De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 17

De moeder.
Een geschiedenis uit Lithauen.

Het was een bleeke Septembernamiddag hoog boven in Lithauen, aan het strand der Oostzee. In regelmatige tusschenruimten rolden de golven aan en af. Haar grijsgroene reuzenlijven met de koppen, bekroond met schuim, verhieven zich hoog als fabelachtige monsters en verzonken met woedend gehuil en klagend gekreun in de diepte. Door stormen gegeeseld en verscheurd, dreven zware, donkere wolken in vliegende vaart langs het zwerk.

Aguze Szagun stond voor het raam der armoedige visschershut, omgeven door het onzekere licht van dezen somberen dag, en tuurde over het opstuivende duinzand naar de zee. Vijf dagen woedde nu reeds de storm, en naar het scheen was zijn kracht nog volstrekt niet gebroken. Aguze dacht er aan, dat vóór den storm twaalf booten ter vischvangst waren weggezeild op een mooien, helderen morgen, en dat van al die booten niet één was teruggekeerd zooals ze was uitgezeild, fier en stout. Door den storm overvallen, waren ze uit elkaar geslagen en als wrakken naar het strand gedreven. En dezelfde golven droegen ook de bemanning, tegen den storm geharde grijsaards, gespierde mannen en bloeiende jongelingen. Allen kwamen terug, de een wat vroeger dan de ander, maar allen verstijfd en koud.

Endrik Szagun was onder de eersten geweest, die zoo waren geland. Toen hij voor Aguze op het vochtige zand had gelegen, in zijn volle lengte, de lippen op elkaar geklemd, de vuisten gebald, alsof hij eerst na wanhopig worstelen in dezen ongelijken strijd het onderspit had gedolven, toen voelde zij, dat erin haar leven een leegte was ontstaan. die door niets kon worden aangevuld. Zij weende en riep niet zooals de andere vrouwen, maar knielde naast den doode neer, een blik vol haat werpend op de zee, die haar een deel van heur-zelve had ontnomen.

Ook op het kerkhof vond zij geen tranen. Als versteend van smart stond zij naast de groeve, waarin de eenvoudige kist weldra onder het neergeworpen witte zand verdween.

Door zes kinderen omringd, het zevende op den arm, nam zij eerst den terugweg aan, toen de avond inviel en de kleinen met schuchter schreien om eten vroegen. Des nachts luisterde zij wakker naar het woeden van den storm, het rollen der zee, en zij herdacht den tijd, dien zij aan Endriks zijde had doorgebracht. Die tien jaren waren rijk aan arbeid, maar ook rijk aan vreugde geweest, want zij hadden elkaar innig lief gehad. Bij de gedachte, dat Endriks sterke arm haar niet meer zou omsluiten, dat zijn vriendelijk oog haar nooit meer zou toelachen, voer haar een rilling door de leden, en was het haar, of een ijskoude hand met onbarmhartigen greep naar haar hart tastte.

Overdag deed zij werktuiglijk, maar onvermoeid haar werk, want haar kinderen mochten geen gebrek lijden. Af en toe nam zij een der kleinen op haar schoot, liefkoosde het en drukte haar droge lippen op de bloeiende wangen. Zoo ging de tijd voorbij, - langzaam voortkruipende dagen en sombere nachten, die zoo eindeloos lang en zoo vreeselijk eenzaam waren!

De storm huilde, de schuimende golven stormden bruisend strandwaarts. Aguzes blik dwaalde van haar witte kammen naar de voortgezweepte wolken, beschenen door het vale licht van den treurigen Septembermiddag. Achter de zee schenen de wolken op te duiken, die op doodskleeren geleken, waarvan iedere windvlaag een stuk afscheurde.

‘Nu, krijg ik nog altijd geen antwoord?’ zei plotseling een stem achter Aguzes rug.

Zij keek om. Haar gedachten waren bij Endrik geweest, toen zij naar buiten had geschouwd in den storm, en daardoor had zij vergeten, dat de rijke Lukies met zijn vrouw voor ongeveer een kwartier van zijn hoeve, die een mijl meer landwaarts lag, naar haar hut was gekomen en haar een vraag had gesteld. - Een vraag? Wat had hij ook weer van haar gewild? Zij bracht de hand aan het voorhoofd en dacht. Och ja, nu viel het haar in. De boer had aangeboden, een van haar kinderen als zijn eigen op te voeden, daar hij zelf geen nakomelingen bezat, en nu moest zij beslissen, welk van de kleinen zij wilde afstaan. Ja welk? Als zij dat maar geweten had!

‘Wat hoef je zoo lang te overleggen?’ zei de boer en streek, zelfvoldaan glimlachend, met zijn hand over zijn dubbele kin. ‘Men noemt mij niet zonder reden den rijken Lukies.’

