De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

De Van Randerberg's,
door
Julie Russel.

I.

Jhr. Van Randerberg zat aan de ontbijttafel met vrouw, dochter en zoon. De tafel zag er keurig uit met het moderne porselein en het vele massief zilver. De kamer was gezellig en weelderig gemeubeld.

De dochter, Amour, stond op haar titel van freule, hoewel de adel kersversch was. Als kind had ze er geen recht op. Toen haar die dan ook op twaalfjarigen leeftijd te beurt viel, liet ze hem niet los en hield hem krampachtig vast, zich voornemende hem niet te verruilen dan voor dien van barones of zoo mogelijk nog iets beters. Edoch, toen er in verloop van tijd geen getitelde aanbidder opdaagde, begon ze op drie-en-twintigjarigen leeftijd naar een ongetitelden om te zien; maar ook die waren schaarsch. Kwam er al een aspirant naar de villa op den roep van de ton, die papa beloofde mee te geven, geen enkele deed dit tweemaal. Jawel, één, en deze kwam zelfs drie keer.

Het was een geneesheer zonder zieken, een beste sukkel van een man. Hij had Amour als patiënte gehad voor een chronische hoofdpijn, die maar niet wilde wijken, zoolang dokter Kessel er pilletjes en poedertjes voor wilde voorschrijven; en dit deed hij zoo dikwijls als Amour, vergezeld van haar kamenier, hem dit vroeg. Toen dit een tijdje geduurd had, riep ook jhr. Van Randerberg zijn hulp in. De dokter werd ontboden op de villa om den heer des huizes te bezoeken. Op aandringen van den eigenaar herhaalde hij dit. Toen was Amour echter zoo allervriendelijkst, de jonker zoo gastvrij, en zelfs mevrouw, die gewoonlijk erg stijf was, zoo lieftallig, dat hij wel moest opmerken, dan men een aanslag op zijn vrijheid beraamde.

Bijzonder moedig was de dokter niet. De beenderige Amour van Randerberg had geen aantrekkelijkheid voor hem; haar grijze, katachtige oogen joegen hem vrees aan; haar profiel deed hem aan een roofvogel denken; haar krassende stem deed zijn trommelvlies pijnlijk aan en maakte hem zenuwachtig, en haar scherpe tong, die iedereen, bijzonder gehuwde of verloofde vriendinnen, zoo venijnig kon doorhalen, verbijsterde den blooden dokter Kessel, die uit zijn Kempisch dorp, waar zijn vader geneesheer was, een zekere landelijke ridderlijkheid jegens vrouwen had meegebracht, welke zich uitte in hoofschheid in zijn wijzen van denken en doen. De goede meening, die hij van het zwakke geslacht had, werd nog vermeerderd door de herinnering aan zeker paar zwarte oogen en frissche, blozende wangen van daargindsch, welke oogen zoo meewarrig konden kijken, en van welker bezitster zulke lieve troostwoorden kwamen, als hij deze laatste zijn leed over de zeldzaamheid van patiënten klaagde.

Afdoende verontschuldigingen op de dringende uitnoodigingen om te komen dineeren vond de dokter niet. Dat derde bezoek had hem de oogen geopend. Hij wist geen raad, was vreeselijk bang voor de erfdochter van Mon Repos en.... nam het besluit van alle kleinmoedigen, liet zijn twee zieken, die hij bezat, in den steek, en ging op de vlucht met onbepaald verlof naar zijn dorpje in de Kempen.

Mevrouw Van Randerberg maakte de mislukte poging om haar dochter kwijt te raken zoo mogelijk nog zuurder en bitterder jegens buren met huwbare zoons. Ze vond echter een grooten troost in den hoofdzakelijk aan haar geld te danken titel, en liet zich de voortbrengselen harer goed betaalde keukenmeid des te beter smaken.

De jongste telg, een weinig belovend student van twintig jaren, volgt, in dit opzicht, zijn moeder, zoowel in het ouderlijk huis als aan de universiteit, en is een eerste klas kenner van fijn eten. Dit is zijn voornaamste studie, te gelijk met het bestudeeren van de allerlaatste manier om zijn das te knoopen, en het zoeken naar het snuifje der schoenen in de mode.

