De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

Tot inkeer gekomen,
door
Anne van Zuyden.
(Vervolg.)

Neen, moedertje, ge hebt al gedaan voor uw kinderen wat ge vermocht, maar uw zoon is ondankbaar en loszinnig! Gij hebt hem alles wat goed is geleerd en voorgehouden niet alleen door uw woorden, maar uw daden en werken, uw heele leven was nooit anders dan een heerlijk goed voorbeeld voor hem.

Wat hebt ge niet ferm 't hoofd omhoog gehouden, vol vertrouwen, dat de goede God u zou bijstaan, in den zwaren strijd met de armoede. Veel geluk hebt ge niet gekend in de laatste jaren, en toch was er eens een tijd, dat er veel liefde en welvaart was in uw kleine woning! Buiten stond ze tusschen bloemen en groen; klimop en wilde wingerd omrankten er de vensters, waar 't zonlicht lachend door de heldere gordijnen kiekeboe speelde met uw kleinen jongen, die in zijn wieg lag te kraaien en te spartelen van plezier. Toen was er een flinke jonge man - de vader van uw lief kindje - die voor u en voor hem zoo heel trouw zorgde en werkte. Wat een prachtige toekomst hadt ge beiden gedroomd voor den kleinen jongen in de wieg. Wie weet wat al talenten er groot zouden worden met dat kleine, kleine wichtje. Wie weet wat een groot man er van Frits groeien zou. Zijn vader zou veel geld voor hem verdienen en besparen, en later zou Fritsje kunnen worden wat hij wilde: ingenieur of architect, een groot fabrikant of een beroemd professor. Dan zou zijn vader trotsch kunnen zeggen: ‘Dat is mijn zoon, en wat hij werd, is de vrucht van mijn arbeid!’

Want vader was een onvermoeid en taai werker. Zijn moeder, een arm werksloofje, maar een brave vrouw, die haar jongen goede beginselen had ingeprent, had hem als krullenjongen bij den timmerman van het dorp in de leer gedaan. Zoo was zijn loopbaan begonnen. Maar zijn wakkere geest, zijn taai geduld en onverzwakte ijver, gepaard aan uitstekend gedrag en een edele inborst, hadden hem allengs hooger gebracht in de maatschappij. De ambachts- en teekenschool der naburige stad telde den kleinen buitenjongen met zijn schrandere oogen weldra onder haar beste leerlingen, en zoo werd onze wakkere Huib van krullenjongen op het dorp, teekenaar en opzichter bij een flinken patroon in de stad. En wat had hij zich trotsch en gelukkig gevoeld, als hij met de groote rol papier in de hand langs de ladders klom der in aanbouw zijnde huizen, zijn aanwijzingen gevend aan de werklui, die graag met hem te doen hadden. Maar zijn geluk werd pas bekroond, toen hij zijn bruid, zijn lieve, blonde vrouwtje zijn woning binnenvoerde.

Er waren in Huibs dorp en ook in de stad waar hij werkte, jonge meisjes genoeg, die den hupschen jongen man heel graag de hand zouden gereikt hebben, om hem te volgen door 't leven, en zeker had hij een huwelijk kunnen doen, dat hem zooveel geldelijk voordeel aanbracht, dat hij zich in eens als aannemer had kunnen vestigen.

Maar Huib luisterde alleen naar de stem van zijn hart, en onder allen verkoos hij het liefste en zachtste, maar armste meisje als zijn bruid. Dat was een vreugde geweest, ook voor Huibs oude, kromgebogen moeder, toen zij met 't aardig jonge paartje intrek nam in hun eigen vriendelijk huisje, dat midden in groen en bloemen lag aan den straatweg, die naar de stad voerde. Frits was er geboren! Samen hadden ze er hun kindje zien opgroeien tot een fermen negenjarigen knaap, toen grootmoeder klein Marietje ten doop mocht houden, hun dochtertje, een kindje van de Lente!

