De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 18

[p. 121]

[Nummer 16]

De pachteres van Martenshof,
door
Julie Russel.

VII.

Bet was de Zondag volgende op het feest van het H. Sacrament, en de processie zou uittrekken. De vanen fladderden vroolijk in den wind en tikten van tijd tot tijd met haar uiteinden tegen de vensters, waarachter een crucifix of heiligenbeeld, omgeven met al de bloemenpracht, die men had kunnen bijeenhalen, op een verhevenheid stond.

Tusschen den tooi, door de natuur mild geleverd, pronkten de koperen kandelaars, erfstukken van ouders op kinderen overgegaan, en die prachtig blonken, dank zij de herhaalde en nogmaals herhaalde opwrijvingskuur, waaraan ze zich hadden moeten onderwerpen. Ook glinsterden tusschen de geraniums en andere nederige bloemen en planten, glazen kaarsendragers, die vooruitgang of een jonger huishouden aanduidden, en die evenals hun meer tegen den tijd bestande medebroeders, getooid waren met een kleurig, lang afhangend papieren versiersel.

een indringer, naar de schilderij van pâris.

Bij enkele notabelen prijkten vijfarmige kandelaars, het voorwerp der bewondering van de meer bescheiden omgeving.

Vele vensters hadden slechts één licht; nummer twee van het paar moest dienen voor het raam aan de andere zijde der deur; want aan geen enkel venster van het huis en zelfs van de armste hut, waar het Allerheiligste in zege- en zegeningstocht langs gedragen wordt, mogen kaars en bloemen ontbreken.

Alle soorten van heiligenbeelden waren vertegenwoordigd; zoowel het aloud uit hout gesneden Lieve-Vrouwe-beeld als het gipsen voortbrengsel van den nieuweren tijd. Tal van wassen beeldjes, de Moeder Gods of het Goddelijk Kind voorstellend, zag men in glazen kastjes. Het wordt voor die gelegenheid behoedzaam van kast, schoorsteenmantel of latafel genomen en, behoorlijk afgestoft, trotsch door de huisvrouw of haar dochter op een helderen witten doek in het geopend venster geplaatst, waar de zon nog hier en daar een glim ontlokt aan het getaande goud van den wijden mantel, die het geheele beeldje, behalve het hoofd, in zijn plooien verbergt.

Vóór de huizen vormen denneboompjes één groene, geurige laan. Den avond te voren zijn die na het eindigen der vermoeiende dagtaak nog vlug door een der mannelijke leden van het gezin in het bosch gehaald. Het plaatsen er van is ook de taak der mannen, evenals het oprichten en versieren der eere-

[p. 122]

bogen. Dit laatste geschiedt onder het toezicht en de aanwijzingen der vrouwen.

De inwoners wedijveren om den boog hunner buurt het schoonst te hebben. De jonge dochters, waaronder de landelijke hoofschheid ook de ongehuwde vijftig- en zestigjarigen en denkelijk ook nog ouderen rekent, komen reeds avonden voor den processiedag bijeen, om gezamenlijk, al pratend en keuvelend, de houten palen en vele meters koord met groen te omwinden.

Eindelijk is de groote dag genaderd.

De buren hebben, hoe slecht de beurs ook voorzien was, ieder nog een klein offertje gebracht, dat ongeteld in den zak van een der vrouwen verdwenen is.

Nu komt deze met de aankoopen, in de stad gedaan, te voorschijn. Geen mensch denkt er aan, naar den prijs te vragen. Ze weten, dat hun lasthebster van onkreukbare eerlijkheid is en zij in haar een onbeperkt vertrouwen kunnen stellen. Ze komt echter zelf met den prijs voor den dag; want ze is fier op de groote vazen, die slechts zeven stuivers gekost hebben, en de twee el gordijnstof, waarvoor ze een kwartje gegeven heeft.

De staken worden gebracht, uiterst voorzichtig gedragen. Groote gaten worden in den grond gemaakt. Daar worden ze in neergelaten; terwijl de vrouwen met angstige oogen de plaatsing van haar kunstwerk volgen, dat nu van boven door touwen stevig aaneengebonden wordt.

‘Meer naar rechts,’ roept Jan de schoenmaker, die vergrijsd is in het vak van den buurt-eereboog voor de processie mee op te richten, en die dientengevolge het opperbevel op zich neemt, wat de anderen als een zaak, die van zelf spreekt, beschouwen.