De tuindeuren staan wijd open. De heerlijke geuren van sering en jasmijn, het schetterend en kwinkeleerend morgenlied van het vogelenkoor dringen het vertrek binnen; maar niemand heeft ooren voor het gezang der gevederde bewoners van boom en struik, of oogen voor de kleurenpracht van het bloemtapijt voor de veranda.

Mevrouw verorbert met smaak en aandacht haar pastij en haar beschuitje met kaas; het jonge mensch hekelt het ontbijt, terwijl hij een groote bres in de welvoorziene schotels maakt; de freule doorbladert het modejournaal voor een nieuw, jeugdig, sensatiemakend toilet, en versterft zich ondertusschen, uit vrees van te zwaar te worden; en mijnheer, die zich in den regel mijnheer de baron laat noemen, opent de brieven, die de post gebracht heeft.

‘Emma van Waldenhof is verloofd!’ roept hij eensklaps uit, als hij den brief doorleest.

‘Emma verloofd!’ roepen te gelijker tijd mevrouw en Amour bijna ademloos van verrassing.

‘Hoera voor Emma!’ roept de jonge meester in de rechten in spe grinnekend. ‘Waarom zou ze niet trouwen? Dat doen de meeste meisjes.’

De jonge dame beloont de opmerking met een boosaardigen blik, en kijkt alsof ze hem wilde krabben. Van geel wordt ze groen.

‘Met wien?’ is de volgende vraag der dames.

‘Met Max van den Oudenburg,’ antwoordt de heer des huizes.

‘Denkelijk een arme meester in de rechten of zoo iets,’ zegt de freule op minachtenden toon.

‘Dat zou toch nog beter zijn dan een arme dokter,’ spotlacht haar broeder. ‘Een mooi compliment voor papa.’

Mevrouw zegt wel eens, dat haar gemaal dat was vóór zijn huwelijk, als deze niet genoeg doordrongen schijnt van het geluk een rijke vrouw te hebben.

‘Ja, papa was ook niet rijk,’ zegt mevrouw, die uit haar humeur is door het nieuws.

‘Frans spreekt niet van fortuin,’ bijt deze haar barsch toe. ‘Hij noemt het een in alle opzichten beste partij.’

‘Misschien is er een steekje los aan het jongmensch, - de een of andere verloren zoon. Ze zullen het zoo nauw niet nemen,’ hervat Amour.

‘Om het even, ze krijgt er een,’ grinnikt Honoré.

‘Weest toch wat verdraagzaam!’ roept de vader gemelijk uit.

‘Al raakt tante Marie er één kwijt, ze blijft er nog met vijf zitten,’ troost mevrouw.

‘Mina krijgt in alle geval een man,’ sist Honoré, nog een kooltje op het vuur voegend.

‘Hou jullie toch stil! Ik versta geen woord van wat ik lees,’ zegt mijnheer ongeduldig. ‘Marie zal er zich wel uit redden.’

Mevrouw zet een martelaarsgezicht en gaat door met haar overvloedig maal, de jongelui met hun hartverheffend kibbelen, mijnheer zegt niets meer en schijnt verdiept in zijn courant.

Er klonk iets weemoedigs in de stem van jhr. Van Randerberg bij die laatste woorden. Misschien denkt hij aan het klem, vaderlijk landgoed, waar zijn jongere broer, die met de lieve, voorname Marie Berger gehuwd is, woont. De zuster van Marie en haar evenbeeld, dacht hij eens de zijne te noemen; maar in plaats van haar vroeg hij de onbeschaafde, alledaagsche, maar schatrijke kleermakersdochter ten huwelijk. Hij verlangde weelde, aanzien, genot, en miste den moed om die met noesten, volhardenden arbeid te koopen. Een eenvoudige levenswijze, die hem beperkingen zijner vele behoeften oplegde, schrikte hem af, ja, was hem een gruwel. Hij huwde. Het geld zijner vrouw hielp hem om den titel te verkrijgen, waarop hij rechten kon doen gelden door zijn voorouders. Nu had hij rijkdom en aanzien, voor zoover men daaronder verstaat de kniebuigingen, die de wereld maakt voor het goud. Aan zijn haard echter zat een vulgaire echtgenoote, wier opvoeding en gevoelens ieder oogenblik in botsing kwamen met zijn ingeboren aristocratischen smaak en begrippen; een dochter, welke een arme dorpsgeneesheer niet voor vrouw begeerde; een zoon, die misschien niet veel van het zoo duur gekocht vermogen aan zijn kinderen zou nalaten.

