroerende samenspraak zonder woorden van Wout's schokkend gesnik en Machteld's schreiënd gekreun.

De oogen, vol tranen, even neerslaand op het Goddelijk Kleinood, Dat daar in het zilveren busje op het witte kleed rustte, en den Zoeten Naam zuchtend, trad toen de pastoor aan het bed.

De rechterhand legde hij tegen Wout's zweetdruppelend voorhoofd, met de linker greep hij hem stevig vast bij den schouder en richtte hem op.

‘Machteld! ik ben de pastoor, ik kom je bedienen, Wout en ik zijn hier alleen.’

Een oogenblik lag ze stil met halfgeopenden, zenuwtrekkenden mond, zij had eenigen tijd noodig om zich te herstellen en zich bewust te maken van den toestand.

Toen begon haar hoofd weer zacht en regelmatig te schudden en de lichte huivering, waarvan haar heele lijf sinds een paar dagen onophoudelijk rilde, maar die nu een oogenblik weg was, keerde terug.

Heel langzaam herhaalde de pastoor zijn woorden, en er kwam leven in het starre van haar blik, de wezenlooze uitdrukking der verslagenheid van zooeven verdween uit haar trekken. Er zweefde iets om haar lippen van den weemoedslach, die er soms ligt op het gelaat van gestorvenen.

Zij beurde even het hoofd en ontmoette de oogen van Wout.

‘Och! Wout, huil zoo niet!’ klaagde zij en zacht kermend, viel zij achterover.

Toen wischte de priester haar betraande oogen.

‘Kom, zal ik je wat op een zij helpen, Machteld?’

Toen lag zij met het gezicht naar de beide mannen gekeerd.

Wout kon niet bedaren van het schokkend gesnik, dat opzwoegde uit het diepst van zijn borst.

Nu sloeg hij de oogen even op naar Machteld, dan liet hij het hoofd weer zinken op den rand van het houten bedschot, dat er een diepe, roode kneep in zijn voorhoofd kwam.

Machteld kon niet spreken, maar zag op van haar man naar den pastoor, die de hand nog aan zijn arm hield, alsof zij smeekte: zeg hem, dat hij zoo niet huilt, ik bezwijk er van.

‘Kom, Wout, je moet je wat goed houden, 't hindert haar zoo, zóó kan ze niet spreken, bedaar wat en geef haar een paar woorden.’

Toen ontmoetten de drie elkander met hun blikken en Machteld poogde zich op te heffen.

Wout stak zijn arm onder haar hals en boog zich naar haar lippen, die zijn naam noemden.

[p. 324]

KEIZER FRANS JOZEF MET ZIJN DOCHTER VALERIE EN HAAR VIER KINDEREN IN HET PARK TE SCHÖNBRUNN.
Naar een teekening van W. Gause.

[p. 325]

‘Wout,’ zei ze heel langzaam en met tusschenpoozen, waarin ze hijgde, ‘goeie Wout, Onze Lieve Heer wil het, en pastoor zegt, dat ik ga hemelen, - wees niet zoo bedroefd, je ben voor mij altijd goed geweest, - en nu weet ik, dat je voor me bidden zult met pastoor, nu sterf ik gerust, als ik hoogtij gehouden heb en bediend ben!’

Toen verzamelde Wout al zijn moed en met een bijna vreemde kalmte antwoordde hij:

‘Ja, vrouw, ik zal voor je bidden en naar kerk gaan, ik zal doen, wat ik je beloofd heb, ik zal in het huisje van de kerk gaan wonen en den pastoor helpen, - maar waarom blijf je niet bij me, Machteld, waarom haalt Ons Heer je nu weg voor mijn straf?’

Toen stokte Wout's stem en de lippen op elkaar sluitend als iemand, die moeite heeft een verwensching in te houden, trok hij langzaam zijn arm terug en liet zich neervallen op de voetbank, schuddend met zijn hoofd.

een rijpartij in polen, naar de schilderij van a. wierusz-kowalski.

Opeens sprak hij den priester aan:

‘Pastoor, heb je er om gebeden, dat de dood mijn vrouw halen zou, - heeft ze 't zelf gedaan van verdriet?’

