De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

[p. 353]

De Twee Broeders.
Kerstvertelling uit Transvaal.
Door
Henri Crooswijk.

I.

2. h. paus pius vii, naar de schilderij van louis david.

Het was een koude Decemberavond van het jaar 1878. De aarde en de daken der huizen waren in een wit kleed gehuld, en de boomen, die langs den eenzamen landweg stonden, bogen droefgeestig hun takken onder den zwaren last. De dorpsklok sloeg halftwaalf, en nog was de laatste slag niet weggestorven in de nachtelijke stilte, toen eensklaps de zware torenklok en de zuivere, zachtere stem van het kerkklokje de geloovigen opriepen naar het Godshuis om de geboorte te vieren van Christus... Men zag ze reeds gaan, de eenvoudige en vrome landlieden, wadend door de hoogliggende sneeuw, men zag hier en daar het licht eener lantaarn opflikkeren en dan weer verdwijnen, want het was donker, geen ster schitterde aan de laag neerhangende sneeuwlucht. Maar licht en helder was het in de harten van al die lieden, die daar moeizaam heenschreden: in hun hart trilde heden een bijzondere snaar, daar zij het ‘Vrede op aarde den menschen van goeden wil’ smaakten.

Een weinig zijwaarts van den weg, dien de dorpelingen betraden, lag een hoeve, de boerderij van Klaas Jansen. Men kon door het raam boven de deur zien, dat er nog licht in huis brandde; maar men maakte zich hier niet gereed om kerkwaarts te gaan. Twee zonen stonden aan het sterfbed van hun vader.... In dit huis heerschte geen Kerstvreugde; alleen de droefheid, die de naderende dood brengt onder de verwanten van het slachtoffer, dat hij gekozen heeft.

Een oude man lag op zijn lijdenssponde uitgestrekt, het klamme doodszweet reeds op het gerimpelde voorhoofd... Aan het bed zaten twee jonge mannen, die strak voor zich uitkeken.

‘Kinderen,’ zei de zieke met moeite, ‘hoort, de klok roept mij om het Kerstfeest te vieren - daarboven...’

Een diepe zucht, een poos van pijnlijk zwijgen. Daarna hernam de stervende: ‘Willem, Frans, hebt elkaar lief, blijft bij elkaar als ik er niet meer zal zijn..,. Houdt vrede met elkander; vrede op aarde den menschen van goeden wil, zingen vannacht de Engelen...’

De zieke viel achterover; hij mocht het Kerstfeest vieren dáár, waar eeuwig vrede heerscht.

't Was in de eerste dagen van Januari; de

[p. 354]

oude man rustte reeds op het kerkhof; een witte lijkwade dekte zijn versch gedolven graf.

‘Vrede op aarde den menschen van goeden wil!’ had de vader stervend tot zijn kinderen gezegd. Helaas, zij hadden die vermaning reeds vergeten; hoe ver was de vrede van hen verwijderd! Nauwelijks was de vader grafwaarts gedragen, of er was oneenigheid en twist gerezen tusschen de beide broeders. Zij wilden niet bij elkaar blijven, en toch wilden zij beiden de vaderlijke woning hebben.... Toen besloot men het huis, waar hun vader, grootvader en overgrootvader geboren waren, te verkoopen. De notaris was gekomen, de hoeve in vreemde handen overgegaan en de opbrengst onder beide broeders verdeeld... Zij hadden hun zoo dierbaar geboortedorp aan de Maas vaarwel gezegd, beiden waren huns weegs gegaan als vreemden, - de wijde wereld in.

II.

Het was een warme Decemberavond van het jaar 1899. Eenige mijlen ten zuiden van Vrijheid, op de grens van Transvaal en Natal, lag een eenzame hoeve. De warme Zuid-Afrikaansche zon was ondergegaan, vredige rust lag uitgespreid over het stille, eenzame landschap, slechts nu en dan onderbroken door het gebrul der ossen in de kraal.