Zijn broer daarentegen genoot werkelijk achting en aanzien, hoewel zijn omgeving, die Marie en haar zes mooie, talentvolle, levenslustige dochters zoo aangenaam maakten, bescheiden was. Hij zag in den geest de groote, zonnige huiskamer, met den gedruischmakenden koekoek, waar hij als kind zoo vaak naar geluisterd had; de oude, groen damasten gordijnen voor de groote vensters met ontelbare ruitjes; de ouderwetsche met groen trijp bekleede sofa en stoelen; de groote leuningstoelen, en de vele kleine, oude, maar goed onderhouden meubeltjes, waarmee zijn schoonzuster

[p. 315]

het vertrek zoo behaaglijk en gezellig maakte. Hij zag deze met het heldere morgenmutsje aan de ontbijttafel, den schertsenden, gelukkigen broeder, de blozende Emma, haar lachende en pratende zusters, en dan sloeg hij een blik om zich heen en zuchtte.

II.

De stralende Emma van Randerberg met bloeiende wangen en van geluk glinsterende oogen, die met de statige Mina en de lachende Rosa in de huiskamer voor een tafeltje druk aan het borduren zat, zag er niet naar uit, of haar de verbetering van een verloren zoon als huwelijkstaak wachtte.

Rosa babbelde, en Mina maakte nu en dan een vriendelijke opmerking en verbeterde Emma's teekening voor een tafelkleedje; want deze scheen beter ooren te hebben voor het gezang van den lijster daarbuiten, dan oogen voor haar werk. Ze keek verstrooid en droomend, maar niets verbaasd, toen haar jongste zuster Petra met een gewichtig gelaat, terwijl ze snel haar tuinhandschoenen uittrok, geheimzinnig aan de geopende deur kwam zeggen:

‘Daar is Max en een vreemde heer.’

‘Loop gauw achterom, lieve,’ verzocht Mina, de oudste der zusters. ‘Trieneke heeft zoo netjes gepoetst en je laarsjes zien er erg zanderig uit: dan kun je tevens mama het bezoek melden.’

Ook achter het jongmensch, dat eenige oogenblikken daarna uit de verte vroolijk riep: ‘Dag Emma! dag Mina! dag Rosa! Hoe gaat het?’ zou men niet een armen advocaat gezocht hebben. Zijn welverzorgd uiterlijk, de fijne panama, het vlekkeloos linnen, het eenvoudig, maar elegant zomerkostuum en de goed gehandschoende handen deden eerder den zoon van rijke ouders en den bezoeker van goed gezelschap vermoeden. En dat was hij. Hij was de eenige zoon en erfgenaam van de douairière van den Oudenburg, en had onder de wijze leiding der verstandige moeder een degelijke opvoeding genoten. Meester in de rechten was hij; maar op processen wachtte hij niet; het advocatenberoep had te weinig aantrekkelijkheid voor hem.

‘Mag ik de dames mijn vriend, doctor Deksel, voorstellen, conservator aan het museum te Leiden,’ vervolgde Emma's verloofde.

De voorgestelde maakte een linksche buiging, trok zenuwachtig de wenkbrauwen op, en zette zich na de begroeting op een stoel, waar Rosa's werkmandje op stond. Dit viel met geraas op den grond. De eigenaresse scharrelde, om de oorzaak van het onheil erg verlegen, schaartjes, naaldenkoker en de rest van den inhoud bijeen; evenwel niet zonder dat de conservator een ivoren haaknaald brak, en de naalden uit het kokertje over het karpet uitstrooide.

‘Wat ben je toch onhandig, Deksel,’ zei zijn vriend lachend.

‘Het was ook een ongeschikte plaats voor een werkmandje,’ vergoelijkte Mina, maar bracht door deze woorden haar zuster nog meer uit haar humeur.

Het binnenkomen van de zestienjarige Petra leidde de aandacht af van het ongeval. De nieuw aangekomene glimlachte guitig op het hooren van den welluidenden naam van den onbekenden bezoeker, en haar oogen gingen ondeugend van Mina naar de onafgeveegde schoenen, de broek, die te kort, en de jas, die te breed was, de handen zonder handschoenen en het stoppelig gelaat van dokter Deksel.

