De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

[p. 305]

[Nummer 39]

Overtollig.
Door Mathilde.
(Vervolg.)

Het spijt me erg!’ zuchtte Roberts moeder.

‘O neen, dat moet u niet spijten, misschien is uw manier veel beter dan de onze, maar ziet u, ze is de onze niet en mijn dochter met haar fijngevoelige natuur en prikkelbare zenuwen, die reeds zooveel werk zal hebben, zich hier buiten te wennen, zal zich volstrekt niet kunnen schikken in zoo'n manier van leven als van uw zoon en u in dit ouderwetsche huis tusschen die stijllooze meubels.’

‘Dan is 't beste, dat ik er met Robert over spreek. Ik heb niets geen verlangen, na zijn huwelijk hier in huis te blijven - als ik het deed, zou het alleen zijn op zijn verzoek en voor het welzijn van zijn vrouw.’

‘Nu, dat welzijn vereischt juist het tegenovergestelde, maar wees voorzichtig! Spreek er met uw zoon niet over, laat hem vooral niet vermoeden, dat ik het ben, die er 't eerst met u over heb gesproken. De verhouding is zoo teer, elke kleinigheid kan onberekenbare gevolgen hebben. Zoekt u zelf een voorwendsel, b.v. dat u zich te oud voelt voor de verant woordelijkheid van dit huis, dat je liever rustig in een aardig huisje - niet te dicht bij de jongelui - uw levensavond wil doorbrengen, zeg wat je wil, maar het moet van uw kant komen. Hij mag niet weten, dat Constance tegen zijn plan is, want dit zou hem tegen haar stemmen en zijn geluk verstoren, en dat wil je toch niet, hè, moedertje? Wij hebben onze kinderen immers lief om hun zelf wille en niet om den onze?’

‘Dat wist ik reeds lang, mevrouw!’ en de lippen van het oudje trilden en de waterlanders dreigden te komen.

‘Zoo heb ik mijn dochter ook lief!’ ging zij voort, breede gebaren makend en de handen op haar borst drukkend. ‘Ik voor mij zou een heel ander man voor haar gewenscht hebben, maar nu ik zie, dat zij haar hart gegeven heeft aan uw zoon, eerbiedig ik haar keuze en doe alles om de oneffenheden tusschen hen gelijk te maken en daardoor hun geluk te bevorderen en u moet mij daarin helpen.’

‘En gaat u dan bij hen inwonen?’

Deze onverwachte vraag bracht mevrouw Manteghem even van streek, maar dadelijk herstelde zij zich.

‘Ik denk er niet aan, mevrouw! De jongelui moeten zichzelf helpen. Er is geld genoeg om hulp te betalen, laten zij die zelf kiezen, maar wij moeten hun niets opdringen. Geloof me, niets is zoo gevaarlijk, als zich in de zaken van een jong huishouden te mengen. De schoonmoeders hebben een slechten naam, maar zij maken het er ook dikwijls naar.’

Hulpeloos en verschrikt zag de oude moeder haar deftige tegenvoetster aan.

‘Ach, gunst!’ zeide zij zuchtend, ‘daar heb ik nooit aan gedacht, nog minder het plan gehad, tusschen mijn zoon en zijn vrouw te stoken.’

‘Foei, moedertje! Wat 'n ordinair woord, stoken! Neen, dat hoeft volstrekt niet. Wetens en willens zal u dat natuurlijk nooit doen, want dat zou in-slecht zijn, maar reeds het feit van uw inwonen bij hen - zal op hun huiselijk geluk een nadeeligen invloed uitoefenen.’

stadsgezicht, naar de schilderij van j.h.f.c. nachtweh.
(Bekroond in den wedstrijd 1898/99, Academie te Rotterdam.)

[p. 306]

‘Ja, mevrouw, als u dat denkt,’ zeide het oude moedertje, zeer onderworpen maar vast besloten, ‘dan zal ik het huis ruimen onmiddellijk na het huwelijk van Robert!’