Dat was een blijdschap geweest in 't groenomrankte huisje. Het geluk was er bijna al te mooi! Huibs vrouwtje zei 't, met tranen van dankbaarheid in de lieve oogen: ‘'t Kan bijna zoo niet blijven, Huib!’

Huib had heel ernstig door 't venster naar buiten gekeken, waar Frits aan 't ombuitelen was op het grasveld. ‘Laten we God danken, Doortje, dat Hij ons zooveel zegen gegeven heeft. We zullen die dankbaarheid het beste kunnen toonen in de dagen van beproeving, die Zijn Voorzienigheid ons misschien heeft voorbeschikt! Laat ons dan nooit vergeten wat weldaden we reeds genoten.’

Er was iets plechtigs geweest in Huibs stem, toen hij die woorden sprak. 't Had zijn vrouw vreemd ontroerd op dat oogenblik. Wat had ze zich later Huibs woorden dikwijls herinnerd.

Toen kleine Marietje in Mei drie jaar oud was geworden, hadden ze grootmoeder begraven. Zij had genoeg leed gedragen, de Hemel wilde haar sparen wat komen moest! Eer de bladeren van den wilden wingerd rood werden in de herfstzon, zou de beproeving komen.

Huib was 'n avond moe en bleek thuis gekomen, rillend van koorts. In acht dagen was zijn lot beslist; God had hem tot zich geroepen. In eens had Zijn wil dat werkzame leven afgebroken, en de krachtige werker had voor altijd rust gevonden. Frits was even twaalf jaar; stil schreiend had hij achter de baar geloopen, waarop zijn vader ten grave werd gedragen. Hij kon 't nog niet goed bevatten, hoe 't zijn zou, nu hij voortaan nooit meer vader 't hekje van hun tuin zou zien openstooten, nooit meer die prettige, lachende stem hooren roepen: ‘Fritsje-baas, ben je ook heel erg braaf geweest?’ En met de handen voor 't beschreide gezichtje, had hij gebeden in de kerk, dat Onze Lieve Heer paatje heel gelukkig zou maken bij zich in den Hemel!

Een jaar had moeder met haar twee kinderen nog in het vriendelijke huisje gewoond - toen was 't verkocht moeten worden. Vader had nog geen gelegenheid gehad om veel te besparen. Hij had er zich niet angstig om gemaakt: ‘Nog een paar jaar en de patroon gaat op zijn lauweren rusten. Hij laat me wel voelen, dat hij mij dan zijn zaak zal toevertrouwen, en dan zijn we er, vrouwtje!’

Huib had een oogenblik vergeten, dat de mensch wikt en God beschikt. De mooie toekomstdroomen werden plotseling met den draad van zijn leven afgebroken. Zijn vrouw restte niets dan een bescheiden sommetje en veel zorgen. Ze stond alleen met haar beide kinderen.

Er werd een eenvoudig bovenhuisje betrokken in een der stille achteraf-straten der stad, en met wat de jonge weduwe er met fijn naaiwerk bij verdiende, kon ze haar kinderen naar goede scholen zenden en hun een fatsoenlijke opvoeding geven. Frits deed goed zijn best en zijn onderwijzers roemden zijn schranderen geest. Zou hij ook de wilskracht van zijn vader geërfd hebben?

Toen hij zestien jaar was, kon hij geplaatst worden op een handelskantoor als jongste bediende. Men zeide: Indien hij wilde oppassen, kon hij er zijn toekomst maken.

Frits ging er heen na veel mooie beloften gegeven te hebben aan zijn moeder. Dat was vijf jaar geleden, en in dien tijd....

‘'t Zal wel rollen,’ had Kareltje gezegd.

II.

.... ‘En toch, moet ik geld hebben!’ Frits schuifelt ongeduldig met de voeten, nu hij zijn vraag half dwingerig, half eischend voor den derden keer herhaalt.