In de hoeve zat een Boeren vrouw in gebogen houding over de tafel, waarop een klein lampje brandde en voor haar lag de Bijbel.... Maar zij sloeg er geen blik in; peinzend zat zij daar, droevige gedachten gingen haar door het hoofd. 't Was de avond vóór het groote feest van alle Christenen, de avond vóór Christus' geboorte... Vrede op aarde! klonk een stem in haar binnenste. Doch was dat geen bittere spot? Vrede? Verbannen was de vrede uit haar vaderland, verbannen uit haar huis, verbannen uit haar eigen hart!... Haar oudste zoon, haar trots, haar oogappel, de moedige, achttienjarige Pieter, was met zijn vader uitgetogen ten strijde; hij had den Mauser gegrepen in zijn vaste hand om den vaderlandschen grond tegen den erfvijand te verdedigen. Helaas, de moedige jongeling, die zoo vroolijk het ouderlijke huis had verlaten, zou er nimmer terugkeeren; hij was een der eersten gevallenen onder de helden, die hun bloed gaven voor de rechtvaardige zaak. Hij was gevallen in de vlakte van Elandslaagte. Daaraan dacht de arme moeder op het oogenblik... Nimmer zou zij hem weerzien, zelfs niet de plek kennen, waar hij zou slapen voor eeuwig...

Maar dat was nog niet alles. Toen de veldkornet haar kwam melden, dat haar zoon als een held voor het vaderland was gesneuveld, toen had hij haar ook haar tweeden zoon gevraagd, haar lieven Lucas, nauwelijks vijftien jaar, bijna nog een kind! Toch had zij hem meegegeven, daar haar man er op had aangedrongen. Maar het moederhart bloedde, toen de dappere knaap, den Mauser en den patroongordel om het kloeke lijf, haar met lachend gezicht voor de laatste maal omhelsd had.... O, indien zij ook hem moest verliezen!

Alles had zij aan haar dierbaar vaderland geschonken: haar man en twee harer zoons, thans bleef haar niets meer over dan een achtjarig knaapje. Zij werd bitter gestemd tegen de Engelschen, die er de schuld van waren, dat de levens van haar dierbaren steeds in gevaar verkeerden.... Zij kon die gedachte van wrok en haat niet verdrijven, zelfs niet op den H. Kerstavond.

De Boeren vrouw werd uit haar droefgeestige gedachten opgeschrikt door den kleinen knaap, die aan haar voeten zat.

‘Moeder,’ vroeg hij, ‘wanneer komt vader thuis en Lucas?’

‘Morgen wellicht, Hans. - Vader heeft beloofd met de Kerstdagen thuis te komen.... Bid Onzen Lieven Heer, dat Hij hem en Lucas moge beschermen.’

‘En Pieter, komt die nu nooit meer thuis?’

De arme moeder kreeg opnieuw de tranen in de oogen. Maar weldra had zij zich zelf overwonnen, zij was een fiere Boeren vrouw. ‘Neen, kind, dien hebben de wreede Engelschen dood gemaakt...’

‘Dan wil ik ook tegen de Engelschen vechten, moeder, en hen doodmaken... Ik heb vandaag een grooten zwarten vogel neergeschoten, en zoo zou ik ook wel die leelijke Engelschen kunnen doodschieten.’

‘Praat zoo niet, Hans, gij moet altijd bij mij blijven, gij moogt mij nooit verlaten...’

‘'t Verig jaar had ik zoo'n mooien Kerstboom, weet je nog, moeder?’ snapte de knaap voort, wien het plotseling inviel, dat het morgen Kerstmis was.

De vrouw zuchtte. Zij dacht aan het gelukkige Kerstfeest van het vorige jaar, toen er nog vrede heerschte in het land, toen allen vereenigd waren. En nu was het zoo leeg, zoo akelig stil om haar heen.

Zij sloeg den blik in den Bijbel en bad:

‘O, God, verlos Israël uit zijn verdrukkingen! Laat onze vijanden ons niet bespotten; want allen, die u verbeiden, zullen niet beschaamd worden.’

Eensklaps sloeg de hond, met de bewaking der eenzaam gelegen hoeve belast, woedend aan... De vrouw keek op van het boek, waarin zij bad, en op dat oogenblik werd de deur geopend en verscheen een man op den drempel, die er havenloos en slordig uitzag. Hij was gekleed in Britsche uniform, maar deze was bijna niet meer te herkennen. Op verscheiden plaatsen was ze gescheurd en met stof en slijk bedekt, alleen de helm deed hem aanstonds als een Engelsch soldaat kennen.