‘Een beetje vóór dien tijd was misschien nog beter - maar dat overleggen wij wel later, maar waar het vooral op aankomt is, dat uw zoon nooit vermoedt, dat dit edele, grootmoedige besluit niet uit u zelf komt, maar dat het u door anderen is ingegeven. Dit is voor zijn geluk noodzakelijk.’

‘En voor het uwe zeker ook, mevrouw?’

Mevrouw Manteghem was nu aan de beurt, het burgervrouwtje naast haar verbaasd aan te zien. Wat durfde zij zeggen?

‘Ik begrijp u niet, mevrouw Van Berken,’ sprak zij heel uit de hoogte. ‘Mag ik u naar uw bedoeling vragen?’

‘Wel, mevrouw, ik geloof niet, dat uw verhouding tegenover uw aanstaanden schoonzoon zou verbeteren, als hij wist, wat wij nu besproken hebben. Maar wees gerust, mevrouw, ik wil mijn zoon geen onaangenaam oogenblik bezorgen. Hij meent, dat zijn geluk afhangt van een huwelijk met uw dochter, ik zal hem niet uit den droom helpen, en dus zwijgen om zijnentwil.’

Zij stond over zichzelf verwonderd, zij sprak als een groote dame. Waar haalde zij de woorden vandaan? Voor een oogenblik liet mevrouw Manteghem haar handen rusten, zoo was zij uit het veld geslagen.

‘Als wij mekaar maar begrijpen,’ bracht zij er eindelijk met moeite uit.

‘Wij behoeven mekaar niet te begrijpen, als de jongelui het maar doen. Wij moeten op den achtergrond blijven staan, om hen op hun manier voor hun geluk te laten strijden.’

Juist keerden Robert en Constance zich om; zij had een groot bouquet wilde bloemen in de hand en zag er lief glimlachend uit.

Robert deed ook zijn best opgewekt te zijn, maar hij kon het voorgevallene in de keuken niet vergeten.

Dit waren toch geen zenuwen van zijn Constance; als zij een oude schoolkameraad op zulk een manier kon behandelen, dan beteekende het, dat zij een trotsch, koud hart bezat.

Vergeefs had hij gehoopt, dat zij iets ter verontschuldiging zou zeggen, b.v. dat Therese een akelig kind was geweest, met wie zij niets wilde uitstaan hebben, maar zij sprak over alles behalve over het voorgevallene.

Eindelijk vond hij den moed om haar te vragen, of zij zich Therese van de kostschool niet goed meer kon herinneren; dadelijk vertrok zich haar lipje.

‘Och Bertie! Praat als je blieft niet meer over hetgeen vanmiddag is gebeurd. Ik doe mijn best het te vergeten, want ik wil niet dat deze mooie dag er door bedorven wordt, maar, nu je er toch over spreekt, wil ik je wel zeggen, dat ik het niet aardig vond, mij tegenover dat schepsel een mal figuur te laten maken, en mama zal het ook niet erg lief van je vinden, dat weet ik vooruit.’

‘Maar, lieve kind! Ik deed het om je uit den droom te helpen; je vergiste je zoo leelijk door juffrouw Vermeilen als meid aan te spreken en iets te laten doen.’

‘Dan moet zij ook maar niet zich kleeden en doen als meid. Als je niets gezegd had, zou zij ook niet op zoo onbehoorlijke wijze gepocht hebben op onze schoolkennismaking. Waar moest het heen, als wij met al onze kostschoolkameraden vriendschap moesten aanhouden. Er zijn er zoo van allerlei soort bij.’

‘Maar zij heeft volstrekt niet gepocht op die kennis. Als ik me niet vergis, herkende jij haar 't eerst.’

‘Ja, 't ontsnapte mij ineens, jammer genoeg!’

‘Jullie hoeven je er niet voor te schamen. 't Was toch een heel nette school.’

‘Mama verkeerde toen in heel moeilijke omstandigheden, de jongens kostten zooveel geld, anders had zij mij wel op een deftiger pensionaat gedaan. 't Spijt me nog altijd.’

En zij droogde met haar koket zakdoekje een paar traantjes af, waarvoor Robert geen uitlegging kon vinden en die dus op hem weinig indruk maakten.