De vrouwen geven haar instemming met zijn uitspraak te kennen door te roepen of goedkeurend met het hoofd te knikken.

‘Nog meer,’ roept hij, zonder medelijden voor den uitvoerder zijner orders, die van de ladder naar beneden dreigt te komen, omdat hij te zeer voorover moet buigen.

De vasthouders van de ladder zweeten van inspanning en de bijstaansters van angst. Evenwel niet uit vrees voor den man, die zoo juist met levensgevaar het kruis van palm en papieren rozen aan den top vastgehecht heeft; maar voor de kroon, hun van gaas en neteldoek en opgemaakte bloemen vervaardigd meesterstuk, dat met den nieuwen glazen bal prijkt, ook uit de stad meegebracht, en die blinkt en schittert en alle ballen in alle kronen van het dorp de loef zal afsteken. Deze kroon moet nu vastgemaakt worden.

‘Zou het koord wel sterk genoeg zijn?’ oppert een vrouw.

De schoenmaker glimlacht medelijdend en geruststellend, want onder zijne leiding is geen ongeluk aan den eereboog te vreezen.

‘De ring schijnt me zoo onstevig,’ zegt haar buurvrouw, als een wenk aan den bevelvoerder.

‘Sterk genoeg om mij er aan op te hijschen.’ En al de toeschouwers lachen luidkeels over de geestigheid van den schoenmaker, die bekend is om zijn grappigheid.

Daar rijst de kroon.

‘Goed vasthouden.’ - ‘Pas op.’ - ‘Wees toch voorzichtig,’ klinkt het uit ieders mond.

Ze stijgt, statig en plechtig.

Alle monden zijn open, behalve die van Jan, die vergenoegd glimlachend, fier en zelfbewust, met kennersblik het gevaarte langzaam zijn opwaartsche beweging laat maken.

Nu is het klaar. Verheugde, bewonderende uitroepen weerklinken. Maar eensklaps wordt het stil. In de verte zag men Ties van Martenshof aankomen, dien de knecht in een rolstoel voortduwde.

‘Moeder, ik had zoo graag de processie gezien aan het kapelleke. Mag de knecht me daar heen rijden; ik ben veel beter vandaag,’ had hij gezegd.

En de moeder had ja geknikt. Ze geloofde werkelijk aan zijn beterschap. De koorts, die de uitgeteerde wangen kleurde, zag ze voor terugkomende gezondheid aan.

‘Zulk een groot offer zal God niet van me vragen,’ zei ze, huiverend bij de gedachte aan de mogelijkheid er van.

‘Wij moeten het beste aan Hem kunnen afstaan, vrouw Berends,’ zei de pastoor liefdevol. ‘Is er dan zooveel geluk op deze wereld, dat mijn brave misdienaar geen begeerenswaardigen ruil zou doen door ze reeds vroegtijdig te verwisselen voor den schoonen hemel?’

Maar de pachteres weigerde te gelooven aan den mogelijk slechten afloop der ziekte van het kind. En zoo zag ze, zich illusies makende omtrent een spoedig herstel, hem door den knecht naar het kapelleke rijden, waar de zegen zou worden gegeven.

‘Wat is het schoon!’ zei de jongen als verrukt, toen de priester zijn tocht onder den processiehemel hernam. Met vochtig oog volgde hij de biddende menigte, de wapperende banieren, den pastoor in zijn schitterende koorkap, den kapelaan met den surplis met de beste kant aan; de misdienaars in hun rood kleed, met goud afgezet, de vergulde wierookvaten zwaaiend, dat de welriekende wierookwolkjes hoog boven den hemel kronkelden; de schoolkinderen, die hij allen kende; de jonge meisjes met zedig, frisch gelaat, zwart kleed en blauw lint, stichtend voortschrijdend; de moeders, die zoo ijverig en vurig den rozenkrans door de vingeren lieten glijden, om zegen voor allen, die haar dierbaar waren, af te smeeken; de bruidjes in haar bescheiden Eerste-Communiekleed, lange voile en klein kransje; dan de mannen, wier gelaat gebruind en wier rug reeds vroeg gekromd was door den harden dagelijkschen arbeid, maar die er zoo recht feestelijk uitzagen in hun beste spullen; daarna kwamen de zangvereeniging, de harmonie, de burgemeester met zijn sjerp, de wethouders, de schutters met hun groene mutsen....

