De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 18

De pachteres van Martenshof,
door
Julie Russel.

III.

Men was aan het laatste gedeelte van den strijd, dien revolutie en vrijmetselarij sedert jaren, openlijk of in het geheim, met woord en schrift of met de wapenen in de vuist, tegen de Kerkelijke Staten voerde.

De katholieken hadden den oproepingskreet van Pius IX vernomen, doch slechts een betrekkelijk klein aantal hadden er gehoor aan gegeven, hoewel men zou verwacht hebben, dat het verzoek van den Opperherder als hoogere macht nog had gegolden dan de jaarlijks terugkeerende opvordering voor de kazerne, en dat ieder christen gezin het zich tot plicht zou hebben gerekend, één zoon af te staan om het erfgoed van Petrus te verdedigen.

Karel Meulers las de oproeping. Hij voelde geestdrift voor het denkbeeld, het zijne bij te dragen voor het behoud der Kerkelijke Staten. Maar de nu weer verdwijnende, dan weer opflikkerende hoop, Mieke in zijn bescheiden huis binnen te voeren, kon hem niet doen besluiten, het dorp te verlaten om het misschien nooit weer te zien.

Hij ging op zekeren dag moedeloos naar het veld, en de gedachte om naar Rome te vertrekken kwam weer bij hem op.

Daar zag hij Mieke. Zij was alleen en kwam zijn kant uit. Zijn besluit was genomen. Hij liet het paard stilhouden en ging haar schoorvoetend te gemoet.

Ze schrikte uit haar gepeinzen op, toen ze hem van verre zag aankomen en bleef staan.

‘Ik mag niet met u spreken, Karel,’ riep ze. ‘Laat me niet ongehoorzaam worden.’

‘Als ge niet met me trouwen wilt, word ik zouaaf,’ zei hij uitdagend, en niettegenstaande haar verzoek, nader tredend.

‘U in gevaar te weten zal me hard vallen, Karel, maar uw voornemen kan ik niet afkeuren,’ zei ze.

‘Dus ziet ge me graag vertrekken?’ vroeg hij bitter.

‘Hoe kunt ge u en mij zoo pijnigen,’ antwoordde ze op verwijtenden toon. ‘Maar ik ben beschaamd over mijn dorp, dat er slechts één jongen van vertrokken is, en zal er trotsch op zijn, dat ge voor den Paus vecht; hoewel ik ieder oogenblik zal beven, dat ge niet meer terugkomt. Geen dag zal er voorbijgaan, of ik zal bidden, dat de goede God u bescherme en beware.’

‘Ge bent beter dan ik, Mieke,’ zei hij getroffen. ‘Ik denk alleen aan mij zelven.... Als ge me nu nog eens wilt beloven, dat ge me nooit zult vergeten, vertrek ik getroost en vol goeden moed.’

‘Ik beloof het u, Karel,’ zei ze ontroerd.

Dien middag was het dorp vol van het zouaaf worden van Karel Meulers.

Driek Berends kwam opgewonden thuis en riep bij het binnenkomen:

‘Moeder, Karel Meulers wordt zouaaf, mag ik het ook worden? Ik kan schieten als de beste en zal menigen roodhemd het licht uitblazen.’

‘Zet zulke gekke gedachten uit je hoofd, Driek. De Paus zal er wel genoeg vinden, die vechten willen. Eén man meer of minder kan het ook niet maken.’

‘Maar, moeder, waarom zou ik thuis moeten blijven? En Meulers, een van de slechtste schutters, die nauwelijks fatsoenlijk het geweer kan vasthouden, vertrekt.’

‘Meulers heeft geen mensch, die bij zijn vertrek verliest’ - ‘behalve ik,’ murmelde Mieke, terwijl er iets als bitterheid tegen haar moeder in haar hart kwam. - ‘En gij zijt hier noodig.’

‘Ge hebt het zoolang zonder mij gedaan, moeder. Waarom zoudt ge het niet weer voor een tijdje doen?’

‘En als ze u doodschieten, Driek?’

‘Ze schieten mij zoo gauw niet dood,’ lachte hij zorgeloos.

‘Kom, kom, houd op met die gekkepraat. De kinderen willen het tegenwoordig beter weten dan de ouders. Ge gaat niet.’

De jonge boer zweeg. Hij wist, dat zijn moeder geen tegenspraak duldde. Maar voor het eerst van zijn leven morde hij inwendig tegen haar uitspraak.

