De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

Langs Rijn en Main,
door J.F. Nuyens.
(Vervolg.)

Frankfort. De oude en de moderne stad.

Frankfort is een van die steden, waar men geen voet kan verzetten, zonder te stooten op een of ander merkwaardig historisch feit. Iedere straat, ieder huis, iedere steen heeft om zoo te zeggen zijn eigen geschiedenis of is getuige geweest van een gebeurtenis, die in de annalen der stad is opgeteekend of verdiende opgeteekend te worden. Frankfort is met den tijd meegegaan wat den handel, de industrie en de ideeën betreft; maar nog altijd heeft de stad het uiterlijk behouden van drie, vier, ja vijf eeuwen geleden; zoo al niet in zijn geheel, dat toch in het gedeelte, dat aan de Main grenst en zich uitstrekt tot het Zeil, de groote, breede straat, die de hoofdverkeerweg is van Oost naar West.

Het is een onbegonnen werk, de geschiedenis der oude Rijksstad te willen verhalen. De herinneringen zijn zoo vele, de indrukken zoo machtig en de historische feiten zoo overweldigend en grootsch, dat een reisverhaal geen gelegenheid aanbiedt, ook maar het voornaamste aan te stippen.

De aankomst in Frankfort was wel geschikt, ons een hocg denkbeeld te geven van deze voorname Duitsche stad. Het nieuwe station is een prachtig, een grootsch gebouw, ontworpen in den ietwat drukken, barokken, conventioneelen Renaissance stijl, die tegenwoordig in Duitschland voor groote publieke of rijksgebouwen zoo geliefd is. Niet minder dan negen perrons verdeelen de reizigers over de verschillende treinen, en de groote hal met twee lange gangen ter weerszijde biedt ruimte genoeg aan, om een geheel bataljon behoorlijk te laten marcheeren. Alle mogelijke gemakken, die een geregelden dienst kunnen bevorderen of het reizend publiek gerieven, zijn aangebracht, en een frisch springende drinkfontein schenkt lafenis ook aan hem, die van de buffetten in de wachtkamers geen gebruik kan maken.

De entrée van het station naar de stad is nog niet, wat ze moet wezen, daar in deze nieuwe wijk nog veel onbebouwd terrein ligt, waarop nieuwe straten worden aangelegd of oude huizen afgebroken.

Maar niet zoodra heeft men deze minder fraaie buurt achter den rug, of men gevoelt zich dadelijk verplaatst in het gewoel van een drukke handelsplaats, en met verbazing beschouwt men de reusachtige, fraaie en dikwijls rijk gebeeldhouwde huizen, waarin schitterende winkels, magazijnen, kantoren en particuliere woonsteden elkaar afwisselen. Metselsteen wordt weinig gebruikt; bijna alle gebouwen zijn uit groote brokken gehouwen steen opgetrokken, en hier en daar zien wij voor een gevel in bewerking een reusachtigen steiger, waarover twintig meter hoog in de lucht een locomobiel heen en weer rijdt, die de zware rotsblokken heen en weer trekt en op hun plaats stelt.

Wij wandelen de stad in door de Kaiserstrasse en kwamen zoo op de Rossmarkt, die het hart is van het verkeer in de stad, zooals het Zeil voor den polsader kan doorgaan. In weinig steden zal men een hoofdstraat vinden, die het Zeil in Frankfort overtreft of zelfs evenaart. De breede straat, besloten tusschen twee rijen solide, fraaie huizen, heeft geheel een Londensch karakter en zou in deze wereldstad naast Regént-street of Holborn-viaduct geen kwaad figuur maken.

Onze eerste tocht na een stevig diner was naar den Römerberg, waarover later meer. Terwijl wij daar vol bewondering keken naar den Römer, het prachtige gebouw in restauratie, dat tegenwoordig tot stadhuis dient, vielen onze blikken op een gebeeldhouwd hoofd van eigenaardig vroolijke uitdrukking, dat tot steunstuk diende voor het kopeinde van een balk. Het typische karakter van den kop, de oogen, die guitig over den bril heenkeken, de gezonde bolle wangen en het stompe neusje boeiden ons dermate, dat wij van naderbij dit stuk beeldhouwwerk gingen opnemen. Onze opmerkzaamheid scheen weer de opmerkzaamheid te trekken van een vriendelijken voorbijganger, ten minste deze kwam bij ons staan, knoopte een gesprek met ons aan, en het slot daarvan was, dat wij de wetenschap opdeden, dat het bewonderde hoofd 't sprekende conterfeitsel was van Herr Müller-Rentz, een journalist en stenograaf in dienst der gemeente en in Frankfort zóó algemeen bekend en geëerd, dat de gemeenteraad had besloten zijn portret in steen aan het raadhuis te doen aanbrengen.