Moeder zit bij 't venster, waar het laatste daglicht schemert door de dicht opeengeschoven plooien van de melkwitte neteldoeksche gordijntjes.

Ze schudt vastberaden het hoofd.

‘Ik zeg je nogmaals en voor 't laatst, Frits, ik geef je geen geld! Ik wil het niet geven, en trouwens ook zonder dat: ik kan het je niet geven, daar ik geen geld heb voor je!’

‘U hebt het wel, ik weet, dat u het wel hebt!’ voert Frits er heftig tegen in.

‘Ja, Frits, misschien heb je in zoover gelijk; ik heb 't wel! maar - dat geld is niet voor jou bespaard.’

En moeder denkt aan de twee, zorgvuldig in vloeipapier gewikkelde gouden tientjes, die in een laatje van haar kast liggen; 't geld bestemd voor Marietjes Communiekleedje en den rozenkrans van paarlemoer met zilveren schakeltjes. 't Is eerlijk en zuur verdiend geld, bijna gewijd door het doel, waarvoor ze het bestemde.

‘Och, moeder, toe,’ zeurt Frits, ‘ik kan er nu eenmaal niet meer buiten; ik gaf mijn woord en moet meedoen; de anderen rekenen stellig op me.... Mijn maskerade pak is besteld, - toe, moeder?’

‘Frits, nog eens, mijn zuur verdiende spaar-

[p. 76]

penningen zijn niet bestemd om door jou verbrast te worden. Of zou je misschien graag zien, dat Marietje 't blauwe Communiekleedje van de kerk kreeg, en dat jij den zot ging spelen in je hansworst-pak?’

Frits voelt zich een beetje bedremmeld bij die woorden en wendt de oogen af.

‘Ik had het niet durven denken,’ gaat de moeder voort, ‘dat je mij je braspenningen zou komen afbedelen. Ik had zoo gehoopt, dat je mijn taak wat zou verlichten.’

‘Och, moeder, ik kan 't toch niet helpen. Doe ik dan zoo'n kwaad, als ik wat plezier zoek! - Kan ik er overigens wat aan doen, dat mijn pover tractementje....’

‘Veel te klein is, om den grooten mijnheer te spelen. Frits,’ vult moeder aan, ‘als je dat maar eens beseffen wilde; Frits, neem je in acht! Je staat boven aan de helling, langzaam zul je lager en lager afschuiven, totdat je heel diep gezonken bent, en dan zal het te laat wezen....’

‘Och, dat eeuwige gepreek!’ Frits trekt wrevelig en ongeduldig met de schouders. ‘Schei er toch over uit, moeder! Wat weten vrouwen er toch van? Ziet u dan niet, dat alle jongelui doen als ik?’

dr. antonius wilhelmus peelen, pastoor te boxmeer, † 1667

‘Heb jij al gezien wat er van alle jongelui, die zoo doen, terecht zal komen? Je vader, Frits, hief zich op uit de armoede, omdat hij wilde en werkte. Jij zult er je zelven en ons in terugbrengen, als je zoo doorgaat.’

't Wordt Frits te benauwd in de kamer, onder de oogen en de verwijten van zijn moeder; hij grijpt zijn hoed.

‘Nu, moeder, als u me niet helpen wilt, zal ik me het geld op een andere manier dienen te verschaffen.’

En driftig loopt hij weg, teleurgesteld dat hier ook alweer zijn poging mislukt is.

Moeder staart een oogenblik met starre, strakke oogen naar de deur, waardoor haar zoon verdwenen is; even grijpt een angst haar aan, die haar bijna noopt den jongen terug te roepen. Maar neen, neen, zoo slecht is Frits niet, dat zoo iets ooit zou kunnen.... En zonder de gedachte vaste vormen te geven, schudt zij ze van zich af. Toch beven haar vingers zenuwachtig.