‘Welneen, Wout, we hebben samen gebeden voor jou, dat jij voor haar bidden zou, als ze eens kwam te sterven. Je wist toch al langer dan een jaar, dat Machteld tering had!’

Dan boog de priester zich een paar minuten over de zieke heen, die haar handen vouwde en hem eenige schietgebeden nazegde.

Wout knielde voor de voetbank, terwijl de

[p. 326]

pastoor de vrouwen binnenriep om tegenwoordig te zijn bij de toediening der H.H. Sacramenten.

Beiden baden overluid de schuldbelijdenis, terwijl de pastoor voor het Allerheiligste knielde. Wout kende de woorden niet, maar toen hij den priester langzaam op de borst zag kloppen en hij de vrouwen achter hem hoorde herhalen: ‘door mijn schuld,’ toen klopte hij ook op de borst met de woorden ‘door mijn schuld’ en toen de vrouwen geëindigd hadden, zei Wout nog eens met rouwmoedigen nadruk: ‘door mijn schuld!’

En met die woorden zag hij de H. Hostie aan, Die de priester geheven hield, zeggende: Ecce Agnus Dei! en terwijl de vrouwen andermaal op de borst klopten, terwijl ook Machteld's hand zich bewoog naar haar hart en haar lippen duidelijk verstaanbaar prevelden: ‘Heer, ik ben niet waardig!’ - toen bad Wout: ‘Door mijn schuld!... Heer, ontferm u mijner!’

Machteld hief zich in eens met inspanning van al haar veege kracht op, ontving de H. Teerspijze uit de hand des priesters en liet zich langzaam vallen, de oogen neergeslagen. Daarna geschiedde de H. Zalving en of de wondere troostkracht van dat aandoenlijkste der zeven Goddelijke Genademiddelen zich ook meedeelde aan den toeschouwer, die er zóó berouwvol bij tegenwoordig was als Wout, - zóó voelde deze zijn ziel zalig doorhuiveren van een ongekend gevoel. Hij volgde met starende oogen al de handelingen des priesters en zag hem de Latijnsche woorden uit den mond, alsof hij ze nazei in zijn binnenste.

Hij gevoelde kracht tot berusting en gelatenheid, moed om haar leven te offeren en het zijne zonder haar te dragen en terwijl zij den Zoeten Naam soms duidelijk noemde met brekende stem onder overigens onverstaanbare verzuchtingen, bad Wout met de anderen mee:

‘Onze Vader, die in de hemelen zijt, Uw wil geschiede!’

Dan sliep Machteld in, de laatste sluimering, waaruit ze ontwaken zou op aarde, maar een ontwaken, dat haar nog één hemeltroost van de aarde zou meegeven.

Want toen ze, voor haar korte doodsstrijd aanving, in een wonder-helder oogenblik haar man en den priester vaarwel zei, fluisterde de eerste haar toe: ‘Lieve Machteld, sterf nu gerust, ik heb al gebiecht en zal straks hoogtijd houden voor je.’

Tegen den morgen ontsliep ze, nog met den weemoedigen vredelach op het gelaat, waarmee ze Wout afscheid gekust en den priester voor het laatst de hand gedrukt had.

't Was een late dageraad. In den voornacht had het zwaar gemist, in den nanacht ruig gevroren. Met wit-berijpte kap en wit geruite hekken stond de molen in den bleeken schijn der zon, die zonder krans als een groote volle maan boven den grauwen mistwand der kimmen rees. Roerloos praalden de waterwilgen met hun blanke pluimen en de riethalmen met hun franjes. Over land en meer heerschte een witte doodsvrede. Jammer bijna, dat daar ginds die visscher een bijt begon te hakken en de ijsscherven rinkelen deed over den gladden spiegel, jammer bijna, dat die eenden daar opvlogen met haar snaterend geschreeuw.

De deur van den molen ging open en Wout schreed langzaam naar buiten met den pastoor, die zijn arm had geslagen om zijn schouder. Zij zetten zich beiden in de slee, die hen wachtte, en arden kerkwaarts; de vrouwen verzorgden binnen Machteld's lijk.