Deze had zich, op uitnoodiging van Mina, bij de dames aan het tafeltje neergezet, waar een vijfde zuster, Thérèse, op een na de jongste, zich bij het groepje gevoegd had. Dit had Emma verloren. Ze stond met Max van den Oudenburg voor een venster en scheen met hem in een druk gesprek over de rozen op het grasperk. Het jonge meisje, door den onbetrouwbaren bril der liefde kijkend, vond den vriend van haar aanstaande allerliefst; maar het gezelschap aan het canapétafeltje dacht er anders over.

De bezoeker onderhield zijn hoorderessen over daden uit het universiteitsleven van Max, over zijn gevatheid, zijn geestigheid, zijn hulpvaardigheid; daarbij dikwijls in vergissing Max goede werken toelichtende, door den spreker voor het grootste gedeelte zelf gedaan; zijn bewondering voor zijn vriend was grenzenloos. Wijl Emma de snaar Max tot vervelens toe bespeelde, alleen sprak over wat de jonge man deed, gedaan had en doen zou, hadden de zusters te veel van het goede genoten om er niet reeds meer dan verzadigd van te zijn. Rosa klemde haar lippen opeen om niet te gapen; Petra geeuwde onbeschroomd en Thérèse sloot van tijd tot tijd de oogen, en scheen last te hebben van slaperigheid; het was alléén Mina, die nu en dan glimlachte, lieftallig en geduldig toeluisterde, en een klein antwoord gaf.

‘Zoo, dag meisjes! hoe gaat het?’ klonk opeens een harde stem in de deur.

Op den drempel stond hun neef Honoré, die met spottende, vrijpostige blikken naar Deksel vroeg: ‘Mijn aanstaande nieuwe neef?’

‘Pardon,’ zei Mina kort, gestoord door den minachtenden toon. ‘Dokter Deksel uit Leiden.’

‘Gecharmeerd kennis te maken, mijn waarde heer Deksel!’ klonk het op beschermenden toon, met nadruk op den naam, welke woorden door een stroeve buiging van des conservators kant beantwoord werden.

‘Honoré, hier is mijnheer van den Oudenburg.’ Deze kwam uit de vensternis.

‘O zoo!’ zei de student, verbluft door de elegante verschijning en den mannelijken blik, die hem uit die twee bruine oogen tegenblonk.

‘Mijnheer is van Leiden?’ zei de jonge Van Randerberg, toen hij eenige oogenblikken daarna had plaats genomen op een stoel, waarop hij zich wiegde en schuin zat, zoodat hij Petra den rug toekeerde, waarover het, door alle huisgenooten verwende kind erg ontsticht was. De toon was nederiger geworden en de woorden: ‘In ben ook in een universiteitsstad, Utrecht, maar doe niet veel aan studeeren,’ moesten neerbuigende minzaamheid uitdrukken. Hij was zich bewust van de eer, die hij bewees, door een man met zulk een plebejischen naam als Deksel, als zijns gelijke toe te spreken.

‘Studeeren kost ook inspanning,’ antwoordde de conservator droog.

Van Randerberg wist niet of hij kwaad moest worden of glimlachen.

‘Ik las van morgen in de Xbode, dat professor Janssen naar het buitenland gaat. Hebt ge dat ook gezien?’ begon de student weer.

‘Pardon. Ik lees de Xbode niet,’ zei dokter Deksel.

‘Wel, dan moet ge ze bestellen,’ zei Honoré in vuur gerakend voor zijn geliefkoosd orgaan. ‘Ze is bijzonder interessant.’

‘Ik lees geen niet katholieke couranten,’ zei de conservator.

Rosa keek op. Ze luisterde scherp. De dokter had het hoofd opgericht, en scheen geheel op zijn gemak, niets van zijn stuk door de spottende blikken van den student.

‘Verbazend!’ zei deze. ‘Maar hoe kunt ge oordeelen als ge niet beide kanten hoort?’

‘Ge leest dus bladen van alle richtingen om een oordeel te vellen?’ vroeg Deksel.

‘Ik voor mij heb voldoende aan de Xbode. Ik heb niet noodig van die saaie Roomsche kranten te lezen,’ zei Honoré luchthartig.

‘En ik heb genoeg aan mijn katholieke kranten. Ik wil geen aanvallen op wat mij het dierbaarst is lezen,’ was des conservators antwoord.

‘Rare smaak!’ meesmuilde Honoré.