De natuur had met de landelijke bevolking gewedijverd om zich feestelijk op te smukken. De vogelen zongen, de bloemen fleurden, haag en veld was groen en kleurrijk, de zon overgoot bonte processie en heerlijke omlijsting met haar glanzend licht; alles geurde, schitterde, vereenigde zich om een veelstemmig loflied te zingen op den Allerhoogste en dezen dag des Heeren te maken tot een der schoonste van het jaar.

De zon deed de monstrans fonkelen, en omgaf den herder met een stralenkrans, toen deze het Allerheiligste omhoog hief, om het ootmoedig neergeknield landvolk te zegenen.

De jongen kon den blik niet afwenden van het zachtmoedig gelaat des priesters, waaruit schranderheid en eenvoud sprak, die eenvoud, welke het Evangelie noemt armoede des geestes, en die toch zooveel meer uitricht dan de wijsheid der wereld.

De herder scheen den vroegeren misdienaar op dat oogenblik meer dan ooit een hooger wezen, en verlangend bleven zijn oogen hangen aan de zich verwijderende gestalte.

Ondersteund door Mieke en door Betje, had hij geknield den zegen ontvangen. De eerste, die de ontroering van den knaap opmerkte en vreesde, dat hij zich te zeer zou vermoeien, vroeg zacht:

‘Zullen we gaan, Tieske?’

‘Nog een oogenblik, Mieke. O, hoe mooi!.... Hoor eens, hoe mooi ze spelen.’

Het meisje liet hem nog eenige minuten knielen en herhaalde toen haar vraag.

Hij richtte zich langzaam op, en zei, toen zijn zuster het kussen in den stoel schikte en de knecht zich klaar maakte om hem voort te duwen:

‘Als gij en Betje mij kunt dragen, had ik dat toch liever, dan kan Koen naar huis gaan.... Ik zou nog graag een paar minuten hier blijven, totdat ik niets meer van de processie kan zien.’

Ze voldeden aan zijn verlangen, en Betje ging middelerwijl naar de versiering aan het kapelleke kijken.

‘Mieke,’ zei hij, toen ze alleen waren, haar hand vattend, ‘moeder meent dat ik nog beter word; maar ik zal niet beter worden.... En toch hoe schoon zou het zijn, priester te worden; zooals mijnheer pastoor zegenend en weldoende door het leven te gaan!.... Vóór een jaar heb ik het offer mijns levens aangeboden; maar nu onze Lieve Heer het aanneemt, valt het me toch somtijds zwaar, en bijzonder vandaag.... Ik wist niet, dat het me zooveel zou kosten, mijn hartewensch priester te worden, op te geven....’

‘En waarom wilt ge sterven, Tieske?’ zei het meisje getroffen. ‘Ge weet toch, dat moeder zooveel van u houdt. En indien we in den laatsten tijd veel verdriet hebben, dat zal ook wel weer beteren.’

‘Daarom niet Mieke. En al’ heeft moeder me lief, ze houdt nog meer van Driek. Ik vroeg God me weg te nemen, en daarvoor Driek te laten terugkomen, en ook Karel Meulers.’

‘Dat hadt ge niet moeten doen, Tieske.... Daarbij, dooden komen niet terug.’ En met moeite onderdrukte ze de snikken, die in haar keel opstegen.

‘Jawel, Karel komt terug, Mieke, en ook Driek....’ antwoordde hij beslist en zich opwindend. ‘Onze Lieve Heer heeft mijn offer aangenomen en Hij zal thuis het verdwenen geluk laten wederkeeren.... Ik heb gedroomd, dat ze beiden terugkwamen.... Karel is niet dood,’ voegde hij er halfluid en als voor zich zelven bij.

Het jonge meisje schudde treurig het hoofd. Ze hechtte geen belang aan zijn woorden, doch wilde hem niet tegenspreken. Betje kwam juist aan, en nu droegen ze den zieke naar huis.

Dien dag was hij minder wel. Tegen den avond kwam er eenige flikkering in het oog, dat den heelen middag zoo mat was geweest.

‘Moeder,’ zei hij zacht tot de vrouw, die alleen in het vertrek was, ‘als Meulers terugkomt, laat ge Mieke met hem trouwen, niet waar?’

‘Als Meulers terugkomt?....’ herhaalde ze werktuiglijk. ‘Ja, Tieske.’

‘Ge zult niet te zeer weenen, als ik sterf, niet waar, moeder?’