Wij bedankten den beleefde Frankfurter voor zijn inlichtingen en wandelden verder den Römerberg af naar de Main, waar wij aankwamen bij den Saalhof en den Fahrthor. Wij hadden hier een prachtig gezicht op de breede

[p. 156]

rivier, maar wenschten aan de overzijde hiervan volop te profiteeren. Om daar te komen liepen wij over de Eiserner Steg, een ijzeren brug voor voetgangers, die tusschen de Oude- en de Beneden-Main-brug de gemeenschap tusschen de beide oevers onderhoudt. Over deze passerelle kwamen wij in Sachsenhausen, de voorstad van Frankfort, waarvan, naar men zegt, Karel de Groote de stichter is. In enkele straten, die eigenlijk niet meer waren dan stegen, hingen de huizen zoo wonderlijk aan en tegen en zelfs op elkaar, dat een gewoon mensch niet kon begrijpen, hoedeze warklomp bleef staan en bestaan. De lucht, die in deze buurt hing, was van dien aard, dat zelfs een rechtgeaard bewoner uit den Jordaan er den neus voor zou optrekken. Wij zochten dus een plaatsje op een bank in het kleine plantsoen, dat aan de Mainkade hoofdzakelijk voor kinderspeelplaats scheen dienst te doen.

Hier zetten wij ons op ons gemak neer en bewonderden de schoone, oude Rijksstad. Aan de overzijde van de rivier, vlak voor ons, rees de Dom met zijn fraaien, schilderachtigen toren omhoog, evenals in de middeleeuwen nog de bewaker van het oudste gedeelte der stad. Daar ongeveer moet in de eerste eeuw van onze jaartelling het kleine Romeinsche kamp hebben gestaan, dat het begin was van Frankfort.

langs rijn en main: De Dom te Frankfort.

Als plaats wordt zij echter het eerst genoemd in de laatste helft van de achtste eeuw. Lodewijk de Vrome liet op de plek, waar nu de Saalhof staat, in 822 een nieuw paleis bouwen en Frankfort werd door dezen vorst en door zijn opvolgers dermate begunstigd, dat zij in 876, bij den dood van Lodewijk den Duitscher, reeds algemeen als de hoofdstad van Frankenland werd beschouwd. De gunsten, welke aan de bloeiende plaats ten deel vielen, waren de gewone, welke door de vorsten in de middeleeuwen aan bevoorrechte plaatsen werden geschonken, nl. het instellen van markten, het vrijstellen van tollen of belastingen, het verleenen van privileges op handelsgebied enz. Zoo schonk Frederik II in 1240 aan Frankfort zijn St.-Michaëlsmarkt, en in 1330 werd de Paaschmis of Paaschmarkt ingesteld. Deze twee missen maakten Frankfort tot de eerste handelsstad van Duitschland, en nog in de zeventiende en achttiende eeuw was zij het middelpunt van den handel met 't buitenland.

Een der meest merkwaardige gebeurtenissen in de historie van de oude stad aan de Main was het uitvaardigen van de Gouden Bul door keizer Karel IV in 1356.

langs rijn en main: De Römerberg met den Romer te Frankfort.

Van dit oogenblik af werd Frankfort de Rijksstad, de plaats waai de nieuwe Duitsche keizer door de keurvorsten werd be-

[p. 157]

noemd en door den keurvorst van Mainz gekroond. Deze Gouden Bul, zoo genoemd door het gouden majesteitszegel, dat er aan bevestigd is, bevatte in twee afdeelingen dertig hoofdstukken, welke handelden over de keizerskeuze en de keurvorsten, benevens over het ken groothertogdom ineen en Frankfort werd weer de vrije Duitsche stad, met een eigen stem in de Bondsvergadering, een voorrecht, dat zij deelde met nog drie andere steden, Hamburg, Bremen en Lubeck.

In 1866 werd de stad ingenomen door den Pruisischen generaal Vogel von Falckenstein, vuistrecht, hetwelk de keizer wenschte af te schaffen of te beperken.

het karermeer in het latemargebergte in tirol, naar de schilderij van j. thoma.

Natuurlijk had Frankfort ook haar aandeel in de middeleeuwsche oorlogen en veeten, maar ook nog uit den nieuweren tijd valt menig merkwaardig voorval op te teekenen. Tot omdat zij in den Pruisisch-Oostenrijkschen oorlog de zijde van dezen laatsten staat had gekozen, en ten gevolge daarvan werd zij den 18en October bij Pruisen ingelijfd.