De beweegreden, die den gevoeligen, voor indrukken zoo licht vatbaren Meulers bezielde, en die hem het zware van het afscheid van zijn geboortedorp en van alles, wat hij lief had, lichter maakte, was Berends vreemd. Deze in zijn zelfbewuste kracht en levenslust schouderde met vreugde het geweer, daarbij geestdriftig bewogen door de gedachte van zijn schietkunst dienstbaar te maken aan zulk een groote, schoone zaak.

Nog twee andere dorpelingen vertrokken met Meulers. En spoedig kwamen opgetogen brieven, hun aankomst te Rome en hun eerste treffen met den vijand beschrijvende.

De tijdingen van daarginder maakten Driek des te norscher. Het was of een kwade geest in hem gevaren was, sedert zijn moeder hem verboden had zouaaf te worden. Hij, steeds zoo gewillig en opgeruimd, werd onhandelbaar en in zich zelf gekeerd; en de vrouw moest dikwijls voorwenden de opmerking niet gehoord te hebben, die Driek tusschen de tanden bromde, als ze volgens zijn inzien, hem iets te moeilijks oplegde.

Het huis werd er niet te aangenamer op. Mieke was stil en ernstig en leed zichtbaar. Met den vroeger zoo vroolijken oudsten zoon werd het nu dikwijls moeilijk den vrede te bewaren. De pachteres was wrevelig en korzelig, zoodat de knecht zijn dienst opzei, omdat hij haar niet meer kon voldoen, en ook een meid aankondigde, dat ze met Paschen wenschte te vertrekken. De heele huishouding was gedrukt onder de stemming.

Vrouw Berends verontschuldigde telkens haar Driek. Ze kon geen kwaad in haar zoon zien. En ze gaf inwendig de schuld aan Mieke. Het jonge meisje verdroeg alles geduldig en verrichtte haar werkzaamheden met de meeste zorg en nauwkeurigheid.

Eén groot genoegen had ze: alle maanden kwam er een brief uit Italië voor vrouw Janssen. De weduwe zweeg daarover tegen de buren, maar verzocht dan Mieke haar te komen bezoeken. Ze las hem dan van het begin tot het einde voor, en in de eerstkomende weinige regels, die ze voor den afwezige op het papier zette, verhaalde ze geregeld die bijzonderheid.

Vrouw Berends had ook een troost in haar wederwaardigheden: Driek toonde zich niet onwillig de dochter van den Kastanjehof te vragen, en Klaas kwam weer druk het hof maken op Martenshof; en nu hij niet goed ontvangen werd door Mieke, beproefde hij zijn kans bij Betje, die niet ongenegen scheen Martenshof voor den mooien Kastanjehof te verruilen.

IV.

Het was snikheet. De verblindende zonnestralen schoten uit een azuurblauwen hemel loodrecht op het troepje soldaten, dat zich ten aanval gereed maakte.

Afgemat en uitgeput waren de krijgslieden. Maar dit was vergeten, als het geweer gericht werd of de sabel getrokken om de belagers van Petrus' erfgoed te bevechten.

Het doel van den tocht was een versterkte toren, door den vijand bezet. Een jonge, rijzige officier, met den zwarten sik, het levendig gelaat en de vlugge bewegingen, die den Franschman deden kennen, voerde het bevel. Zijn flikkerend oog ging vol geestdrift over de kleine schare waarvan ook Meulers deel uitmaakte.

‘Voorwaarts, makkers! Verdrijven we hen uit hun roofnest,’ klonk het, en hij wees met de sabel naar de gedeeltelijk ingestorte, maar nog sterke muren, waar niets de aanwezigheid van levende wezens verried. ‘Vooruit!’

De officier ging met getrokken sabel aan het hoofd van zijn mannen. De trompetter blies ten aanval, het staal schitterde en fonkelde in de zonnestralen, een luid hoera-geroep weerklonk, en in den stormpas ging het de hoogte op, opgewekt en vol geestdrift.

Geweerloopen verschijnen in de openingen, hier en daar komt even een hoofd te voorschijn, een salvo musketvuur ratelt, de geweren verdwijnen even snel, als ze gekomen zijn en... zes, acht ledige plaatsen zijn er in de gelederen.

De aanvallers zijn verrast. Onthutst doen ze een stap achterwaarts. ‘Vooruit!.... Voor den Paus!.... Wie zal daarvoor wijken?’ roept met donderende, geestdriftige stem de aanvoerder, die een stekende pijn in den schouder voelt.

Het schetterend instrument van den kleinen, dapperen trompetter is verstomd. De vaandeldrager is gevallen. Meulers rukt hem den gebroken stok uit de verstijvende hand.

