De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

[p. 289]

[Nummer 37]

voor het huiselijk feest, naar de schilder ij van g. meyer von bremen.

[p. 290]

Gezondheid is de grootste schat,
door Mathilde.

II.

Haar bloemen waren niet het eenige en ook lang niet het eerste offer, dat mijn goede tante aan ooms godin - de gezondheid - had gebracht.

Langzamerhand had zij al haar kleine liefhebberijtjes zien verdwijnen, ten offer gelegd op het zoenaltaar van dien veeleischenden afgod. In haar kamers had zij de mooie, mollige tapijten, waarop zij jaren lang zoo trotsch was geweest en die zij met zulk een zorg behandelde, moeten zien vervangen door kale, onooglijke zeilen - want zelfs mooie patronen keurde oom af, die sleten maar, en maakten het linoleum dun en onvertrouwbaar - haar warme, deftige meubelgordijnen waren ook afgeschaft en maakten plaats voor onooglijke valgordijnen, die de bovenluiken onbedekt lieten, want, verklaarde oom, het was juist de frissche lucht, die van boven binnenkwam, de bedorven kameratmosfeer steeg omhoog en bleef aan de zoldering hangen als men er geen goeden uitweg voor liet - het was dus noodig de ramen van boven en niet van onder open en dicht te maken.

De muren waren behangen met hygiënisch papier; dit was telkens een groote uitgaaf als oom en tante een nieuw huis betrokken, al het oude door nieuw behangsel te vervangen, de huisheeren weigerden standvastig hiertoe over te gaan, dus was men verplicht het op eigen kosten te doen. Toch beviel oom dit papier maar half; beter was het, om geen bacteriën voet te geven, de muren te beschilderen; eens had oom het dan ook laten doen, maar het gevolg was zulk een onaangenaamheid met den verhuurder, bijna gevolgd door een proces, dat hij het niet meer waagde voor een tweede maal zoo eigenmachtig te handelen.

't Verwonderde mij niet, dat alle microben en bacillen de vlucht namen op het gezicht van zulke leelijk beplakte muren. Ook voor tante waren zij met hun leelijke kleuren en patronen een voortdurende ergernis.

‘En te denken, dat het wel driemaal duurder is dan gewoon papier,’ zuchtte het arme menschje, op een der weinige keeren, dat zij het waagde, haar overvol hart bij mij te luchten.

Hij bleef er hardnekkig bij staan, als zij de kopjes waschte, uit vrees dat zij het niet hygiënisch zou doen; het was een ingewikkelde geschiedenis en zij had de grootste moeite precies te onthouden hoe zij het doen moest.

Oom was nooit van zijn leven een keukenpiet of Jan Hen geweest, maar nu verscheen hij, tot groote ergernis van de meid, telkens in de keuken, om zelf te onderzoeken hoe zij kookte en het kookgerei behandelde; hij had dan zijn boeken over de gezondheidsleer steeds bij de hand, en het ging er niet malsch toe, wanneer hij Aaltje of Doortje of Betje haar plichten leerde. Tante, die er zich op beroemde, haar meiden vroeger tien, twaalf, vijftien jaar te houden en ze alleen te verliezen door huwelijk of naar het klooster te gaan, wisselde nu nog meermalen van meid dan van huis.

Wanneer de meisjes zich bij een nieuwe mevrouw kwamen aanmelden, hoorde deze haar wantrouwend aan, wanneer zij op de vraag, waarom zij haar laatsten dienst verlaten hadden, ten antwoord gaven:

‘Wij konden niet overweg met mijnheer!’ Dit klonk den dames dan zeer onwaarschijnlijk in de ooren; op zoo iets waren zij niet voorbereid, want gewoonlijk staat de zich met niets bemoeiende mijnheer, die zijn aanmerkingen op koken, schoenenpoetsen enz. liefst door tusschenkomst zijner vrouw aan de schuldigen laat overbrengen, in blakende gunst bij het meidenpersoneel, terwijl mevrouw altijd lastig, veeleischend, humeurig enz. heet.