‘Ge zult niet sterven, Tieske,’ riep de vrouw uit, en zag hem verschrikt aan.

‘Maar, als het gebeurde?’ vervolgde hij.

Haar hart kwam in opstand, haar oude heftigheid kwam boven.

‘Ik wil niet, dat ge sterft,’ zei ze bevend van ingehouden opwinding. ‘Ge moogt niet sterven. Ik wil het niet.’

De jongen zweeg droef.

Het werd duister. De meisjes waren in de keuken bezig, en in de kamer vernam men slechts het eentonig getik der klok, en het licht gerucht, dat er uit het belendend vertrek in doordrong. Ties scheen ingesluimerd.

Het werd de vrouw zoo bang in die stille kamer, dat ze besloot niet te wachten tot men de lamp zou brengen, maar ze te gaan halen.

‘Tieske, het is tijd voor de medicijnen,’ zei ze zacht, toen ze terugkwam.

Hij gaf geen antwoord.

Ze ging met het drankje naar hem toe.

Hij opende de oogen en keek haar met zulk een vreemden blik aan, dat ze, doodelijk verschrikt, Mieke riep. Deze kwam toegeloopen. De jongen glimlachte zwakjes tegen zijn moeder en tegen zijn zuster, legde het hoofd achterover als om te rusten, en toen verbrak, bijna onmerkbaar, de ziel de zwakke banden, waardoor ze nog aan het teere omhulsel gebonden was.

Vrouw Berends stond eenige oogenblikken als versteend, slaakte een kreet en viel mach teloos in de armen harer dochter.

IX.

Twee dagen later zat de pachteres hulpeloos in den stoel, dien de knaap verlaten had. Aan de eene zijde was ze verlamd, en alleen halfverstaanbare woorden kwamen over haar lippen.

Van daaruit volgde ze de schare dorpelingen, die achter de kleine doodkist, aandachtig biddend, voortschreden. Groot was de deelneming. Men begreep de grootte van den slag, die de vrouw trof, en iedereen beklaagde haar van harte.

Vrouw Berends was geheel veranderd. Zoo hard en onverbiddelijk als ze vroeger geweest was, zoo zacht en toegevend was ze nu. Alleen beklaagde ze zich, niet meer te kunnen werken, om bewijzen te ontdekken voor de onschuld van haar zoon.

‘Nu zullen we nooit meer in eere hersteld

[p. 123]

worden,’ jammerde ze, ‘nu werkt er niemand voor.’

‘Als er een vergissing heeft plaats gehad, zal God die wel doen blijken,’ zei de pastoor, dien ze ook had weten te doen twijfelen aan de schuld van Driek. ‘Vertrouw op Hem en Hij zal uw vertrouwen niet beschamen. Eén groot en alvermogend middel blijft u: het gebed.’

Bidden was ook alles wat de vrouw nog deed en doen kon. Er kwam langzamerhand een kalme berusting over haar; ze werd meer mededeelzaam voor den kleinen kring van bezoekers op Martenshof, die zich tot enkele medelijdende zielen beperkte, waarvan de zuster van Berends-zaliger de trouwste was.

Mieke was de vertrouwelinge harer moeder geworden, die haar dochter nu niet alleen met vriendelijkheid, maar soms zelfs met teederheid behandelde; en het gezin leerde een betrekkelijk geluk kennen, waarvan het gedurende de dagen van voorspoed verstoken was geweest.

Waren ze thans inniger vereenigd door den band van den tegenspoed, en voelde men zich op de hoeve in zekeren zin gelukkiger dan men ooit geweest was, ten gevolge van de liefde die er heerschte, men had er ook met zorgen te kampen, die Mieke soms moedeloos het hoofd deden buigen.

Veel vreemde hulp moest worden ingeroepen; deze was kostbaar, kon in de verste verte niet opwegen tegen eigen arbeid, en de meisjes konden zich niet verhelen, dat, hoe ze ook werkten, de hoeve achteruitging. Tot overmaat van ramp mislukte de oogst.

Op een snikheeten Juni-namiddag, dat de stekende zonnestralen mensch en dier de schaduw deden opzoeken, waar de insecten gonsden en de rust onmogelijk maakten, bewolkte eensklaps de hemel. Men herademde.