Frits loopt met haastige passen, hij heeft nog een paar uurtjes te werken op 't kantoor, voor hij van avond de vrienden zal vinden. Al voortstappende is hij aan't overleggen wat te doen: De patroon heeft hem een voorschot geweigerd; moeder zei ‘neen’ op al zijn gezeur en al zijn gebedel. Wat nu?....

Reliekschrijn uit de zestiende eeuw, bevattende het H. Bloed.

Reliekschrijn van kanunnik Gerardus de Meer, waarin het schrijn uit de zestiende eeuw is gesloten.

De troon, die de reliquie van het H. Bloed overhuift.

[p. 77]

Hij heeft nog maar enkele kwartjes op zak en morgen is 't carnaval! De vrienden rekenen vast op hem; zijn pakje is besteld.... alle plannen klaar. Wat nu?.... 't Zou een mooie boel wezen, nu nog thuis te blijven. Bij moeder man. Neen, dat mag niet, dat nooit! Dan nog liever aan Kareltje geld vragen.

naderend onweer, naar de schilderij van l. bokelmann.

Onder het werk op 't kantoor, moet hij er maar altijd door aan denken.... ‘Wat zouden zitten kniezen als heel de stad in feestvreugde is? Maar wat gedaan? Leenen.... van wie? Zou hij het Kareltje durven vragen? Hij voelt, dat zijn trots 't hem beletten zal. Och kom, alsof het schande zou wezen. Kareltje zal het de anderen hem uitlachen, als ze eens wisten hoe leelijk hij er voor zat!....’ Twee uur zijn gauw om. De eerste boekhouder, die er alleen met hem bezig was, is reeds vertrokken. Frits sluit zijn lessenaar.... ‘Wat treuzel ik toch wel begrijpen, vrienden moeten elkaar helpen. Anders is er immers geen uitweg? Ja, zijn horloge verpanden, zijn mooi, gouden horloge, vaders horloge, het eenige wat hij bewaren kan als gedachtenis aan dien goeden, besten van avond,’ mompelt hij bij zichzelf, en in een oogwenk is hij gekleed om de straat op te gaan. Hij loopt langs de schrijftafels... in eens valt zijn oog op iets. Hij staat stil en kijkt scherper toe.... Er ligt een papier.... 't lijkt

[p. 78]

wel een bankbiljet! Vijf en twintig? Een bankje van vijf en twintig! Wat een roekelooze slordigheid, om dat zoo onbeheerd te laten slingeren! Wiens lessenaar is dat?.... Plotseling schiet er een gedachte door zijn hoofd: ‘Als hij eens?.... Geen haan, die er naar kraait.... de patroon is schatrijk, en hij, Frits, loopt te zuchten om een paar gulden...’ Hij nadert nog dichter, en het hoofd naar de deur wendend, terwijl hij angstig luisterend den adem inhoudt, brengt hij de hand snel vooruit, hij voelt het papiertje tusschen zijn vingers.... 't Bloed jaagt hem naar het hoofd en klopt in zijn slapen.

‘Dief, dief, dief!’ in eens heeft hij het gehoord wat er bonst achter zijn gloeiend voorhoofd, in eens heeft de waarschuwende stem het gezegd, de stem van zijn geweten, en met een rilling van afschuw over zich zelven gooit hij het papiertje terug.

Naar buiten snelt hij, snakkend naar lucht, naar verademing. Heel zijn lichaam beeft en trilt van opwinding, en in zijn hoofd hamert en bonst het maar steeds: ‘Dief, dief!’

De deur is achter hem dichtgevallen, hij hoorde 't niet, hij hoorde niets dan 't pijnlijk martelende geklop in zijn hoofd.

Hij loopt door de straten, voorovergebogen. Hij durft niet in het licht komen, de menschen zullen zijn ontroering zien en zijn slechtheid begrijpen. Hij, Frits Verschuur, een dief, een lage dief.... Bijna, bijna.... haast was het hem te machtig geworden.... De gedachte alleen was slecht geweest, misdadig... zonde... zonde...