't Was, of ‘ruige Wout’ sinds Machteld's aandoenlijke begrafenis te hard klonk.

't Was voortaan altijd ‘Wout van den molen.’

Geen boerin, die den pastoor wat bracht van zuivel, fruit of slachtvleesch, of zij liet iets van haar gulheid in het lieve huisje naast de kerk, waar zijn trouwe knecht woonde.

Dat scheen zoo te hooren: ging Wout niet met den eerwaarde om als met een gemeenzaam vriend?

En er was geen boer in de buurt, die niet graag keuvelde met Wout, als hij onder het melkuur een poosje kwam leunen tegen 't hek.

Tot kort voor zijn dood nam hij tegelijkertijd den molen waar; de huizing gebruikte hij als bergplaats voor zijn netten, die hij zelden meer voor den dag haalde, of hij moest voor pleizier met den pastoor uit visschen gaan.

Bij nacht en ontij, 't was hem nooit te veel zijn priesterlijken weldoener van dienst te zijn.

Wel menigmaal roeide hij hem naar zieken heinde en ver in den omtrek.

En als er een kaars brandde in de kleine roef, dan waren onder het varen zijn lippen niet stil.

't Eene ‘Onze Vader’ bad hij dan na het ander.

Met Machteld leefde zijn ziel als met een heilige, wier liefde en bescherming in den hemel hij voelde op aarde als een gestadigen troost en onontneembare rust.

Alleen, als hij toevallig den pastoor langs den molen moest varen, dan kon hij nooit de herinnering verzetten aan dien Decemberavond, dat hij daarbuiten op den vonder gestaan had als een wanhopende.

Dan werd het hem week om het hart, dan schoten zijn oogen vol tranen, dan was hij op de terugreis stil, wat de edele priester nooit bemerkte, of hij maakte hem gelukkig met nog weer eens op te halen alles, alles van die goeie, goeie Machteld.

En de schout?

Wanneer de oude toren, die u bij zonnig weer met zijn groote gouden uurbordletters van ver tegenblikkert, als ge het meer opzeilt van uit het Paddegat, middernacht slaat met langzame, doffe klanken, - dan denkt er een oude van dagen soms nog aan den gewetenloozen woekeraar.

Want dan is het niet ‘richtig’ in den Vierambachtspolder, gelooft hij of wil hij gelooven.

En doen gelooven wil hij het den kleinen ook, als de grooten 's winters 's avonds kaartspelen en het jonge goedje in een hoekje grootvader nog eens om die vertelling dwingt van den man met de gloeiende roede.

Neen, 't is er niet pluis op dat uur in den polder.

Want dan moet daar een donkere gedaante rondwaren, die veel gelijkt op een aangekleed geraamte, maar voortijlend met fladderende kleeren en een wit-gloeiende roe in de hand.

Dat is een man, - zeggen ze - die van wroeging niet rusten kan in zijn graf, een Rijnlandsche schout, die jaren geleden aan het meer moet gewoond hebben in een hoog wit huis.

Rentmeester was hij van de heerlijkheden, maar behalve dat hij de pachten hooger stelde dan hij in last had en hardvochtig was voor den arme, die een dag draalde met de huur, was de roê te kort, waarmee hij hem toemat.

Na jaren spoorloos verdwenen geweest te zijn, moet hij op een dag zwervende gezien wezen om het molenerf, waarvan men nu nog de kleine, groene hoogte aan de westelijke meerkade toont, en vond een visscher 's avonds daarop zijn lijk in den plas.

Van die plek, wil men, vangt dan ook zijn nachtelijke zwerftocht aan.

Driemaal vliegt hij, als een vlaag wind, de weiden over, eer hij voor den vierden keer zijn pad loopt met langzame passen en telkens omziend, als iemand, die angstvallig land afmeet. Soms keert hij een eindweegs terug, wild zich bukkende, als om met zijn gloeiende roede het gemetene nog eens te meten.

Zoo leeft in de sage de vloek nog voort van den gewetenlooze, wiens naam men vergat.