De man beefde over al zijn ledematen, en een koortsige gloed flikkerde in zijn diepliggende oogen. Bescheiden bleef hij op den drempel staan, hij durfde niet binnentreden, en met neergeslagen oogen zei hij op een toon, die deernis en medelijden moest wekken: ‘Goede vrouw, heb medelijden met een ongelukkige en geef mij wat te eten; ik sterf van honger en vermoeienis.’

Met kouden blik had de Boeren vrouw den man aangekeken. Zij verroerde zich niet; onafgewend bleef haar doorborende blik rusten op den ongelukkige, die nog altijd aan de deur stond en opnieuw om medelijden smeekte. Het scheen alsof de vrouw genoegen vond in de vernedering van den arme. Plotseling stond zij op en ging met opgericht hoofd naar den vreemdeling; haar oogen schitterden, niet het minste medelijden was daarin te lezen. Met gebiedend gebaar wees zij naar buiten.

‘Ga heen, Engelsche bloedhond, betreed dit huis niet, waar steeds alles wat Engelsch is zal gehaat en verafschuwd worden!’

‘Heb medelijden, ik sterf!’ steunde de arme man.

‘Weet gij dan niet, dat gij in een Boeren huis zijt, dat gij hier staat voor een moeder, wier zoon de Engelschen wreed vermoord hebben?... Ga heen, zeg ik je, geen barmhartigheid of medelijden voor een volk, dat zelf nooit barmhartigheid kende... Gij zelf hebt gevochten tegen onze broeders. Ga!’

En nog steeds met gebiedend gebaar wees zij den sidderenden man naar buiten, in den donkeren nacht.

De soldaat viel voor de vertoornde vrouw op de knieën. ‘Verstoot mij niet, goede vrouw,’ zei hij met zwakke stem, ‘heb medelijden met een zwerveling.... Ik ben daarbij geen Engelschman, ik ben een Hollander u.t de Kaapkolonie.’

‘O, gruwel,’ riep de vrouw nog meer verontwaardigd, ‘o, gruwel, een broeder, die tegen zijn broeders vecht?... Weg, onmensch, weg, huurling!’

De arme man bleef bewegingloos geknield liggen en hernam met smeekende stem. ‘O, goede vrouw, beoordeel me niet te hard. Ik werd gedwongen, de wapens tegen uw volk op te nemen. Maar mijn hand is nog vrij van bloed, en ik wil niet meer vechten tegen hen! Heb medelijden met mij, goede vrouw, ter liefde van onzen Heere, ik kan niet verder...’

De vrouw werd bewogen, de harde trek om haar mond verdween. Kerstnacht! dacht ze. Vrede op aarde den menschen van goede wille! Ze dacht ook aan haar man en aan haar zoon Lucas Indien zij zoo óók eens in handen van den vijand vielen en om medelijden smeekten? Als men hen dan óók liet omkomen? Zij werd zachter gestemd. De arme man, die daar aan haar voeten lag, en haar medelijden inriep, was een ongelukkige, een machtelooze. Kerstnacht! kwam haar weer in de gedachten, Zalig de barmhartigen!...

Zij had zich overwonnen. ‘Sta op, ongelukkige,’ zei zij toen zacht, ‘ter wille van den Heere, die in dezen nacht geboren werd en in wiens naam gij om medelijden hebt gevraagd, wil ik mij over u ontfermen. - Hans, werp wat hout op den haard en hang den ketel boven het vuur,’ vervolgde zij tot haar jongen, die angstig het tooneel op een afstand had gadegeslagen.

De man was opgestaan, stamelde eenige woorden van dank en liet zich op een stoel neervallen, nadat hij zijn geweer tegen den muur gezet had.

‘Ik zal op den zolder een bed voor je klaar maken; als ge aanstonds wat gegeten hebt, zal ik je naar boven brengen. Ik verwacht mijn man misschien van avond van het front, en wee, als hij je hier zag!’

Intusschen was de knaap wat vrijmoediger geworden. Hij sloop naar den hoek, waar de vreemdeling zijn geweer gezet had, dat zijn bijzondere aandacht trok. Het was een Mauser van klein model. Hans nam het wapen in de hand, bekeek het aandachtig en vloog toen met het geweer naar zijn moeder, die een ketel boven het vroolijk knapperend vuur had gehangen.

‘Moeder, zie eens, dat is het geweer van onzen Lucas!’