‘'t Is zoo prettig chique vriendinnen te krijgen, in deftige huizen te logeeren, in plaats van aangesproken te worden door een school-kameraad-keukenmeid. Ik zal het mama ook zeggen als zij er over beginnen mocht - maar ik had van jou gedacht, Bertie, dat je mij niet zoo compromitteeren zoudt.’

‘Compromitteeren! Hoe kom je er aan, Stannie! Ik meende niet beter te kunnen handelen, om je allen op je gemak te brengen.’

‘Dat was niet noodig! Eén ding moet ik je zeggen, onder één dak met dat meisje wil ik niet wonen. Dus als wij getrouwd zijn, moet zij weg!’

‘Daar is geen vrees voor,’ antwoordde Robert koel, ‘juffrouw Vermeilen wil hier niet in huis blijven als hulp voor mijn moeder - hoeveel moeite mijn moeder er ook voor gedaan heeft en hoeveel diensten zij haar ook belangloos bewijst. Zij zoekt een betrekking.’

De stemming aan de thee was ook niet van de aangenaamste. Spoedig daarop kwam het rijtuig voor en de drie vertrokken.

Juffrouw Van Berken bergde met Therese het zilvergoed weg; beiden spraken niets anders dan het hoogst noodige voor het werk, en toch was beider hart overvol.

Toen Robert thuiskwam en zijn moeder begroet had, vroeg de oude vrouw onverwacht:

‘Ben je er geheel van overtuigd, Robert, dat dit huwelijk je levensgeluk zal uitmaken?’

‘Zeker, moeder!’ zeide Robert op een toon, dien hij zijn best deed, zoo vast mogelijk te doen klinken.

‘En heb je God gevraagd om licht, òf je eeuwig en tijdelijk geluk daardoor bevorderd wordt?’

‘Natuurlijk, moeder,’ dit klonk nog minder vast.

‘Nu dan, God zegen je, mijn zoon! Wees gelukkig met de vrouw van je keuze.’

En zij ging naar haar kamer en neergeknield stortte zij haar verdriet uit in gebed en tranen.

X.

Zoodra mevrouw Manteghem en haar dochter terug waren in Den Haag, werden de verlovingskaarten rondgezonden van Robert van Berken en Constance Henckens, en van dat oogenblik begon er voor Robert een druk, opgewonden leven, waarvan hij zich vroeger geen voorstelling had kunnen maken.

Hij moest telkens in Den Haag zijn, eerst voor de verlovingsreceptie, daarna voor de visites, en dan weer voor avondjes, gearrangeerd voor het verloofde paar - in den tusschentijd moest hij de dames geleiden naar allerlei vermakelijkheden, concerten in de Tent, Scheveningen, dan nog met mevrouw en Constance bezoeken afleggen in andere steden van het land, waar haar deftige familie woonde.

Vergeefs trachtte hij zich aan al deze maatschappelijke plichten te onttrekken, door zijn drukke werkzaamheden als beletsel aan te voeren, het hielp hem niets - mevrouw wierp hem verontwaardigde blikken toe, die hij desnoods wel zou getrotseerd hebben - maar Constance keek dan zoo pruilend en verdrietig, zoo bitter teleurgesteld, dat hij het hart niet hebben kon haar zin niet te doen.

Al dat ‘werk,’ zooals hij het noemde, vervulde hem met ontzaggelijke verveling. Liever had hij dag en nacht in zijn fabriek gesjouwd als een werkman, dan zich zooals in een kijkkast te vertoonen aan menschen, die hij niet kende, voor wie hij niet de minste sympathie voelde en die hem - dat voelde hij genoeg, nieuwsgierig, onderzoekend en critiseerend aanstaarden - menschen, met wie hij weinig of niets gemeen had - die tot een anderen stand, een anderen werkkring, een andere gedachtenwereld behoorden dan hij.

Hun wufte, onbeduidende gesprekken kon hij niet volgen, hun leven van niets dan pretmaken, vervulde hem met walg - hun gemaakte taal en manieren deden hem lachen. Soms voelde hij zich als een beer tusschen gedresseerde schoothondjes, maar het meeste hinderde het hem te zien, hoe zich zijn Constance en haar moeder thuis voelden in deze kringen, hoe zij hun denkbeelden deelden, hun taal spraken, geheel en al in hun midden pasten.