‘Hola, Frits, wacht ereis, mijn jongen!’ 't Was Kareltjes stem, en Kareltjes hand klopte hem heel kameraadschappelijk op den schouder.

Frits, in eens opgeschrikt uit zijn gedachten, zijn sombere, woelige gedachten, keert zich werktuiglijk om en kijkt met doffe, wezenlooze oogen in Kareltjes lachend gezicht.

‘Wat loop je daar te suffen, met gesloten oogen? Zou je zoo je beste vrinden voorbijgaan, zonder ze te willen zien? Zeker op weg naar de Suisse? Nou, ik ook, dus we gaan samen verder. Jongelief, ik heb zoo'n echten goeien zin om van avond den beest uit te hangen, een voorproefje van morgen.... Maar je zegt niets, Frits, vertel eens wat....’

En in vriendschappelijke gulhartigheid zijn arm door dien van Frits stekende, hervat hij, zijn stem wat dempend:

‘Toe, biecht eens op, mijn jongen, waar liep je zoo over te droomen en te prakkezeeren. Zeg 't me maar: heet ze Jetje of Annie? mooie oogen heeft ze, hè? Kerel, ik feliciteer je....’

‘Och, zeur niet!’ zegt Frits kortaf en schokkend met de schouders.

‘Nou zeg, wees maar niet zoo kort aangebonden. Als je liever hebt dat ik er niet over spreek, mijn hand er op, ik zal zwijgen als het graf!’

Ze staan voor de hooge deur van de Suisse.

‘Neen, Karel, van avond ga ik niet mee naar binnen, ik moet naar huis!’

‘Wablief?’ vraagt Karel, oogen en mond wijd opensperrend om zijn verbazing in dubbele mate te uiten. ‘Moet je naar huis? En mag ik vragen, wat je als reden aanvoert om je besten vriend in eens afvallig te worden?’

‘Wat maakt jou dat? Als ik nu eens meer zin heb om naar huis te gaan?’ valt Frits kregelig en ongeduldig uit.

‘Och, kom, meen je 't, ventje? En als ik ondanks je vriendelijkheid nu zeg: We kunnen je niet missen, Frits?’

Karel heeft hem weer onder den arm genomen en wil hem meetroonen. Frits blijft tegenstribbelen.

‘Laat me los, Karel, waarachtig, ik moet naar huis.’

‘Strakjes, hoor!’

Daar klinken stemmen, het geluid komt nader, vroolijk, lachend.

‘Hei daar, Verschuur en Kareltje!’

‘Jullie komt als geroepen,’ schreeuwt Karel Terlinden terug, die de stemmen der kameraden herkend heeft. ‘Er is hier iemand weerbarstig... mijnheer wil liever naar huis.... snap je er 'n lor van?’

Intusschen is het troepje jongelui genaderd.

‘Allo, Frits, naar binnen moet je, lig niet te zeuren! Vooruit jongens, duwen, duwen moet je maar!’

En met een hoeraatje wordt Frits de gelagkamer binnengedrongen.... Hij heeft zich overgegeven aan de overmacht.... Maar dien avond wil het toch niet vlotten met Frits - zwijgend zit hij naar zijn glas te kijken, dat hij onaangeroerd laat staan. - Ze was te heftig geweest de ontroering daar straks, om zoo ineens te verdwijnen, hij voelt ze nog, en al bonst het niet meer in zijn hoofd, toch hoort hij nog altijd dat: ‘Dief, dief!’ dat hem tergt en angstig maakt....

De anderen zitten hem wat te plagen en geven allerlei grappen ten beste over zijn stilzwijgendheid. Hij wil ze afschudden en doet vergeefsche pogingen om den juisten toon te treffen; zijn lach klinkt hoog en schril, zijn stem beeft, zijn vroolijkheid is gemaakt.

Zoo worstelt hij den avond door, maar langer dan middernacht houdt hij het dezen keer niet vol. Hij schuift zijn stoel achteruit, en met een: ‘Nou, jongens, 't is wezenlijk mijn tijd! Amuseer je verder,’ neemt hij afscheid.