Als versteend bleef de vrouw een oogenblik staan; daarna nam zij het wapen in haar hand, ja, daar stond de naam van haar lieveling kunsteloos in den kolf gegraveerd - het was de Mauser, waarmee hij naar het front was getrokken... Zij drukte het wapen wild tegen haar lippen en bleef een oogenblik roerloos, - daarna vloog zij op den vreemdeling toe, die haar verbaasd gadesloeg. Dreigend hief zij het wapen tegen hem op, haar oogen flikkerden opnieuw onheilspellend en met heesche stem beet zij hem toe:

‘Moordenaar, moordenaar van mijn kind!’

Zij schudde den zwakken man driftig heen en weer. ‘Gij hebt mijn kind vermoord, mijn lieveling, mijn goeden Lucas!’ raasde zij voort.

De man antwoordde niets, en toen zij zijn schouders losliet, gleed hij als een meelzak van den stoel op den grond. Alle teeken van leven scheen uit den ongelukkige geweken, maar dit boezemde de vrouw, door de smart tot vertwijfeling gebracht, geen medelijden in. Als een lichte last nam de sterke Boeren vrouw den bewustelooze van den grond op en droeg hem naar buiten. ‘Sterf hier, moordenaar,’ mompelde zij nog, ‘als aas voor de roofvogels...’

III.

't Was reeds middernacht en nog had de arme vrouw zich niet ter ruste begeven. Met het hoofd in de handen verborgen zat zij voor de tafel. Wat een droeve Kerstnacht!.. Was het niet genoeg, dat haar Pieter was gevallen, waarom had God toegelaten dat ook haar Lucas gedood werd?... En de moordenaar van haar kind had den voet in haar huis gezet! Zij had hem willen opnemen...

‘Mijn God, waarom beproeft Gij mij zoo zwaar?’ zuchtte de arme vrouw.

De Bijbel lag nog altijd voor haar geopend op dezelfde bladzijde. Haar oogen zweefden er over heen, maar zij kon niet bidden, alles danste voor haar oogen, die ten slotte vermoeid dicht vielen.

Daar buiten in den donkeren nacht lag nog steeds de vreemdeling bewusteloos. De koude van den nacht deed hem eindelijk ontwaken. Met moeite richtte hij zich half op en dacht na. Het duurde lang eer hij begreep waar hij zich bevond, en het hem inviel, wat er met hem gebeurd was. Hij herinnerde zich ook nog de laatste woorden van de vrouw: ‘Moordenaar van mijn kind!’ en hoe zij hem toen bij den schouder vatte...

Hij stond op en liep eenige meters voort, toen bleef hij staan, geleund op zijn stok, en overlegde wat hij zou doen. Hij scheen een besluit genomen te hebben en keerde op zijn schreden terug.

[p. 355]

Naast de hoeve stond een schuur, waarvan de deur niet gesloten was; daarheen begaf hij zich; daar wilde hij sterven, want hij voelde, dat hij niet verder kon. Aan den anderen kant van de boerderij liep de groote waakhond; gedruischloos schreed de vreemdeling naar de schuur om diens aandacht niet te trekken. Uitgeput viel hij daar neer, het hoofd tegen den muur geleund. Hij dacht na; hoe hard was het, hier, in de nabijheid van een menschelijke woning te moeten sterven; sterven van den knagenden honger, diehem verscheurde, sterven van geleden ellende en uitputting.

Reeds had hij gemeend gered te zijn en eensklaps was hij weer uitgestooten als een ellendeling, als een moordenaar, terwijl niet de minste bloed vlek aan zijn hand kleefde. En bitter gestemd werd hij jegens hen, die zijn broeders waren, evenals daar binnen in de hoeve de arme vrouw jegens de vijanden van haar vaderland. Ook in zijn hart streden haat en wrok om de overhand.

‘O, ware ik niet zoo machteloos, hoe zou ik mij wreken,’ mompelde hij tusschen de tanden. ‘Hoe zou ik mij wreken over zooveel beleedigingen en harteloosheid! Had die vrouw medelijden met mij gehad, wellicht had ik haar droefheid in vreugde kunnen doen veranderen, maar zij heeft het niet gewild! Als een booswicht heeft men mij verstooten om ellendig om te komen. Ha, konde ik mij wreken.’ Machtelooze woede schitterde in zijn oogen.