Maar oom Jacobus was hier de kwade man, terwijl tantes invloed steeds zoo lang mogelijk verzoenend en sussend werkte; maar lang hielden de keukendames het niet vol. Hoe maakten zij de pannen schoon? Kookten zij het water altijd vóór het gebruik? Deden zij bij het schrobben wel genoeg carbol of créoline in de emmers? Hoe lang werd het varkensvleesch gebraden? Wierpen zij het water, waarmee aardappelen, vruchten en groenten gewasschen werden, wel telkens weg, om nieuw frisch te nemen? Behandelden zij lepels, vorken en messen wel antiseptisch?

Men moest Jobsgeduld bezitten om al die vitterijen te verdragen, en zooals mijn lezeressen het stellig beter zullen weten dan ik, de heerlijke deugd van Van Alphen's kat bloeit nu niet juist het schoonste in den tuin der hedendaagsche dienstmaagden; de eene na de andere zei haar dienst op en men waarschuwde elkaar voor den dienst bij de Siemenszen, met het liefelijke oordeel:

‘Er is geen dienen mogelijk bij dien mallen kwast, die zich verbeeldt overal ziek te zijn, behalve waar het werkelijk niet pluis met hem is, in zijn bovenkamer.’

Reeds menigmaal was oom er ernstig over gaan denken, of zijn streng opgevatte hygiënische beginselen het hem niet ten plicht stelden, zijn voedsel vegetarisch in te richten. Na veel peinzen en zelfs na een proef van eenige dagen, was hij tot het besluit gekomen, dat uitsluitend plantaardig voedsel hem niet diende, en herstelde zijn geschokte krachten dadelijk door het eten van een flinken biefstuk - maar er waren toch een menigte spijzen-toevallig lievelingsgerechten van zijn vrouw, maar niet van hem, die hij streng en onvoorwaardelijk in den ban deed, omdat zij tot allerlei ziekten aanleiding konden geven.

Ook in haar slaapkamer moest tante tot alle opofferingen bereid zijn; haar lekkere zachte veerenbedden, haar donzen kussens en mollige dekens waren door oom ten strengste veroordeeld en mochten zich niet meer vertoonen - het povere zieltje lag in den winternacht te rillen onder haar dunne dekens op de steenharde matras.

Vuur werd nooit op de slaapkamer geduld, in de huiskamer mocht het nooit warmer zijn dan 60 à 65 graden; de lage temperatuur hinderde den weldoorvoeden, zeer gezetten man niet, maar het bloedelooze, magere schepseltje tegenover hem zat te bibberen en met droevig verlangen terug te denken aan den goeden, ouden tijd, toen zij nog met een gerust hart van die schadelijke inrichting der stoven durfde genieten - natuurlijk was hier geen sprake meer van, evenmin als van warme, wollen kleederen.

‘Men moest zich harden tegen den invloed van het weer,’ sprak oom en beurtelings beproefde hij Kneipp, Jäger, normaal- en Joost mag weten wat voor ondergoed meer; werd hij echter toevallig verkouden, dan kreeg het ondergoed zijn congé en werd er weer naar iets anders uitgekeken.

Tante moest hem in alles volgen; zij hoestte soms erbarmelijk en klaagde over rhumatiek, maar oom luisterde hier nauwelijks naar en zeide dan op hoogen, minachtenden toon:

‘Och, iemand met jou gezondheid mag niet klagen over zulke kleinigheden.’

Zijn bittertje kon oom niet laten, ondanks de waarschuwingen van alle dokters, maar die wisten er niets van, hij alleen kende zijn gestel; mijn beste tante kreeg echter nooit meer haar glaasje port, Friesche boerenjongens of punch te drinken - hij hing haar een afschrikwekkend tafereel op van de verwoesting, door elk druppeltje alcohol in de menschelijke ingewanden aangericht.

Haar lievelings huisdieren, hond, kat, kanarievogel, waren ook sedert lang door oom weggezonden of ter dood veroordeeld.

‘Verbeeld je, zijn er grooter besmetting-overbrengers dan honden, katten en vogels? Zij brengen in hun gevolg legioenen van bacteriën en microben mede. Ik duld ze niet in mijn huis, waar mijn vrouw nog bovendien de gewoonte heeft haar lievelingen op den schoot te nemen, te streelen, ja zelfs te zoenen.’ ‘Maar vroeger,’ waagde tante in het midden te brengen, ‘was je ook zoo dol op Puck en kon heele middagen met het dier op den schoot doorbrengen, als je je dutje maakte.’