Kletterend ging het tegen de vensterruiten, de herder zette zijn kudde tot spoed aan, de bandhond trok zich terug in zijn hok, de ruiten rinkelden, de menschen maakten een kruisteeken het vee in de stallen loeide, en de landman zag, met droefheid in het hart, dikke hagelkorrels vallen, korrels ter dikte van een ei, die alles vernielden, alles aan stukken sloegen, de menschen beschutting deden zoeken, de stalbewoners met angst vervulden, het fruit van de takken sloegen, het graan fijn hakten, en in luttel tijds overal droefheid, vernieling en verwoesting brachten. De heele oogst was weg. Van fruit verkoopen was geen sprake meer.

De niet onbarmhartige landheer schold de helft van den pachtprijs kwijt, maar waar zelfs de helft te halen? vroegen zich de beide oudste meisjes af. Het rechtsgeding van Driek had sommen verslonden, de ziekte van den jongsten broeder had veel geld gekost, de tegenwoordige dienstboden moesten hooger loonen ontvangen, hoewel ze minder arbeid leverden dan de vorigen, en voor alles moest meer uitgegeven worden, terwijl er niets was, dat niet minder opbracht.

‘Ge zult uitstel moeten vragen voor de pacht, Mieke,’ zei de pachteres op zachten toon, toen de termijn van betalen daar was.

Dat was erg grievend voor de vrouw. Zoo iets had ze nooit kunnen denken. Zij, de pachteres van Martenshof, die het hoofd steeds zoo fier gedragen had, en met minachtend medelijden zoo dikwijls de schouders had opgehaald, als de een of andere arme stakkerd, niettegenstaande zijn zwoegen, zijn schuld niet kon voldoen en achteruit boerde in plaats van vooruit.

De man heeft geen verstand van zaken. - ‘Het zijn maar knoeiers, buurvrouw.’ - ‘Dat kon niet goed gaan, daar was iedereen baas.’ - ‘Het was te voorzien; de man wil naar geen raad luisteren, en de vrouw kent geen huishouden.’ Dat zei ze dan.

‘We zullen slechts één maand ten achter zijn, moeder,’ zei Mieke, ‘dan kunnen we een paar stuks uit den stal verkoopen.’

‘Ja,’ zuchtte de vrouw, ‘we zullen er toch weinig voeder voor hebben.’

‘Zoo erg is het niet,’ antwoordde het meisje troostend. ‘Maar ik dacht al eens, niet meer zooveel vee te houden, dan konden we de meid missen.’

‘Dat was misschien niet slecht.... We kunnen daar later over spreken, Mieke,’ zei ze, het hoofd over haar breiwerk buigend om de tranen te verbergen, die haar in de oogen gekomen waren. ‘Ik ben een beetje vermoeid.

Haar lamheid was minder geworden. Ze had nu het gebruik harer handen en van haar tong. Ze zat aan den haard en mijmerde, en liet de breinaalden rusten. De kat zat spinnend naast haar en warmde zich behaaglijk, want September was kil en regenachtig, en in de keuken was het eer frisch dan warm. De schaapshond kwam blaffend en springend het erf op en dreef de verschrikte schapen naar den stal.

De oogen der vrouw gingen door het vertrek en over het erf. Vroeger was het altijd zoo levendig in de keuken van de hoeve. Dan zat er na schooltijd Ties met zijn zacht, vriendelijk gelaat, die, zoo gauw hij thuis kwam, liefst met een boekje in een hoekje was, en verheugd en bereidwillig opsprong, als de een of ander hem een boodschap of anderen kleinen dienst verzocht. Driek ging met een kwinkslag in of uit. Betje vulde op gezette tijden het vertrek met haar vroolijk gezang; en Mieke of Trienke verlichtte voor ieder het werk met een opgeruimd woord en een onbezorgden glimlach. Brave, fatsoenlijke dienstboden verrichtten er hun arbeid opgewekt en levenslustig, ontzag en eerbied betoonend voor de meesteres en gewilligheid en gehoorzaamheid jegens de kinderen des huizes.

Hoe ledig zag de keuken er nu uit! Ze klonk zoo hol, als een der meisjes er zich met zachte voetstappen door haastte om de zware dagtaak maar afgedaan te krijgen, of er ernstig en zwijgend het werk verrichtte, dat slechts zelden onderbroken werd door een enkel woord.

De pachteres liet den blik over het erf gaan. De kudde was merkbaar kleiner dan vroeger. De bouwknecht stond luierend naar de dieren te kijken en te schertsen met den jongen, die ze hoedde. Ze dacht aan den tijd, dat haar oudste zoon in plaats van dien vreemde met den ploeg naar het veld ging, en dat de dienstboden er niet aan gedacht zouden hebben, in het midden van den dag ledig te staan.