‘Leve de Paus!’ klinkt het, en voorwaarts gaat het met de bajonet. Dichter, dichter naderen zij den toren. Hier en daar komt een nieuwe leegte in de rijen; maar ook menig hoofd, dat boven de borstwering komt uitkijken, verdwijnt, om niet weer terug te keeren.

Ze zijn boven.

Nu wordt het een gevecht van man tegen man. De geweerkolven dalen beukend neer. Verwenschingen worden gehoord. Aanvallers en verdedigers rollen op den grond. Gewonden kreunen en stervenden reutelen, met een akte van berouw of een bede om vergiffenis op de lippen de eeuwigheid ingaande, of ter helle varende een laatste godslastering uitbrakende.

De jeugdige bevelhebber doet wonderen van dapperheid, totdat een vijandelijk schot hem het wapen uit de hand doet vallen.

‘Leve de Paus!’ roept Meulers. ‘De overwinning is ons!’ En hij plant de pauselijke kleuren op de muren. Eensklaps wordt hij duizelig. Een bloedstroom golft hem uit de borst. Hij ziet alles rondom zich draaien: hij hoort nog roepen: ‘Victorie, victorie;’ hij valt tegen den muur, die, naar het hem toeschijnt, hem geen steun meer biedt, en zakt op den grond.

Niet lang waait de pauselijke vlag op de kleine sterkte. Een aanzienlijke troep vijanden wordt bemerkt aan den gezichteinder, en zwichtende voor de groote overmacht, moeten de overwinnaars terugtrekken, met achterlating hunner dooden, waaronder ook Meulers gerekend wordt.

Het is avond, als deze de loodzware oogleden oplicht. De maan schijnt helder en vriendelijk aan het hemelgewelf. Vredige kalmte heerscht rondom; maar een akelige reuk stijgt op in zijn nabijheid.

Een brandende dorst verschroeit zijn koortsige lippen. Een nevel is voor zijn oogen. Hij beproeft tevergeefs het hoofd op te richten. Voor zijn verhitte verbeelding trekken tafe-

[p. 99]

reelen van thuis, van zijn kinderjaren, van Mieke Berends en van zijn eerste jeugd voorbij. Aan den troosteloozen tijd in het groote huis tusschen den onverschilligen vader en de knorrige vreemde, die men huishoudster noemde, wordt hij niet herinnerd. Wel aan de zoete oogenblikken, dat 'hij op den schoot zijner moeder zat of in haar gezelschap doorbracht.

Al de liefde der moeder had zich op den knaap vereenigd, daar haar echtgenoot haar genegenheid eer afwees dan aanmoedigde. De zwakke vrouw zag de hebzucht van haar man, maar bezat niet den moed er tegen op te komen. Ze trok zich langzamerhand terug van de wereld, die zij voelde, dat den vader van haar kind moest laken en veroordeelen, en haar zoon werd haar wereld, het eenige voorwerp, dat waarde gaf aan haar bestaan. De jongen stelde haar schadeloos door zich innig aan haar te hechten, maar werd daarbij een overgevoelig wezen, dat gekwetst werd door de minste ruwe aanraking van de buitenwereld, die zoo uiterst ruw kan zijn.

De tweede liefde van den knaap was Mieke Berends, het blonde meisje van Martenshof, sedert ze hem op zekeren dag getroost had, toen hij door een zijner schoolmakkers zonder mededoogen er aan herinnerd werd, dat hij de zoon was van den algemeen verfoeiden woekeraar Meulers.

Na den dood zijner moeder bracht hij de genegenheid, die hij voor de overledene koesterde, grootendeels op Mieke over, die zijn toevlucht en zijn troosteres werd, als hij van de anderen harde bejegening moest verduren.

Toen de knaap jongeling geworden was, sloop een teerder gevoel in zijn hart voor de vriendin en beschermster zijner kinderjaren; en hoe klopte het, als hij het oogenblik herdacht, waarop zij hem blozend bekend had zijn liefde te beantwoorden.

Heerlijke visioenen van het verleden trokken zijn geest voorbij.

Hoorde hij daar geen gerucht?.... Hij richtte het hoofd op.... Wat deed hem dat pijn!.... Dorst verteerde hem.... Hij beproefde rond te kijken.... Ja, daar aan den rechterkant naderde een zwarte gestalte.... Ze kwam naar de plaats, waar hij lag.... ‘Drinken,’ steunde hij.

‘Sprak daar iemand?’ vroeg een bevende stem.