‘Neen, zeker niet,’ beaamde de boerin, die, om de visschersweduwe haar rijkdom te toonen, wel zes van haar beste, ruimste rokken over elkaar had aangetrokken, zoodat zij zich nauwelijks kon bewegen.

Aguze keek nu eens naar den kleinen, ronden boer, die met welbehagen van zijn gevulde geldzakken sprak, dan weer naar het spitse, bleeke gezicht der boerin, die slechts nu en dan een woord in het midden bracht, maar dat telkens, scherp als een pijl, het hart van de weduwe trof.

‘Ge zijt een slechte moeder, dat ge aan geen enkel van uw kinderen het geluk gunt, uit hun ellende verlost te worden,’ zei ten slotte de vrouw, toen Aguze in weerwil van alle aanbiedingen verklaarde, alle zeven bij zich te willen houden.

Een slechte moeder! Aguze sprong op. Hoe kon deze vrouw, die nooit moeder was geweest, het wagen, haar een zoo zware, ongegronde beschuldiging in het gezicht te slingeren! En zij begon zich met ijver te verdedigen. Haastig, elkaar verdringend, zonder den juisten samenhang kwamen de woorden over haar bleek geworden lippen. Zij zei, dat zij kon en wilde werken voor zich en haar zevental, en dat zij genoeg kon verdienen, o[m] allen genoeg te eten te geven.

‘En als je nu eens ziek wordt en gaat liggen?’ vroeg de boerin spottend.

Aguze zweeg verschrikt. Haar opgeheven

[p. 31]

armen vielen slap naar beneden en een vreemde trilling bewoog haar trekken.

‘Dan kunt ge honger lijden en uw kinderen met u,’ vervolgde de vrouw wreed, en haar stem klonk onverbiddelijk koud en streng. ‘Kunt ge or echter toe besluiten, een van uw kinderen voorgoed aan ons af te staan, dan is niet alleen voor dat schaap gezorgd, maar ook voor al zijn broers en zusters, want Lukies zal zich aan een honderd gulden niet laten kennen.’

‘Natuurlijk niet,’ lachte de boer, ‘het komt er bij mij op een honderd gulden meer of minder niet aan.’

Aguze stond als verdoofd. ‘Wat moet er van de kinderen worden, als ik eenmaal niet meer de handen uit de mouw kan steken?’ - deze gedachte liet haar niet met rust.

Aan iets anders kon zij niet meer denken. Geheel willoos liet zij zich door de boerin in de aangrenzende kamer duwen, waar de kinderen, dicht opeengepakt, als vogeltjes die nog niet goed kunnen vliegen, in een hoek waren weggescholen en haar met half nieuwsgierige, half angstige blikken vragend aankeken. Het onverwachte bezoek der voorname, vreemde gasten had de kleinen schrik aangejaagd. Misschien hadden ze er een voorgevoel van, dat hun van den kant van dien kleinen ronden man en van die lange, magere vrouw, die met haar zes rokken een wandelende klok leek, eenig onheil dreigde. Aguze naderde met kleine, onvaste schreden, het levende hoopje in den hoek, en terwijl ze haar blikken niet van de zeven blonde kopjes kon afwenden, overlegde zij, welke daarvan zij aan de bleeke vrouw zou afstaan, die in de kamer ongeduldig op haar terugkomst wachtte. Toen zij na een zwaren strijd van minuten inzag, dat zij tot geen besluit kon komen, nam zij het jongste kind bij de hand en gelastte de anderen haar te volgen. Zoo kwam zij, door het zevental omringd, bij haar gasten terug.

‘Kiest zelf,’ was alles wat ze zei. Zij verroerde zich niet, toen de boerin de kleine meisjes, die angstig in de japon van haar moeder wegscholen, met zoete woordjes trachtte te overreden, bij haar te komen, en de boer hetzelfde bij de jongens beproefde. Zij stond daar levenloos als een steenen beeld. Eerst toen de woorden: ‘Dit nemen wij,’ als knotsslagen haar oor troffen, kwam er leven in haar gestalte. Zij begon te sidderen en haar oogen bleven op het blondkopje rusten, welks handje warm en vol vertrouwen in haar rechter lag, en waarnaar de boerin met haar mageren vinger wees.

‘Waarom juist dit?’ kwam het met moeite over Aguzes lippen.

‘Zoudt ge dan een ander liever geven?’ vroeg de vrouw met een spotlach.

Zij was ontwapend. Zwijgend wendde zij het hoofd af en liet het handje los.

Als uit verre, verre verte klonk nog geruimen tijd de klank van vreemde, harde stemmen in haar oor, toen werd het eensklaps stil, angstig stil. Met een schreeuw, die niets menschelijks had, schrok zij uit haar verdooving op. Zij wierp zich op de kinderen, die dicht tegen elkaar gedrongen bij het venster stonden en naar buiten tuurden, en begon te tellen, eenmaal, tweemaal, driemaal, en toen zij eindelijk begrepen had, dat zij zich niet verteld had, dat er van de zeven kopjes werkelijk één ontbrak, zonk zij zonder een kreet te slaken op een stoel neer.