‘Wel heeren! Dag Honoré! Hoe komt gij hier? Een vriend van u, Max? Veel genoegen kennis met u te maken, doctor Deksel. Mina, ge moest aan de keukenmeid zeggen, dat we drie bezoekers gekregen hebben, en mama waarschuwen. Geen uitvluchten, heeren. Ge zijt van middag onze gasten.’ En glimlachend en handendrukkend en voor ieder een vriendelijk woord hebbend, ging de binnenkomende den kleinen kring rond.

Frans van Randerberg was goed in de vijftig; rijzig en gespierd, met heldere oogen, waaruit schranderheid en openhartigheid spraken; de gebruinde wangen gaven den man te kennen, die veel in de openlucht verblijft, en de dunne lippen duidden wilskracht en onverzettelijkheid aan, die soms hardnekkigheid kon worden. De nog ruim met grijzend haar bedekte schedel bewees, dat de eigenaar van Waldenhof zijn hersens niet erg pijnigde. Toch, hoewel hij het grootste gedeelte van zijn tijd besteedde aan het bestieren en verbeteren zijner bezitting, en volop van het jachtvermaak genoot, hield hij zich goed op de hoogte van alles wat letterkunde en de buitenwereld betrof, en wist ook zijn dochters van jongsaf smaak voor kunsten en wetenschappen in te boezemen.

De familie had een kleinen kring van vrienden en kennissen, en bij geen der dames van dezen stonden de dochters van Van Randerberg in beschaving en ontwikkeling ten achter.

‘Ik moet mijn excuus maken, mejuffrouw,’ begon dokter Deksel verlegen, toen hij zich eenige oogenblikken na het binnentreden van den heer van Randerberg met Rosa alleen aan het tafeltje bevond - de anderen waren een wandeling door den tuin gaan maken, alleen Rosa was achtergebleven om haar werkmandje in orde te brengen - ‘omdat ik mijnheer uw neef zoo scherp antwoordde.’

‘O neen,’ zei Rosa snel, verrast opkijkende. ‘Het is niet aan u om verontschuldigingen te maken, maar aan hem. Als het niet was ter wille van Mina, die bijzonder staat op vrede, zou ik hem anders scherp geantwoord hebben.’

Het jonge meisje was braaf strijdlustig. Als haar neef van Mon Repos met zijn zijdelingsche of rechtstreeksche aanvallen op de Kerk en haar bedienaren kwam, had ze steeds haar antwoord klaar, wat Mina beter vond te laten. Deze meende, dat men de gastvrijheid zoo ver moest drijven, van aan den eigen disch de beschimpingen van anderen op alles wat haar zoo onuitsprekelijk lief was, stilzwijgend te dulden. Honoré maakte van dit begrip zijner nicht gebruik om, zoo gauw hij de kans klaar zag, met zijn klinkende phrasen over dompers, verlichting, vrijheid, ultramontanen, vooruitgang en dergelijken afgesleten rommel voor den dag te komen. Als de rollen omgekeerd waren en hij gastheer of zoon van den gastheer was, deelde hij niet de meening van Mina nopens beleefdheidsvormen; hij gaf dan onbeschaamd aan zijn anti-godsdienstige gevoelens lucht, wanneer de bezoekers bescheiden of slecht bespraakt waren, en beleedigde dan alles wat den katholieken gast dierbaar was.

Hij had een grooten voorraad drogredenen en holle zinnen te zijner beschikking, die wel niet op zijn erf gewassen waren, maar, met handigheid geschikt, en met rappe tong voorgedragen, weinig ontwikkelden overbluften en hem zekeren naam van bekwaamheid hadden verworven bij zijn makkers.

In zijn strijd met Rosa behaalde hij niet altijd de overwinning. Gewoonlijk zocht hij zijn heil niet in het beantwoorden harer tewerpingen; maar in haar te overstelpen met een woordenvloed. Dan draafde hij door, alles voor den dag halend wat de lectuur der laatste dagen hem geleverd had, en hield niet op, voor hij onderbroken werd door iemand die beter beslagen was dan Rosa, of wel de spottende oogen ontmoette van Petra, die veel schik had in de groote gebaren, waarmee hij zijn betoogen vergezelde.

Des conservators gelaat verhelderde. ‘Dus u bent het met mij eens?’ vroeg hij.

‘Ja, zeker,’ hervatte Rosa, glimlachend om de vergenoegdheid, die uit de trekken van den toehoorder sprak.

(Wordt vervolgd.)