Eindelijk willen wij alleen nog melding maken van het feit, dat op 10 Mei 1871 in Frankfort de vrede gesloten werd tusschen Frankrijk

1806 bleef zij een zelfstandige Rijksstad, doch in dat jaar viel zij in handen van Napoleon, die uit Frankfort, Hanau, Fulda en Aschaffenburg een groothertogdom vormde, dat later aan Eugène de Beauharnais ten deel zou vallen; maar in 1815 stortte ook dit nieuwbaken Duitschland. Na het voorloopig vredesverdrag kwamen de gevolmachtigden van beide zijden te Brussel bijeen, maar de beraadslagingen liepen zoo langzaam, dat Bismarck met zijn ijzeren vuist tusschenbeide kwam.

Den 5en Mei kwam hij met Jules Favre

[p. 158]

te Frankfort samen en nu liep alles zoo vlot van stapel, dat reeds vijf dagen later alle zwarigheden uit den weg waren geruimd en het definitief tractaat werd geteekend. Dit geschiedde in het hotel ‘De Zwaan’, dat nog hotel is en waar de kamer, waarin het vredesontwerp werd geteekend, in den toenmaligen toestand wordt gehouden en aan den vreemdeling vertoond.

Ook nu nog is Frankfort een der eerste Duitsche steden met uitgebreiden handel en een middelpunt vooral van den lederhandel. De bevolking is aangegroeid tot 230.000 zielen, waarvan meer dan 20.000 Israëlieten en ruim 2000 man garnizoen. De oude wallen van de stad zijn gesloopt en vervangen door fraaie wandelwegen, die als een groene band de stad omslingeren. Alleen een enkel typisch brok van de vestingwerken is hier en daar blijven staan.

Toen wij lang genoeg ons hart hadden opgehaald aan het fraaie uitzicht op de uitgestrekte stad en de schemering over de rivier begon te vallen, stapten wij op, liepen opnieuw door een paar straten van Sachsenhausen en wandelden over de Oude-Mainbrug naar Frankfort terug. Deze brug, in 1342 van rooden zandsteen gebouwd en ruim 300 M. lang, is een der bezienswaardigheden van de stad. Naar den kant van Sachsenhausen rusten een paar pijlers op een ondiepte in de rivier, en daar staat ook nog het oude wachthuis, dat in de middeleeuwen de brug moest verdedigen. Van het midden heeft men een vroolijk gezicht op de snelvlietende Main, op de stad en op de voorstad. Aan deze oude, soliede brug, die nog menige eeuw kan trotseeren, is een sage verbonden, die in eenigszins anderen vorm ook bij andere middeleeuwsche bouwwerken optreedt. In het midden der brug vindt men in plaats van een steenen gewelf een stuk houten vloer. De legende nu verhaalt, dat de architect van de brug deze plaats onmogelijk dicht kon metselen. Telkens als men dit probeerde, stortte des nachts weer in wat men overdag voltooid had. Het werk scheen dus nooit voltooid te zullen worden, en ten einde raad, riep de architect de hulp van den duivel in en beloofde dezen, indien hij het werk zou voleinden, als prijs het eerste levend wezen, dat over de brug zou gaan. De duivel nam dit accoord aan, en in een korte spanne tijds was nu de laatste boog voltooid. De slimme bouwmeester nam nu echter den duivel leelijk bij den neus. Daags na de voltooiing, toen duizenden menschen aan den oever op de inwijding van de nieuwe brug stonden te wachten, joeg de architect een haan over de brug en stond dien aan den duivel af. Woedend nam Satan het onschuldige offer op, draaide het den nek om en smeet het met zooveel kracht naar beneden, dat de haan door de gewelven van de brug heenvloog en daarin een groot gat achterliet. Nooit, zegt de volksmond, heeft men dit gat kunnen dichtmetselen en nog heden is deze plaats met hout gedekt. Op de borstwering der brug staat een oud ijzeren kruis, waaraan een nog ouder Christusbeeld hangt, en op den top van het kruis prijkt een haan, die de herinnering aan den duivelbedriegenden bouwmeester en zijn onnoozel slachtoffer levendig houdt.

De waarheid zal wel zijn, dat evenals zoovele middeleeuwsche bruggen ook deze oude Frankforterbrug in het midden voorzien was van een houten dek, dat in tijd van oorlog onmiddellijk afgebroken kon worden om de gemeenschap tusschen de beide oevers onmogelijk te maken.

Behalve het kruis staat op de brugleuning ook nog een oud beeld van Karel den Groote, den held van het geheele Rijnland tusschen Nijmegen en Straatsburg.