Dan overviel hem soms een onweerstaanbaar verlangen Constance weg te rukken uit het midden van deze onbeduidende menschjes met hun schijnleven, en haar te plaatsen in zijn eenvoudige, maar door en door gezellige huiskamer, waar zijn moeder jarenlang had gewerkt en geheerscht, om haar daar te koesteren en op te kweeken als een kostbare bloem, die zijn oog en hart moest verheugen en verkwikken.

Maar de angst sloeg hem dadelijk om het hart, hoe zou dit verwende, door en door moderne stadskind, zich daar kunnen schikken; had hij het niet genoeg aan haar gezien in de drie weken, die zij buiten had doorgebracht, hoe slecht zij bestand was tegen den invloed van het weer, tegen de eentonigheid van het buitenleven? Zou zij daar niet verkwijnen aan gebrek aan lucht, licht, leven? Was het geen te zware taak voor hem alles te vergoeden, wat zij in zijn huis missen zou, al die opwinding en drukte van het wereldsche leven, dat hij minachtte, maar wat haar onontbeerlijk toescheen?

Zou het geen gedurige tweespalt geven tusschen zijn neigingen en de hare, die zoo hemelsbreed van elkander verschilden?

Hij ondervroeg de toekomst, maar nog deed hij zich de vraag niet, die zijn moeder hem op dien avond gedaan had en die hij toen zelfs nog uit de volheid van zijn hart kon beantwoorden:

‘Of hij in Constance de geschikte vrouw zag om hem gelukkig te maken.’

Te veel was hij nog onder den invloed van haar lieftallige hulpeloosheid om deze vraag te beantwoorden. Hij maakte zich wijs, dat alles anders zou zijn, wanneer Constance maar uit deze omgeving zou verwijderd zijn, als zij niet meer in de nabijheid verkeerde van haar ijdele moeder, voor wie zijn antipathie bij den dag grooter werd; als hij macht over haar zou kunnen verkrijgen om haar te doen deelen in zijn levensopvatting, zijn gedachtenkring, zijn gevoelsleven.

Hij merkte het ook spoedig genoeg, dat zij slechts zeer oppervlakkig godsdienstig waren en hun plichten slechts volbrachten in zooverre als het hun uitkwam. Constance was Zondag's morgens bijna altijd ziek en haar moeder achtte het haar plicht, haar gezelschap te houden; dit belette beiden echter niet des middags en des avonds uit te gaan.

Hoezeer dit Robert ook ergerde, zoo troostte hij zich met de gedachte:

‘Later, later.... zal ook hierin mijn vrouwtje zich verbeteren; als zij gezonder en sterker is en in plaats van haar lichtzinnige mama mijn lief, ernstig moedertje tot leidsvrouw heeft.’

Maar hoe Robert zich dit alles ook herhaalde om zichzelf moed te geven, hoe hij zich trachtte te verbeelden, dat hij een goed werk deed, door een meisje met zoo uitstekenden aanleg en zulke edele eigenschappen als Constance te ontrukken aan die verderfelijke omgeving en te leiden, te ontwikkelen en te veredelen in een andere richting, zoo was er steeds een geheime stem, die niet ophield hem toe te fluisteren, dat hij zichzelf bedroog, dat hij later evenmin als nu Constance zou kunnen veranderen, dat zij reeds begonnen was ketenen van rozen om hem heen te slaan, die hij den moed niet had te verbreken.

Zij was zwak, teer, hij daarentegen forsch en sterk, met het goede hart aan alle sterken eigen; haar zwakheid boezemde hem medelijden in, hij achtte zich verplicht haar voorzichtig en met allerlei voorzorgen te behandelen als een broos stuk glas, dat bij de minste onzachte aanraking springt.

En hierin lag juist haar kracht; in plaats dat hij haar zou opheffen, bestond er alle kans op dat zij hem naar omlaag zou trekken in haar onbeduidend vlinderleven.