Een tijd lang bleef hij toen als versuft, het hoofd liet hij op de borst zakken. Toen schenen andere gedachten zich op te dringen in zijn arm hoofd; geen gedachte van haat en wraak, vriendelijke, liefelijke gedachten uit een ver verleden, toen hij nog kind was. Nu viel het hem ook in, dat het heden Kerstnacht was, de nacht, waarin de Godmensch werd geboren in een armen stal... Toen verdwenen geheel die gedachten van wraak, tranen vloeiden langzaam over zijn ingevallen wangen, zijn hoofd zonk al dieper en dieper, en na eenigen tijd had een lichte sluimering den armen zwerveling voor een oogenblik al zijn lijden doen vergeten.

Daar binnen in de hoeve had de weldadige slaap ook het hartzeer der arme vrouw voor een poos doen vergeten. De groote huisklok tikte regelmatig; het sloeg twaalf uur. Op hetzelfde oogenblik sloeg de waakhond aan, zijn zwaar bassen wekte de vrouw uit haar slaap; verschrikt keek zij om zich heen, zij kon zich niet aanstonds het voorgevallene van dien avond herinneren, maar toen haar blik viel op den kleinen Mauser in den hoek, wist zij in eens weer alles: zij had weer een liefhebbenden zoon minder. Buiten blafte de hond woedend door. De vrouw luisterde aandachtig. In de verte werd nu ook het klappen van zweepen gehoord en het geluid van zware basstemmen. Te gelijker tijd veranderde het dreigend gebas van den trouwen Spits in een vroolijk blaffen; het was dus bekend volk! Het geluid van het langzaam voortrollen van een zwaren wagen en het geloei van ossen drong tot het luisterend oor der vrouw door.

Daar was wellicht haar man! Zij stond op; zij wilde zich goed houden, niet laten zien, dat zij geweend had over het verlies van haar tweeden zoon. Zij wilde zich een echte Boeren vrouw toonen. Toch bonsde haar hart, nu zij haar man zou weerzien. Zij had de deurklink reeds in haar hand en luisterde nog steeds. Het geluid der loeiende ossen kwam al dichter en dichter, maar daar boven uit hoorde zij eensklaps eenige zware basstemmen, die met gevoel zongen:

‘Gij, die in dees nacht geboren werd,

Ontferm U o'er Transvaal,

Beschut ons broeders in den strijd

Voor 't moordend Britsche staal.’

Een jubelkreet steeg op uit de borst der Boeren vrouw. Was het begoocheling? Zij meende onder de stemmen duidelijk die van haar kind, haar dierbaren Lucas gehoord te hebben. In een oogwenk was zij buiten en hetzelfde oogenblik hield een wagen, met een half dozijn ossen bespannen, voor de hoeve stil.

Een groote Kaffer liep met een lange zweep langs de trekdieren, die kwaadaardig met hun spitse horens in de lucht staken.

Twee Boeren met dichten baard sprongen, toen de wagen stil hield, op den grond.

‘Willem!’ riep de vrouw, en vloog op den oudste der twee mannen toe.

‘Moeder! moeder!’ riep op hetzelfde oogenblik een stem uit den wagen, alvorens nog de Boer zijn vrouw iets had kunnen zeggen.

‘Lucas, mijn jongen!’ Met dezen uitroep vloog de gelukkige vrouw naar den wagen en drukte haar zoon, dien zij reeds dood waande, aan haar hart.

‘Kom er toch af, jongen, dat ik je beter kan omhelzen,’ riep de vrouw na een poos, toen de jonge Boer onbeweeglijk op den wagen bleef zitten.

Nu eerst trad de man op zijn vrouw toe, en zei, na haar gegroet te hebben: ‘Ho, ho, Sanna, dat gaat niet, voorzichtig; onze Lucas is gewond, hij kan niet loopen, hij mag zich niet eens bewegen. Nu, zet maar zoo'n treurig gezicht niet, onze Lucas zelf is trotsch op zijn wonde. Voorzichtig, jongen, niet te veel beweging, we zullen je wel vatten.’

En de twee Boeren namen den jongeling als een veer uit den wagen en droegen hem binnen, waar zij hem in een leunstoel neerzetten, terwijl zijn gewond been door een anderen stoel ondersteund werd.

De moeder schreide tranen van vreugde en omhelsde nogmaals haar zoon.

‘Lucas, mijn jongen, ik dacht dat ge reeds dood waart, - maar Goddank, dat het niet zoo is!’