‘Toen leefde ik nog niet hygiënisch!’

Paf!

Tante had niets meer te zeggen.

De bloemen met haar schadelijke uitwasemingen duldde oom ook niet in de kamers; in plaats van haar zoete geuren, vervulden carbol-, jodoform-, phenol-dampen het huis en kwamen den bezoeker reeds in de gang tegen.

Zoo kwamen dus de lasten van ooms hygiënischen levenswandel meest op zijn al te meegaande vrouw neer; zij klaagde echter nooit, al voelde zij zich nog zoo onwel, want dan wist zij veel te goed, had hij onmiddellijk een heele apotheek voor haar gereed, een menigte drankjes, meest uit de kranten besteld, om in te nemen, op te snuiven of mee te wrijven.

Den leden der Vereeniging tegen de Kwakzalverij zouden de haren te berge rijzen, als zij een kijkje konden nemen in zijn medicijnkastje.

Men vond er alle mogelijke middelen, in de laatste jaren met zooveel ophef en door de couranten als onfeilbare geneesmiddelen opgevijzeld.

Zoo werden pillen besteld; drie- of viermaal nam hij ze in; de uitwerking beantwoordde niet dadelijk aan de verwachting, hij nam ze niet meer in, het doosje bleef staan.

Een volgenden keer herinnerde hij zich pijn te hebben aan zijn schouderbladen.

‘Hoe toevallig, daar wordt juist zoo'n smeersel aangekondigd. Ik kan er wel een postwisseltje naar toe zenden. Baat het niet, dan schaadt het niet.’

Nog geen zesmalen had zijn vrouw hem met de kostelijke zalf ingewreven, toen hij beweerde, dat de pijn erger werd en hij de kuur niet zoo maar op eigen houtje durfde voortzetten.

Voelde zijn vrouw echter iets aan haar armen of nek, dan was het dadelijk:

‘Heb je pijn? Wrijf je toch eens met die zalf. Je weet wel, die mij toen zoo goed heeft geholpen.’

Tante koesterde echter een doodelijken angst voor al die ‘krantenmiddeltjes,’ zooals zij ze noemde, en zij leed liever in stilte allerlei pijnen, dan oom gelegenheid te geven over haar te dokteren.

Die belangstelling van oom was ook oorzaak, dat hij haar zeer hard haar onverschilligheid tegenover zijn kwalen kon verwijten.

‘Hoe ben ik niet altijd vol zorg als jou het minste scheelt en mij laat je kermen en krimpen van pijn, zonder dat je een vinger uitsteekt of een hartelijk woordje spreekt.’

Tante zou niets liever doen dan hem verplegen, maar hoe dit te te doen als hij niet verpleegd wilde worden, wanneer hij alles beter wist en met minachting op alles wat zij aanraadde en wat hij medelijdend huismiddeltjes noemde, neerzag?

III.

Maar ondanks alle eigenaardigheden van oom, mij zoo goed bekend, maakte het toch zekeren indruk op mij toen ik hoorde, dat hij een kwaal had.

Mijn vader, mijn moeder, een paar broers en zusters en nog vele andere bloedverwanten en vrienden had ik zien sterven aan een ‘kwaal,’ aan iets, waarvan niemand eenig vermoeden had gehad, dat zich plotseling openbaarde door sommige eerst weinig opgemerkte teekens en waarvoor men eindelijk besloot den dokter te raadplegen - en toen deze aanraadde voor de voorzichtigheid, naar het heette, een professor of specialiteit er over te hooren, de zware gang naar dien hooggeleerde, van wien men te hooren kreeg:

‘Voorzichtig leven.... voor het oogenblik geen gevaar.... maar toch.... toch.... als u zich aan een operatie wil onderwerpen, dan was u er in eens af....’

En dàn de operatie met de vreeselijke voorbereidingen, die zoo prachtig afliep - maar die de patiënt niet kon doorstaan, zoodat hij stierf van zwakte - of wel de kwaal ging on-

[p. 291]

barmhartig voort het lieve lichaam te slopen, vreeselijk lijden volgde en eindelijk de dood, door geen middelen te verjagen.