Hij schikte zich naar al haar wenschen, al haar grillen, bang voor haar tranen en haar ziekelijke buien, maar zij gaf hem in niets toe. Zij scheen er niet aan te denken, hoe hij zich met zijn karakter, zijn leeftijd en zijn opvoeding geweld moest aandoen, altijd even vriendelijk en vormelijk te blijven in dien voor hem zoo vreemden kring.

Vooral de receptie was ‘zwaar werk’ geweest eenige uren lang daar te staan in

[p. 307]

gloednieuwe kleeren, door mevrouw Manteghem bij den Haagschen kleermaker besteld naar de laatste mode - de voeten geperst in veel te nauwe salonschoentjes, zijn groote handen saamgedrongen in glacé handschoenen, die van hoe groot nummer ook, hem nog te klein waren - hij had hoofdpijn van al de bloemengeur in de kamer, die vol stond van de mooiste bouquetten, mandjes, kussens, lieren en in welke andere vormen de arme bloemen door de beschaving werden geschikt - het schemerde hem voor de oogen bij het zien van al die vreemde menschen, wier hand hij móest drukken, van de heeren met hun p[i]epstemmetje, van de met de oogen draaiende en in allerlei nietszeggende woorden haar gevoel luchtgevende dames. Hij vond zich zelf belachelijk, zooals hij daar stond voor de canapé met zijn paars-blauwe bekleedsel, onder hooge palmen en azalia's, altijd door handjes gevend en dankjes uitsprekende tegen die vreemde, onbekende menschen, tusschen zijn aanstaande schoonmoeder, in een ook voor de gelegenheid opzettelijk vervaardigd toilet, van paarse broché-zijde - en zijn bruid, allerliefst in haar licht rose-foulard - een echt rozenknopje, vroolijk, stralend van geluk.

En dat geluk gaf hij haar - zoo trachtte hij zich op te wekken tot trots en zelfbewustzijn, want al heette hij vandaag ook de hoofdpersoon, toch voelde hij genoeg, hoe hij in aller oogen een vreemdeling, een indringer was - dien zij met vergoelijkende oogen aanzagen en voor wie de halfbeschermende, half geringschattende blik van mevrouw Manteghem de toegevendheid inriep van al die fijne, beschaafde vrienden.

En dan die visites!

De heele residentie doorrijden, van Duinoord naar het Bezuidenhout, van het Zeeheldenkwartier naar den Archipel- van het Oranjeplein naar Scheveningen - een verlichting was het, als er niet-thuis werd gegeven en zij met kaartjes konden volstaan - anders was het weer de coupé in en uitstappen, in popperige salonnetjes wachten op vreemde heeren en dames, wier namen hij nauwelijks verstond - als zij hem voorgesteld werden - dezelfde praatjes aanhooren en opzeggen - dan na een vluchtig plaats nemen - weer opstaan, weer handjes drukken - weer in de coupé stappen, wegrijden en een oogenblik later herhaling van hetzelfde tooneel - en nog eens - en nog eens, tot hij doodaf thuis kwam - en daar nog aanmerkingen moest hooren over hetgeen hij gedaan of niet gedaan had - dat hij zich vergist had door met mijnheer A over Indië te spreken, daar deze er nooit geweest was, of mevrouw B naar haar kinderen te vragen, terwijl ieder wist, dat zij haar eenige pas verloren had.

Door Constance terecht gewezen te worden, zacht schertsend en lief plagend, was hem bijna een genot, maar dan kwam de zwaarwichtige stem harer moeder er tusschen en prikkelde hem tot verzet, en alle aardigheidjes en lachjes van zin meisje waren noodig, om hem tot kalmte aan te sporen.

Hij besloot nu maar steeds te zwijgen en alleen hoofdbuigingen te maken, doch ook hierover werd hij onder handen genomen en hij, die op Dorenhage gewoon was, alles volgens zijn goedvinden te doen en door ieder letterlijk gehoorzaamd te worden, moest zich hier onophoudelijk schikken naar de kuren van een paar oppervlakkige, onverstandige vrouwen.