‘Onze jongen is behouden,’ zei nu de vader, ‘maar het heeft niet veel gescheeld of hij was dood geweest. Hij heeft zijn leven alleen te danken aan een Engelschman, en hoe zeer ik de Engelschen haat, den man, die mijn zoon redde, zou ik mijn dankbaarheid willen betuigen. Ja, het was een verwoede strijd. Onze Lucas kwam voor het eerst in het vuur en gedroeg zich manhaftig. Hij vocht aan mijn zijde en ik zag met genoegen, dat menige Brit door zijn kogels in het zand tuimelde. Maar in het heetst van het gevecht, week hij van mijn zijde en verloor ik hem uit het oog. Doch eensklaps zag ik hem weer, eenige honderden meters van mij verwijderd. Hij legde juist aan en een oogenblik later zag ik een Engelsch officier neerstorten. Maar ook slechts eenige seconden daarna zag ik mijn dapperen Lucas achterover vallen. De Engelschen naderden ons al dichter en ons volk trok terug. De Britsche lansiers kwamen aanstormen als wilde furies, iedereen met hun lansen doodend, dien zij ontmoetten; geen jeugd of ouderdom werd door die wreedaards gespaard. - 't Was geen eerlijke strijd meer, het was een moordpartij, want die in hun handen viel, was een kind des doods. Ik hield de plaats in het oog, waar Lucas was gevallen. Ik wist niet of hij dood was of nog leefde, maar ik hield mijn Mauser gereed en toen een Engelsch soldaat zijn lans stak naar de plaats, waar mijn zoon moest liggen, viel die Brit op hetzelfde oogenblik morsdood neer; een kogel uit mijn Mauser had zijn hersens verbrijzeld. Wat er verder gebeurde, kon ik niet meer zien. Twee dagen lang heb ik toen tevergeefs naai onzen jongen gezocht, totdat ik hem eindelijk bij de ambulance vond. Daar heeft men hem eenige weken verzorgd en toen ik “huistoe” ging, nam ik hem mee. Hier zal hij spoedig geheel beter zijn. Maar vertel zelf nu maar, jongen, hoe gij van den dood gered werdt.’

De moeder had met de grootste aandacht geluisterd en ook de jonge Boer had zijn vader met zekeren trots aangehoord ‘Ja, moeder, het scheelde niet veel, of ik had het leven er bij ingeschoten,’ zei de gewonde jonge Boer.

‘Met verbrijzelde knie lag ik op het slagveld, toen de vreeselijke lansiers kwamen aanstor men. Ik bezat nog kracht genoeg achter eenige struiken te kruipen om niet onder de hoeven dei paarden te worden verpletterd. De stroom ruiters was mij gelukkig voorbijgegaan en voorzichtig hief ik het hoofd boven mijn schuilplaats om den toestand te overzien. Ik verschrok daar kwamen juist nog twee soldaten aan en een hunner had mij gezien

‘Daar ligt nog zoo'n hond,’ hoorde ik hem tegen zijn makker zeggen en in een oogenblik waren zij bij mij. Ik riep hun medelijden in, daar ik gewond was, en mij niet kon verdedigen, maar een der soldaten hief zijn lans op.

‘Sterf, hond,’ riep hij, schopte mij tegen den rug, dat ik van pijn ineenkromp en wilde mij met zijn lans doorsteken. Op dat oogenblik weerhield echter de andere soldaat den opgeheven arm van zijn makker.

‘Laat af, Jake,’ zei hij, ‘gij hebt nu genoeg weerlooze gewonden gedood, schaamt gij je niet, dezen ongelukkige, nog maar een kind, koelbloedig te vermoorden?’

‘Het zou wat!’ spotte de andere. ‘Hoe meer er van dat Boerengebroed opgeruimd wordt, hoe beter!’ En opnieuw hief hij zijn lans op en reeds voelde ik de scherpe spits in mijn zijde, toen de andere zijn revolver trok.

‘Daar hebt gij je loon, ellendige schurk,’ en nauwelijks had hij die woorden uitgesproken, toen ik een knal hoorde en den soldaat met de lans levenloos op den grond zag storten. Toen boog de andere zich over mij heen, en tot mijn groote verwondering vroeg hij mij in onze taal: ‘Kan ik iets voor je doen, arme jongen?’

‘Geef mij wat te drinken, ik versmacht van dorst,’ antwoordde ik.