Dit alles doemde voor mijn geest op - bij het hooren van het woord kwaal, en bij het vernemen van ooms plan, om, zonder dat tante het vermoedde, een professor te raadplegen.

Zoo hadden immers al die slachtoffers van een kwaal ook gesproken en gehandeld.

En nu zou ik er met oom heengaan. Het vooruitzicht lachte mij niet hard tegen, maar ik kon moeielijk weigeren, nu ik van al mijn neven en nichten de uitverkorene bleek te zijn om oom te geleiden op hetgeen misschien de zwaarste gang van zijn leven kon worden.

Maar vóór ik verder ga, kom ik aan een zeer duister punt in mijn zieleleven; dikwijls denk ik er nog met spijt en wroeging aan terug en doe mijn best te onderzoeken, welke drijfveeren het waren, die er mij toe brachten een daad te verrichten, geheel in tegenspraak met mijn beginselen en mijn verleden.

Was het werkelijk de behoefte om een wellicht ter dood veroordeelde niet den minsten wensch te weigeren, was het inderdaad medelijden met mijn oom, schrik voor de onbekende ziekte, die hem van al zijn kleine kwalen zou genezen door den grootsten geneesheer, de dood?

Ik hoopte het voor mijzelf, dat dit werkelijk de beweegreden was geweest van mijn onverantwoordelijke daad; dan was er ten minste nog verschooning voor geweest. Maar hoe dieper ik nederdaalde in de diepten van mijn gemoed, hoe meer ik terugschrikte voor de zwartheid van mijn ziel en mij met afschuw daarvan afwendde.

Was het werkelijk een edel medelijden geweest met mijn armen, geplaagden oom, in wien ik reeds een slachtoffer zag van zijn geheimzinnige kwaal, of wel was het de vrees bij hem in ongenade te raken, het verlangen het overige neven- en nichtendom te overtreffen door mijn innige vertrouwelijkheid met den rijken suikeroom; was het toch nog de hoop, dat ik na zijn dood de uitverkorene onder allen zou zijn, de gelukkige erfgenaam?

Het schaamrood bedekt nog mijn wangen, als ik er aan denk, hoe ik mij liet overhalen tot een daad, die ik nooit had moeten verrichten, omdat, ja.... omdat.... ik weet zelf niet waarom en ik wil het niet weten ook.

Op uitdrukkelijk verlangen van oom schreef ik een valschen brief met een valsche onderteekening - iets dus wat mij in de gevangenis had kunnen brengen - als iemand er belang bij had gehad mij te beschuldigen.

Maar dit verandert niets aan de snoodheid van mijn daad.

Oom echter draagt de grootste schuld - verre van mij er hem hard om te vallen - hij had verontschuldigingen, die ik niet bezat, zijn overspannen toestand, zijn angst voor die vreeselijke, onbekende kwaal, zijn afkeer van dokters, of liever zijn vrees, dat zij hem niet zouden begrijpen, konden zijn schuld kleiner maken, maar toch hij was een man van jaren, ik zijn jongere - hij had mij niet daartoe moeten overhalen met alle middelen, die hem ten dienste stonden.

‘Hoor eens,’ zoo begon hij en ik hoor het hem nog zeggen, ‘ik vind het erg aardig van je, Markus, dat je met mij mee wil gaan naar Amsterdam. Heb je dat zaakje meer aan de hand gehad?’

‘Ja, oom... dat.... dat.... dat... wil zeggen... toen.... toen.... toen... ik met oom Laurens...’ ‘Ja, ja! Ik weet het, die had nierziekte, die is er nooit meer bovenop gekomen. Weet je nog hoe dat toeging? Moest hij den professor alles zeggen, wat hem mankeerde?’

‘Neen, oom, dat.... dat... dat stond in den brief.’

‘Wat voor brief?’

Op al die vragen was ik niet voorbereid en mijn antwoorden lieten dus nog al te wenschen over.

‘Den brief van den dokter,’ kwam er eindelijk uit.

‘Wat voor dokter?’