Op deze eerwaardige brug dan zetten wij onze voetstappen en kwamen op de Mainkade, die het ‘Schöne Aussicht’ heet, in Frankfort terug.

De merkwaardigheden en museums van Frankfort.

Den volgenden morgen wekte ons de kellner van den ‘Augsburger Hof’, waar wij onzen intrek hadden genomen, met de mededeeling dat het zeven uur was, en om acht uur stonden wij reeds op straat en begroetten vroolijk de zon, die als onze trouwe reiskameraad ons al opwachtte, en zoo stralend aan den hemel stond, alsof zij ons de verzekering wilde geven van haar onveranderlijke trouw.

Wij wandelden het breede Zeil af, waar in dit morgenuur nog niet het drukke dagelijksch gewoel heerschte, vervolgden onzen weg over het verlengstuk van deze fraaie straat, daarom ook het Nieuwe Zeil genaamd, en kwamen uit op een schoon, lommerrijk plein, de Pfingstweide, waar ons oog geboeid werd door een groot, fraai monument, dat het middelpunt daarvan innam.

Nu is Duitschland het land van de monumenten, maar dat wij hier in Frankfort zulk een kolossaal gedenkteeken zouden aantreffen, alleen opgericht om de herinnering aan een schuttersfeest levendig te houden, zie, dat hadden wij toch niet verwacht. Wij stonden hier echter voor een feit, bewonderden daarom het flinke stuk werk aan alle kanten en stapten vervolgens het hoofdgebouw binnen van den Dierentuin, dat met zijn voorgevel de eene zijde van de Pfingstweide inneemt. In deze Diergaarde hielden wij onze morgenwandeling, en hoewel de inrichting lang niet op één lijn kan staan met Artis in Amsterdam, brachten wij hier in de lommerrijke lanen een gezellig uurtje door, waarna wij van den zoölogischen tuin afscheid namen, om de stad nader te beschouwen.

Frankfort is een dier oud-Duitsche steden, zooals ook Neurenberg, Augsburg en andere, waar de liefhebber van oudheidkundige studiën zijn hart kan ophalen. Geheele wijken vertoonen nog volkomen hetzelfde uiterlijk van drie en vier eeuwen geleden. Men vindt niet, zooals in vele andere plaatsen, hier en daar een woning, die een paar honderd jaar oud is, neen, huis aan huis, en straat aan straat doen aan de middeleeuwen denken. Men kan in Frankfort een half uur lang ronddwalen, zonder door eenig modern gebouw in zijn illusie verstoord te worden, en was de kleeding niet nieuwerwetsch, men zou zich volkomen verplaatst denken in het oude Frankfort van de vijftiende en zestiende eeuw. Tusschen de middeleeuwsche huizen, met hun verschillende vooruitspringende verdiepingen, ziet men de sierlijkste geveltjes der Renaissance met hun tallooze variaties, de een al fraaier dan de andere. Men bewondert de rijke phantasie, die hier heeft voorgezeten, en die in al haar afwisseling toch eenheid wist te bewaren.

Sommige woningen prijken met pilasters en zuilen, die wijzen op den invloed der Italianen; andere zijn van onder tot boven bedekt met snij- en schilderwerk. Hier steekt een huis zijn gevel hoog in de lucht, versierd met tallooze erkers, torentjes, spitsen, dakvenstertjes, krullen en pinakels; iets verder rust het oog met welgevallen op een huis met sierlijke ramen, waarvan alle ruiten nog in lood zijn gevat; en op een andere plaats wordt men geboeid door een eenvoudig woonhuis, welks vlakke gevel geheel beschilderd is met mythologische afbeeldingen en uitmunt door de meest zuivere verhoudingen.

Men wandelt hier rond als in een droom. Men vergeet geheel, dat op geen vijf minuten afstands het breede, moderne Zeil de stad van Oost naar West doorsnijdt; dat over de zware Mainbrug onophoudelijk de prozaïsche spoortrein ratelt; dat naar alle zijden om zijn middelgedeelte Frankfort een negentiend' eeuwsche stad is. Men heeft alleen oog voor het overgeblevene van lang vervlogen tijden, voor de schilderachtige hoekjes, die zich overal vertoonen.

In de stemming, die bij zulk een wandeling past, flaneerden wij door het oude Frankfort. Geheel aangetrokken door de eigenaardige wereld, die ons omringde, kwamen wij door de Dominicaner-gasse, liepen over het voormalige Judenkirchhoff, en kwamen vervolgens in een warnet van middeleeuwsche straatjes, die niet breeder waren dan stegen.

(Wordt vervolgd.)