Aanstonds reikte hij mij zijn veldflesch over en daarna wilde hij met zijn zakdoek het bloed stelpen, dat uit mijn wonde vloeide, maar eensklaps zag ik den vriendelijken man verdwijnen, wellicht bemerkte hij onraad. Wat er verder met mij gebeurde, weet ik niet, ik was door het vele bloedverlies bewusteloos geworden, en toen ik weer bij kennis kwam, bevond ik mij in het lazaret. Ik heb mijn redder slechts eenmaal in het gelaat gezien, maar nimmer zal ik dat vergeten. Hoe gaarne zou ik hem mijn dankbaarheid willen betuigen.... Helaas, wellicht behoort hij sinds weken tot de dooden....’

De jonge Boer zweeg en zijn wit gelaat had onder het vertellen een roode kleur gekregen. De moeder omhelsde haar zoon en zei met tranen in de oogen: ‘O, hoe gaarne zou ook ik dien goeden man mijn dankbaarheid willen toonen...’

‘Moeder, moeder, wat is dat? Daar staat mijn Mauser, hoe komt die hier?’

Ook de vader had thans het geweer opgemerkt en betastte en bekeek het met groote verbazing. ‘Waarachtig, dat is de Mauser van Lucas, waarmee hij zoo menigen Engelschman het levenslicht heeft uitgeblazen... Hoe komt die buks hier, Sanna?’

‘Een zwerveling kwam hier tegen het vallen van den avond aan,’ antwoordde de vrouw en haar stem beefde. ‘Hij zag er als een Engelsch soldaat uit en was geheel uitgeput en kon niet verder. ‘Hij vroeg mij om wat eten en ik had al het plan hem te huisvesten, toen ik dat geweer, den Mauser van mijn kind, in zijn handen zag. Toen heb ik den man het huis uitgezet, daar ik meende, dat hij mijn zoon had gedood en zich van zijn geweer had meester gemaakt.... O, God, misschien heb ik den redder van mijn kind weggejaagd en is hij wellicht reeds onderweg bezweken... En dat in den Kerstnacht!.... O, God, als hij de redder van mijn kind mocht zijn, en hij vannacht den dood vindt, zal het altijd als een bloedschuld op mijn geweten drukken...’

Zoo jammerde de arme vrouw en vader en zoon hoorden haar verbaasd aan. Op dit oogenblik werd de deur woest opengegooid en de neger, die de ossen had uitgespannen, trad met ontdaan gelaat het huis binnen.

‘Massa, massa, Engelsche spion indeschuur!’ riep hij stotterend.

‘Ge zult je eigen schaduw op den muur gezien hebben, Bob,’ zei de Boer lachend. ‘Welke Brit zou het durven wagen, tot hier door te dringen?’

‘Neen, massa, Bob goed gezien, dat het Engelsch soldaat is, met helm op, gauw, gauw, massa!’

De Boer nam zijn Mauser, en op den voet door zijn vrouw gevolgd, ging hij met den neger naar de schuur. Daar lag de vreemde zwerveling nog steeds. De Boer en zijn vrouwtraden op hem toe.

[p. 356]

‘O, God, Willem, dat is hij!’ riep de vrouw jubelend. ‘Heb dank, o, God!’

De man ontwaakte uit zijn lichte sluimering; met fletse oogen keek hij om zich heen, niet wetend waar hij zich bevond.

Een poosje stonden zij alle drie zwijgend tegenover elkaar. Eindelijk verbrak de vrouw het stilzwijgen. ‘Vergeef mij, goede man,’ zei zij en boog zich over den armen, uitgeputten zwerveling. ‘Kom met ons mee in huis.’

Met ongeduld wachtte de jonge Boer, die zich niet mocht bewegen, den terugkeer zijner ouders af, om te vernemen wat er gaande was. Daar verschenen zij eindelijk weer op den drempel, maar ze waren nu met drieën. De jonge Boer keek den haveloos uitzienden zwerveling scherp aan, en eensklaps slaakte hij een vreugdekreet. ‘Moeder, vader, dat is hij, dat is hij!’

de kroning van napoleon i tot keizer der franschen, naar de schilderij van david.