‘Frits, ik loop zoover met je mee!’ zegt Kareltje, die ook opstaat en zijn vriend volgt.

Op straat gekomen, loopen ze eerst 'n poosje zwijgend naast elkaar, Frits in zijn gedachten verdiept en Karel in zich zelven overleggend, hoe hij zal beginnen over wat hij zeggen wil. Hij durft niet goed. Aarzelend vangt hij aan: ‘Frits.... luister eens.... ik meen... ik wilde....’

‘Nou, wat dan, Karel?’

‘Zeg, er zijn twee mogelijkheden,’ gaat Karel verder, die zijn gewone radheid van tong hervonden heeft, ‘òf je bent ziek, en dat geloof ik niet, òf je hebt... geldgebrek!... Er is iets dat je geweldig hindert...’

‘Ver mis heb je 't niet!’ mompelt Frits, strak voor zich uitstarend.

‘Nou, Frits, ik meen 't goed met je, en ik hoop, dat je 't niet verkeerd zult opvatten... Ik kan je best 'n pop of wat leenen! Spreek maar op... hoeveel je noodig hebt. Zie je, ik zou om den drommel niet graag willen, dat je me in den steek liet morgen en de volgende maskerade-dagen.’

Frits is in tweestrijd; zijn eerste gedachte is geweest: ‘Niet aannemen, boet zoo voor je fout van straks.’

Maar de verzoeking is toch zoo machtig. Daar wordt hem zoo in eens aangeboden, wat hem zooveel zorg en angst liet doorleven, wat hem bijna tot 'n dief had gemaakt. Hij hoeft maar 'n woord te spreken en hij is klaar: drie jolige, vroolijke dagen....

‘Kareltje, je bent 'n beste, beste jongen!’ zegt Frits, diep overtuigd van de waarheid zijner woorden.

‘Jawel, dat weten we! Maar de kwestie is: je neemt aan, ja of neen?’

‘Ik durf niet afslaan, Karel, uit angst je goeie hart te beleedigen,’ lacht Frits verlicht en verruimd.

‘Nou hoor, ik ben blij, dat ik je van dienst kan wezen, 't blijft onder ons natuurlijk! Over 'n maand of wat zul je er wel weer boven op gescharreld zijn, en dan kun je me zoo langzaampjes afbetalen. Weet je, de ouwe heer heeft pas afgedokt, heel roijaal, daar...’

Hij heeft onder 't spreken 'n kleine, zwart glimmende portefeuille te voorschijn gehaald en bij 't licht van een lantaarn telt hij Frits vijftien gulden in de hand - 'n muntbiljet van tien en twee rijksdaalders. Dan gaan ze voort. Frits heeft den luchtigen toon weer gevonden, en Kareltje voelt zich heel prettig: hij vindt, dat hij een heele goede daad heeft verricht.

Arme, dwaze Kareltje! Wat is het toch jammer, dat je geen andere uiting weet te geven aan je goedhartigheid! Wat had die kiem van edelmoedigheid en naastenliefde, die er sluimerde in je ziel, zich mooi kunnen ontwikkelen tot groote deugden, als een wijze opvoeding ze gekweekt had!

Als de wijze tuinman ontbreekt, die op den wilden stam de tamme twijg ent, de takken leidt en opbindt, het snoeimes in de te weelderige waterloten zet - dan wordt de wijnstok tot een verwilderde plant, voortkruipend langs den grond, en zijn vruchten zijn wrang.

Zoo ging 't met je goedhartigheid, Kareltje, de goede loot groeide uit tot een wir-war van al te welige ranken, die zich zullen slingeren om je leven en om je daden, om jou zelven, Kareltje, en om wie met je in aanraking komen.... Haar omknelling is nijpend, en de vruchten, die ze opleveren, zijn bitter.

(Wordt vervolgd.)