‘Zijn.... zijn.... zijn. huisdokter!’

‘Zoo, zijn huisdokter, hm, hm.’

Oom dacht na, in dien tusschentijd maakte ik mijn zinnetje klaar en stak het, zonder noemenswaardige moeilijkheden, tamelijk netjes af.

‘Daarin stond alles wat hem scheelde, waar hij pijn had, en hoe hij at en dronk en sliep - toen onderzocht hem de professor en hij kreeg een brief mee naar huis, voor den dokter....’

‘En heb jij dien gelezen?’

‘Ja.’

‘En wat stond er in?’

‘Met een heele boel vreemde termen, dat er eigenlijk niets aan te doen was en dat oom het beste deed aan zijn dood te denken en zijn zaken te regelen.’

Het ronde, frisch gekleurde gezicht verschoot heelemaal; het werd wit of liever aschgrauw.

‘En heeft hij dien gelezen?’

‘Neen, oom, de dokter vertelde het aan moe, zijn zuster, die er heel erg om huilde, maar het aan niemand zeide. Eerst na zijn dood kwam dit alles uit.’

‘Dus dan heeft die visite bij den professor niets geholpen?’

‘Neen, eigenlijk niet, oom.’

‘Hm, hm!’

En toen na een poos:

‘Die dokters, die dokters! 't Is me een volkje!’

Ik zweeg maar tot oom eindelijk weer begon.

‘Dus zou ik ook zoo'n doktersbrief mee moeten nemen en zal die het aan den professor vertellen, wat ik in mijn lijf voel.’

‘Dat zal er wel opzitten, oom!’

‘Maar welken dokter zal ik nemen?’

Waarlijk, een moeielijk geval, want hij lag met alle dokters uit de stad overhoop; deze had hij op zoo'n, gene weer op een andere manier beleedigd en de dokters zijn een prikkelbaar volkje; zoo stond mijnheer Siemensz bij geen hunner in een goed blaadje.

‘Het zijn stommerikken, ganzen, eenden, ezels,’ barstte hij uit, ‘geen van allen heeft ooit mijn gestel begrepen, met al hun boekengeleerdheid. Geen van allen vertrouw ik mijn huid toe!’

En hij begon mij voor de zooveelste maal al zijn ervaringen met de Xsche Esculapen te vertellen; ik liet hem praten en verrukte hem zeker door mijn aandachtig toeluisteren.

‘Nu vraag ik je wie zal voor mij zoo'n brief willen schrijven en als zulke lummels ze schrijven, wat voor waarde kan ik er aan hechten?’

‘En dan, oom,’ zeide ik, heel op mijn gemak gekomen door het lange zwijgen, ‘geen hunner heeft u ook behandeld voor uw kwaal, of wat u voor uw kwaal houdt.’

‘Zeg maar gerust, mijn kwaal. Ik ken mijn gestel beter dan een van die tongekijkers en ik zal hun mijn corpus niet toevertrouwen. Wat verbeelden zich die kerels wel.’

‘Ja, maar gaat u dan zóó maar naar den professor. Dat doet men toch ook.’

‘Neen, neen! Die lui hangen als klissen aan mekaar. Wat zal je hooren, als ik dus zoo gewoon aankom met het verhaal van al mijn symptomen! Och dat leeken-verstand! De kerel verbeeldt zich wat, het zijn zenuwen, niets anders.’

Ik was te beleefd oom tegen te spreken; hij verwachtte het ook bepaald niet, want na even adem gehaald te hebben, ging hij met zijn groot gemak van praten, dat ik hem zoo benijdde, in één adem voort:

‘En daarvoor geef ik mijn goeie centen niet uit. Ik wil precies weten, wat ik van mijn gezondheid te denken of te vreezen heb. Ik bedank er voor met een kluitje in het riet te worden gestuurd. Daarom wil ik de dokters van hier er niet inhalen.’

‘Maar laat u zich dan eenvoudig door den professor onderzoeken. Hij zal toch wel kunnen zien wat u scheelt.’

‘Al ben je nog zoo'n knappe professor, dat zien ze nooit bij een enkel onderzoek. Daarvoor moeten zij je langer in observatie hebben. Zoo'n man moet ingelicht zijn, wil het onderzoek vrucht dragen.’