Wat zag het er verwaarloosd uit dat erf, dat vroeger steeds zoo netjes in orde was!

Het veel verouderde Mieke liep er haastig over. Wat was het meisje vermagerd! Het was of het haar nu eerst zoo bijzonder opviel. Hoe blijde zou ze nu geweest zijn met Meulers voor schoonzoon!.... Hij zou het misschien toch niet betreuren, Mieke te hebben genomen, hoewel haar broeder voor een moordenaar werd gehouden.... Hij was zoo'n goede jongen! Hij zou niet gelooven, dat Driek het gedaan had.... Neen, dat zou hij niet. Hij hield zooveel van Mieke.... Vroeger kon ze niet denken, dat hij zoo gehecht zou zijn aan het meisje, doch nu was haar zienswijze veranderd.

Hoe goed, hoe lief van karakter was Mieke! Nooit maakte ze een toespeling op het verleden. Ze scheen haar verdriet te vergeten, om slechts medelijden te hebben met dat harer moeder.

Ze zag dat deze er onder leed, den landheer niet op den vastgestelden dag te kunnen betalen.

Daar kwam tante Lena haar in de gedachten. Ze wist dat deze gereed geld had; ze had haar laatst nog gezegd, een aanzienlijke som bij haar notaris te hebben gehaald, om die ergens anders te plaatsen. Tante zou graag voor een maand of zes weken helpen.

Dit deed deze ook met alle hartelijkheid en bereidwilligheid.

‘Moeder, ik heb het geld voor de pacht,’ zei Mieke, op een namiddag verheugd in de kamer tredend, waar vrouw Berends een dutje deed. ‘Tante Lena heeft het me geleend, totdat we de koeien verkocht hebben.’

De vrouw verschoot van kleur. Ze dacht, hoe ze eens het aangeboden erfdeel smadelijk afgewezen had. Haar schoonzuster haar schuldeischeres! Haar dochter had het goed gemeend; maar als ze eens wist, welk grievend leed ze haar gedaan had!

Ze klemde de lippen op elkaar om den smartkreet niet te laten ontsnappen, die haar naar de keel steeg. Ze bedekte het gelaat met beide handen en murmelde: ‘Het is een gerechte straf, Heer.’

Toen zei ze met bevende stem: ‘Ik dank je, Mieke. Ge bent een goed kind.’

Het was of Lena Berends voelde, dat het de pachteres hard moest vallen haar hulp te aanvaarden; want ze maakte haar volgend gewone bezoek heel kort, en begon dadelijk een ander onderwerp, toen haar schoonzuster haar bedankte.

‘Ik zou zeggen, geef me maar de helft terug, Mieke,’ zei ze, toen haar nicht, na de komst van den koopman, die de twee schoonste koeien meegenomen had, haar de geleen de som overhandigde, ‘maar moeder zou het niet graag hebben, vrees ik. Het blijft eigenlijk hetzelfde, want na mijn dood is toch alles voor u en Betje en Trienke.’

‘Wilt ge dien armen Driek dan uit uw testament sluiten?’ vroeg haar nicht op verwijtenden toon.

‘Ik ben bang, dat hij niet meer terugkomt, Mieke. Ik heb er geen hoop op. Daarenboven gaat de boerderij niet goed, mijn arm petekind, en de jongen zal zich beter door de wereld kunnen slaan dan gij drieën.’

‘Ja, tante, het gaat hier niet goed,’ zei het meisje treurig. ‘De uitgaven overtreffen de inkomsten. Zelfs als we geen tegenspoed hadden met den oogst, zouden we niet kunnen rondkomen. Het eenige middel ware kleiner te gaan wonen, op een hoeve, waar we met weinig vreemde hulp konden volstaan. Ik durf het moeder echter niet voorstellen. Martenshof te verlaten zou haar het hart breken.’

‘Dat vrees ik ook, Mieke. Ik zie er ook niets anders op, dan dat ge voortsukkelt. Misschien zendt de goede God wel onverhoopt uitkomst.’

De sombere voorgevoelens van het meisje werden bewaarheid. Drie jaren later waren ze zoo achteruitgegaan, dat er niet meer aan te denken viel, op de hoeve te blijven.

(Wordt vervolgd.)