Bij het hooren van die stem keek de vreemdeling op en vestigde zijn blik op den jongeling: ook hij herkende hem bij den eersten oogopslag. De jonge Boer had de handen van zijn redder gegrepen en drukte ze innig, maar geen woord kwam over zijn lippen. Nu wierp zich de vrouw voor de voeten van den armen zwerveling en smeekte om vergiffenis. De man glimlachte haar droevig toe. ‘Ik vergeef alles,’ zei hij. De vader trad op den redder van zijn zoon toe, en een stomme handdruk was het teeken zijner dankbaarheid.

Lang keek de vreemdeling met zijn droevige oogen den forschen Boer, die voor hem stond, en die nog steeds zijn magere hand in de zijne hield, aan; het was alsof een schok door zijn lichaam trilde. Hij viel op een stoel neer, hij kon zich niet meer staande houden, maar de hand van den Boer hield hij nog steeds vast. Eindelijk riep hij uit:

‘Mijn broeder, mijn broeder, mijn goede broeder Willem!’

Verbaasd keek de Boer den man, die thans zijn hand had losgelaten, aan - toen kwam het als een vreugdekreet over zijn lippen:

‘Frans, mijn broeder!’

[p. 357]

Maar de ander antwoordde niet meer; de ontroering was hem te machtig geweest en bewusteloos zonk hij neer.

Aan het ziekbed van den redder haar zoons waakte de moeder. De krachtige middelen deden hun uitwerking op het verzwakte lichaam, en toen de avond kwam van den tweeden Kerstdag, zaten allen reeds bij elkaar; de moeder bij haar weergevonden zoon en de twee broeders. Wat hadden dezen elkaar veel te vertellen sinds zij voor meer dan twintig jaar hun ouderlijk huis, hun dorpje aan de Maas hadden verlaten.... Beiden waren in Zuid-Afrika aangeland, de een had zich in Transvaal, de ander in de Kaapkolonie gevestigd, zonder iets van elkander te weten. Den oudste, die zich in Transvaal gevestigd had, was het voorspoedig gegaan, den jongste echter niet.

‘Ja, Willem, ge zijt verwonderd, dat ik de wapens opvatte om tegen uw volk, uw nieuw vaderland te vechten. Ik deed daar verkeerd aan, dat weet ik nu, maar de nood dwong mij er bijna toe. Ik was arm en had niets te verliezen; ik had noch vrienden, noch bloedverwanten. De Engelschen boden een ruim handgeld en ik gaf toe. Maar indien ik nu nog moest kiezen, dan zou ik er nimmer in toestemmen.... Ik heb de Engelsche soldaten bezig gezien en dat heeft mij de oogen geopend... Ik heb ook den moed der Boeren gezien en bewonderd, en toen ik uw zoon gered had, wilde ik niet langer tegen hen vechten.... Ik verliet de Engelschen en doolde rond, tot de goede God mij in uw huis leidde.... En nu staat mijn besluit vast: zoodra ik sterk genoeg ben, wil ik met u mee naar het front om de heilige zaak van uw volk en land te dienen, dat ik ook eenmaal mijn vaderland hoop te noemen.... Ik wil de plaats van uw dapperen zoon Lucas gaan innemen, die in den eersten tijd nog niet naar het front terug kan.’

de binnenkant van den draaghemel,
ontworpen door J.H. Tonnaer, vervaardigd door H. Funnekotter.

Willem drukte zijn broer geroerd de hand.

‘Ik neem je aanbod met vreugde aan, Frans,’ antwoordde hij. ‘Het land heeft behoefte aan strijders, want de Engelschen zijn talrijk en hun aantal groeit met den dag aan... Maar wij zullen strijden tot den laatsten man....’

't Was Driekoningen-morgen. De twee broeders stonden gewapend en goed uitgerust tot vertrek gereed. Met droevigen blik zag de jonge Lucas, wiens wonde nog niet genezen was, hen aan; hoe benijdde hij hen! Hoe graag zou hij weer met zijn vader naar het front zijn getrokken!

‘Geduld!’ had zijn vader hem gezegd. ‘Ge zult weldra beter zijn en dan rekenen wij weer op je, niet waar, vrouw?’

De moeder had op deze vraag bevestigend geantwoord; zij was een echte Boeren vrouw.

Beide mannen namen afscheid van hen, die hun zoo dierbaar waren. ‘Vaarwel,’ zeiden zij, ‘sterven voor onze vrijheid of overwinnen! - God bescherme Transvaal!’

medaljon van den h. franciscus op den draaghemel,
ontworpen door J.H. Tonnaer, vervaardigd door H. Funnekotter.