Maar de lijst van zijn martelingen was nog niet ten einde; de maand September was dit jaar bijzonder warm en zijn aanstaande schoonmoeder en vrouw verzekerden te dwepen met de Kurhaus-muziek; hij moest mee en viel tot groote ergernis der beide vrouwen in slaap onder de eindelooze symphonies en ouvertures van het wereldberoemde orkest.

Dan was Constance het slechtste te spreken, omdat hij zich zoo onverantwoordelijk slecht gedragen had en na zulk een welverdiend dutje in de pauze half suf luisterde naar de redeneeringen van muziekgekken over den goddelijken, eenigen Wagner en den schitterenden Durrich of den zoetvloeienden Schumann.

Hij kwam na zulk een Haagsch verblijf, doodmoede in Dorenhage terug; hij zag er niet goed uit, was prikkelbaar en slecht gehumeurd, werkte met dubbelen ijver op zijn kantoor om het achterstallige in te halen en sprak zoo weinig mogelijk met zijn moeder, die hem met onrustige oogen aanzag.

Vermeilen werd hem hoe langer hoe onmisbaarder.

‘Ik begrijp niet, hoe ik het zonder hem had kunnen stellen,’ zeide hij, ‘ik denk er stellig over een eenvoudig mannetje als portier te nemen en hem tot mijn secretaris te benoemen, vooral wanneer ik met onze huwelijksreis lang weg moet zijn.’

‘Zoo, is dat besloten?’

‘Ja, Constance's liefste illusie is naar Italië te gaan; wij denken in April te trouwen, dat is de beste tijd voor het Zuiden - en zoo'n reis duurt minstens zes weken. Tegen dien tijd hoop ik, dat Vermeilen er geheel in zal zijn om mij te vervangen.’

Juffrouw Van Berken verwijderde eenige denkbeeldige pluisjes van het tafelkleed, en overlegde bij zich zelf of het nu niet de geschiktste tijd zou wezen, om haar zoon mee te deelen, dat zij plan had niet bij het jonge paar te blijven, maar hij zag er zoo overladen met werk en zorgen uit, zoo door en door moe, dat zij besloot een geschikter tijd af te wachten.

‘Dan moeten zij het huis uit,’ ging Robert voort, ‘en kunnen in het dorp wel iets beters vinden, en de jonge juffrouw bij zich houden.’

‘Zij is op het oogenblik niet meer hier.’

‘Zoo, in betrekking?’

‘Tijdelijk ten minste bij een kennis, waar de vrouw sukkelt. 't Komt juffrouw Vermeilen slecht te pas, want zij is in den laatsten tijd veel minder wel en mist haar flinke dochter zeer.’

‘Wat had zij dan ook een haast weg te komen!’

Juffrouw Van Berken haalde de schouders op zonder iets te zeggen, en Robert vatte dadelijk vuur.

‘U wil weer zeggen, dat het mijn schuld is. Alles heb ik ook gedaan; hoe kon ik ook weten, dat die Vermeilens zulke puikjes waren en dat de vader mij en de dochter u onontbeerlijk zou worden.’

‘Ja, ik mis haar ook erg!’

‘U kan ze gerust houden - maar - maar als ik getrouwd ben, dan begrijpt u wel, dat zij hier niet blijven kan. Zij is een schoolkameraad van Constance en dus zal zij met haar grooten trots nog minder dan vroeger haar ondergeschikte willen zijn.’

‘Zij wil in geen geval hier in betrekking komen.’

‘'t Is een nest,’ zeide hij geërgerd, ‘zij zou in staat zijn tegen Constance een houding aan te nemen, die me niets beviel.’

‘Ik geloof, dat bij die ontmoeting Therese onderdanig genoeg was tegen jou meisje.’

‘Moeder,’ zei hij geprikkeld, ‘ik wou dat u niet op dien toon van mijn Constance sprak. Zij is toch ook uw aanstaande dochter en voor mijn geluk is het in de eerste plaats noodzakelijk, dat u en zij innig van elkander houden.’

‘Aan mij zal het niet liggen,’ zeide juffrouw van Berken bedaard, maar veelbeteekenend.

(Wordt vervolgd.)