Het gejammer der kinderen bracht haar weer tot bewustzijn. Zij raapte al haar krachten bijeen en waggelde naar buiten. Lang stond zij daar en tuurde in de toenemende duisternis, die zich als een ondoordringbare sluier voor haar uitbreidde. Eindelijk keerde zij in de hut terug. Zij maakte vuur aan, kookte het avondeten, gaf het den kinderen en bracht ze daarna te bed. Ze hadden wel graag gevraagd: ‘Waar is nu ons broertje? Waarom liet u het met die vreemde menschen meegaan? Wanneer krijgen wij het terug?’ - maar niemand durfde een woord zeggen, als hij in het bleeke gezicht zijner moeder keek. Met schuwe teederheid beantwoordden zij Aguzes nachtkus en weenden stilletjes, zonder goed te weten waarom, tot de slaap hun de oogen sloot.

De weduwe zat voor den haard en staarde in de langzaam wegstervende vlammen, terwijl de wind met klagend geluid in den schoorsteen blies.

‘Waarom zal ik hem niet meer zien?’ fluisterde zij opgewonden. ‘Hij rust immers niet, als zijn vader, verstijfd en koud onder het witte zand, hij is maar een uur van mij verwijderd, gezond en frisch slaapt hij in zijn bedje. En ik zou hem nooit weerzien? Wie zegt dat?’

Zij keek dreigend om zich heen en uit haar keel steeg een gebrul op als dat van een getergde tijgerin. ‘Hij slaapt, de kleine Jons,’ dacht zij, ‘maar hij is zeker niet zonder tranen ingeslapen, en morgen vroeg, als hij wakker wordt, zal hij weer schreien en om zijn moeder roepen, - en ik zal er niet zijn, om hem te wasschen, aan te kleeden en zijn blonde haartjes te kammen. Dat zal voortaan een andere doen, een andere!’

Met twee, drie sprongen was zij de deur uit. Buiten wachtte haar de storm. Hij wierp zich luid brullend haar te gemoet en trachtte haar neer te smakken, maar zij week niet. Moedig als haar Endrik op de hooge zee den laatsten strijd met wind en golven had gestreden, streed ook zij nu, alsof haar leven op het spel stond. Zij behield de overhand. Na een uur zonk de storm met lam geslagen vleugels achter de duinen neer, niet in staat zich weer te verheffen, en de zee zong zijn doodslied.

Toen Aguze de hoeve van den rijken Lukies bereikt had, was de dag nog verre. Rusteloos als een roofdier, dat het ontvoerde jong in de nabijheid speurt, zonder het te kunnen naderen, doolde zij langs huis en erf.

‘Jons, mijn kleine Jons,’ zei ze bij zich zelf, ‘gij leeft, en ik zou je niet weerzien?’

En weer begon zij te lachen, en ditmaal verdween de lach niet meer van haar gezicht. Hij speelde om haar lippen, toen zij den knecht, die de deur openmaakte, voorbij- en het huis binnenging, en hij ging in een zegevierend lachen over, toen zij naast het bedje stond, waarin de kleine Jons vreedzaam sluimerde.

‘Wat moet dat beteekenen?’ vroeg Lukies, ‘ben je gek geworden, vrouw? Wat kom je hier zoeken?’

Aguze lachte nog altijd. ‘Dit hier,’ zei zij en wees op het kind, dat zij daarna met kussen overlaadde.

‘Moeder!’ juichte de kleine en lachte nog half droomend zijn moeder toe.

Nu kwam ook vrouw Lukies er bij en begon Aguze met verwijten en scheldwoorden te overstelpen, waarbij ze door haar man ijverig geholpen werd. Aguze antwoordde niets. Haar lieveling streelend, liet ze hen beiden praten, die al heel tevreden zouden geweest zijn, indien ze maar één kind hadden gehad, en het maar niet konden begrijpen, hoe een arme weduwe, die al zes monden had te vullen, ook nog het zevende verlangde te houden. Den kleinen Jons vast in haar armen klemmend, verliet Aguze eindelijk het huis.

Toen de kinderen 's morgens wakker werden, waren ze niet weinig verbaasd, weer voltallig bijeen te zijn.

‘Moeder, moeder, weet ge het al? Kijk eens, broertje is er weer,’ riepen ze allen door elkaar.

Aguze knikte hen toe, te gelijk lachend en schreiend. Daarna drukte zij het hoofd tegen de ruiten en vouwde de handen als tot een gebed.

‘Endrik, kunt ge mij vergeven?’ fluisterde zij, naar het wijde watervlak turend.

Daar dook achter een wolk de zon op. Vurig en groot stond zij in volle majestueuze grootheid boven de bewogen wateren, en haar stralen overgoten het kleine vertrek met een zee van licht.