‘En als u deze dokters niet vragen wil....’

‘Ik kan ze niets vragen, zij hebben mij in de laatste jaren niet meer behandeld, zij weten niets af van al mijn ongemakken.’

Half suf keek ik oom aan; nu begreep ik er niets meer van, waar wilde hij eigenlijk heen? Hij boog zich meer voorover, keek rond, voorbereidingen om aan te duiden, dat hij op het punt stond iets zeer belangrijks te zeggen - en fluisterde toen harder dan menige gewone stem:

‘Ik zelf wil hem inlichten.’

‘Maar oom....’

‘Ja, dat heb je mij al telkens geraden, maar ik bedoel het niet zoo; ik wil hem inlichten, maar hij mag niet weten, dat ik het doe -ik een leek, een patiënt.’

‘U bedoelt....’

‘Dat hij denken moet, dat een dokter hem schrijft!’

‘En dan....’

‘Ik reken op jou hulp, Markus. Je praat ellendig, maar je schrijft goed, en daarop reken ik. Ik zal je wel zeggen, wat er allemaal in dien brief moet staan, maar jij stelt hem netjes op.’

Onthutst keek ik oom aan; al had mijn leven er van afgehangen, ik had geen woord kunnen uitbrengen.

Oom keek mij triomfantelijk aan, trotsch over zijn geniale vinding.

‘Maar.... maar.... de handteekening,’ bracht ik er eindelijk met de grootste inspanning uit.

Weer zoo'n blikje vol trotsch medelijden.

‘Denk je, dat ik daar niet aan gedacht heb? Jij hebt zoo'n echten doktersnaam. Jij heet immers Diedrich Markus, dus D.M. Dan teeken je eenvoudig D. Markus; met een klein krulletje boven aan de D. zóó....’

Hij schreef het mij voor: Dr. Markus.

‘Zie je, dan schrijf je dat k u s een beetje onduidelijk en ik wed, dat niemand er iets anders uit zal lezen dan Dr. Marks.’

Dr. Marks was de voornaamste arts uit onze stad en uit zijn naam zou ik schrijven. Het koude zweet brak mij uit; tevergeefs draaide ik mijn tong rond, het was mij niet mogelijk iets te zeggen.

‘Hoe vind je 'm?’ vroeg oom bijna juichend.

Ik geloof zeker, dat hij op dit oogenblik al zijn kwalen had vergeten en niets meer voelde.

‘Ik.... ik.... kan mij niet daartoe.... leenen,’ zeide ik eindelijk.

‘Wat scrupules! Jij? Vraag ik dan zoo iets onmogelijks van je? Je zet je eigen naam. Wil de professor er Dr. Marks uit lezen, dan moet hij 't weten. Maar wil je het niet doen, best hoor! Er zijn er wel anderen, die dat voor hun ouden, zieken oom over hebben en die even vlug en gemakkelijk als jij een briefje kunnen samenflansen.’

En het einde was, dat ik toegaf - eeuwige schande! - en dat ik onder ooms dictée een brief schreef aan professor - de naam doet er niet toe - in Amsterdam, dat ik dien teekende volgens ooms aanwijzing alleen met mijn voornaam en met het verraderlijk D-tje er vóór. Een brief, waarin oom met zooveel technische termen, waarover ik verbaasd stond, een trouw beeld gaf van al zijn kwalen, zoo volledig en zoo uitgebreid, dat ik vol medegevoel uitriep:

‘Ach, oom! Lijdt u dat nu alles te gelijk? Me dunkt, dat is toch te veel voor één mensch.’

‘Nu ja,’ antwoordde oom, mij dunkt eenigszins verlegen, ‘alles te gelijk is nu het woord niet, maar ik heb het vroeger wel eens gevoeld en zal het toch later wel eens weer voelen - dat weet ik zeker.’

‘Maar als de professor daar nu een verkeerd ziektebeeld van opvat....’

‘Och kom! Te veel kan nooit kwaad.... Helpt het nu niet, dan is het voor 't vervolg! Men kan nooit weten wat men later krijgen kan.’

(Wordt vervolgd.)