‘Ja.... Ik heb zoo'n dorst....’ murmelde hij krachteloos. Hij hoorde nog een onduidelijk antwoord, voelde, dat men iets aan zijn lippen bracht, en verloor het bewustzijn.

Op een morgen werd hij wakker. Hij sloeg de oogen verbaasd om zich heen. Hij lag op een bed met keurig helder linnen, iets zoo bijzonders in Rome en omstreken, dat hij waande in zijn geboorteplaats te zijn. Maar de oude Italiaansche, die, den Rozenkrans prevelend, aan den voet van de legerstede zat, herinnerde hem, dat hij zich op vreemden bodem bevond. Ook de meubelen en de in richting der woning brachten hem tot de werkelijkheid terug.

Het zonnetje speelde vroolijk op de bonte, kleurenrijke omgeving en het windje stoeide met de bladeren van den wijngaard, die zich om het kleine venster met de in lood gevatte ruitjes geslingerd had, en welks welige ranken dartelden en zich wiegden, en zich heen en weer bewogen, en den zieke groetten en toeknikten en zich weerden om door het geopende venster hun zacht, fluisterend stemmeke tot hem te doen komen.

Meulers luisterde er niet naar. Hij droomde juist van zijn geboorteplaats, en teleurgesteld wendde hij het hoofd af van de schilderachtige omgeving, om zijn blik te vestigen op de oude vrouw.

Nu herinnerde hij zich het gevecht bij den toren en zijn verwonding.

‘Waar ben ik?’ vroeg hij.

‘Caro mio! Goddank hij is gered!’ riep de vrouw uit en hief de handen op. ‘Teresa, de zouaaf heeft gesproken....’ riep ze in het venster. ‘Ik heb u gevonden bij den toren,’ vervolgde ze, zich nu tot Karel wendend. ‘Ge zijt bij mij, vrouw Martino. Wees maar gerust. Nu moogt ge niet meer spreken. Als de dokter hier is geweest, vertel ik u alles.’

Hij moest geduld oefenen. De vrouw was te zeer beangst, dat hij zich zou vermoeien.

Dien avond vernam hij, dat zij en haar kleindochter hem gevonden hadden bij den toren, waar ze met een buurman was heengegaan om de dooden te begraven. Haar eenige kleinzoon streed voor den Paus en viel, en nu was haar voornaamste bezigheid werken van barmhartigheid aan de slachtoffers van den oorlog.

Zij en haar buurman hadden hem naar haar huis gebracht, zonder veel hoop te hebben op zijn herstel. Geruimen tijd had hij daar buiten kennis gelegen, verpleegd door vrouw Martino en haar kleindochter.

Het eerst, wat Karel deed, was pen en papier te verzoeken om naar vrouw Janssen te schrijven. Hij ontving geen antwoord op zijn brief.

Een maand ging voorbij, en hij zond een tweeden. Maar ook ditmaal kwam geen antwoord voor den reikhalzend wachtende.

Vrouw Martino las op het gelaat van haar gast zijn verdriet. Omzichtig lokte ze een verklaring uit.

Met bitterheid verhaalde hij haar de reden van zijn vertrek. ‘Ze is me ontrouw geworden,’ zei hij. ‘En dat durft vrouw Janssen me niet laten weten. Haar moeder zal zoo lang aangehouden hebben, tot ze strijdensmoede er in toestemde, Klaas te huwen, toen ze meende, dat ik dood was, wijl ze niets meer van me hoorde.... Maar kon ze niet een paar maanden wachten....’ murmelde hij bij zich zelven. ‘Ook zal ze er tegen opgezien hebben, den door zoovelen verwenschten naam van mijn vader te dragen.... O, vader! wat moet ik hard boeten voor uw hebzucht... Nu heb ik niets meer, vrouw Martino,’ zei hij tot de oude vrouw, die zijn van aandoening bevende hand genomen had, en die zachtjes drukte; ‘noch moeder, noch bruid.’

Zijn hoofd zonk op zijn borst.

‘Blijf bij mij, Carlo,’ antwoordde ze. ‘Ik heb mijn Luigi voor den Paus gegeven; neem gij zijn plaats in.... Ge ziet, ik moet vreemde hulp inroepen om het weinige land te bebouwen, dat ik niet verpacht heb. Doe gij dat, en word een huisgenoot, waar ge nu een zoo beminde gast zijt.’

Ze sprak nog lang om hem te troosten en op te beuren, en.... Karel Meulers bleef op de kleine hoeve, waar grootmoeder en kleinkind zich om strijd beijverden, den vreemdeling zijn leed te doen vergeten.

(Wordt vervolgd.)