De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

[p. 234]

Plicht het hoogst.
Door
J. Vesters Jr.
(Vervolg.)

‘Neen, daar is het om, en daarom alleen,’ antwoordde Verstraaten heftig. ‘Maar als hij van avond een aanmerking durft maken, gooi ik hem de deur uit. Een schoonzoon, die niet begrijpt wat hij mij verschuldigd is, belief ik niet.’

‘Ja, als hij dàt zou doen,’ zei mevrouw. ‘Maar hij zal wel wijzer zijn, hij zal wel begrijpen, wat zijn positie meebrengt. Het was misschien beter geweest, als Clara dat briefje niet geschreven had; mogelijk heeft hij daar argwaan door gekregen.’

‘'t Kan me alles niets schelen,’ hernam Verstraaten, ‘maar ik ben het moe, door zoo'n kwajongen geringeloord te worden. Hij doet wat en zooals ik wil, òf....’

Hij voltooide den zin niet, maar maakte een dreigende beweging met de vuist.

Toen Truus een oogenblik later de kamer binnentrad, was er op zijn gezicht geen spoor meer van zijn opgewondenheid waar te nemen, zoo uitstekend had hij het in zijn macht. Ook Clara hield zich in het bijzijn harer ouders goed, maar toen zij een uur later met Truus alleen was, kon zij zich niet inhouden.

‘Daar heb je 't al, Truus. Eduard heeft getelegrapheerd, dat hij niet vóór van avond kan komen.’

Truus had zoo iets vermoed, want hoe vriendelijk mijnheer en mevrouw Verstraaten ook waren, hoezeer Clara ook haar best had gedaan om opgeruimd te schijnen, tóch voelde Truus als instinctmatig, dat er iets haperde.

‘Hij zal zeker onmogelijk weg kunnen,’ antwoordde zij, ‘anders was hij wel eerder gekomen. Maar 't zal gauw genoeg avond zijn en dan zal zijn komst zooveel te meer genoegen verschaffen.’

‘Truus, Truus, als ik je eens zeggen kon hoe bang ik ben, niet meer voor het geluk, maar voor het ongeluk. Ik geloof, dat niemand zoo ongelukkig is als ik.’

‘Alleen omdat Eduard nu een paar uurtjes later komt?’

‘Neen, daarom niet, dat ware kinderachtig. Maar ik vrees.... ik vrees....’

‘Nu, wat dan?’ vroeg Truus deelnemend. ‘Zeg het mij ronduit. Stort je hartje maar eens voor mij uit, dat zal je opluchten, en dan zal ik je een goeden raad geven.’

‘Ik vrees, dat Eduard van avond ook niet komt.... nooit meer komt.’

Het hooge woord was er uit, en snikkend verborg ze het hoofd aan den schouder van Truus. Deze wist niet, hoe ze het had. Ze was gekomen om feest te vieren, om getuige te zijn van het geluk harer vriendin, dat ze deze van harte gunde, - en nu die smart, die vertwijfeling! Ze vroeg zich af, wat ze doen, wat ze zeggen moest.

‘Maar, Clara, wat een zonderlinge gedachten komen nu toch vandaag bij je op. En je hebt daar immers niet de minste reden toe. Kom, wees nu eens verstandig. Vind je 't goed, dat we een eindje gaan wandelen? Dat zal je opknappen, hé?’

Ze stak haar arm onder dien van Clara en trok haar zachtjes overeind.

‘Ziezoo, nu zet je al die dwaze dingen uit je hoofd, want anders maak je je nog ziek, voordat het avond is.’

Reeds vroeg op den middag kwam mevrouw Van Bom, levendig en druk zooals altijd. ‘Mijn man kon nog niet weg, die komt tegen het diner, maar ik wilde er op een dag als vandaag, een dubbele feestdag, wat vroeger zijn dan gewoonlijk. Ik schrijf mij zelf geen verdiensten toe, die ik niet heb, maar toch meen ik te mogen zeggen, dat ik aan hetgeen van avond zal voorvallen, niet geheel vreemd ben. Ja, het zal een heele verrassing zijn; zelfs mijn man heb ik het nog niet verteld, vind je dat niet sterk? Maar jij weet er natuurlijk alles van?’ vervolgde ze, zich tot Truus wendende.

‘Nu ja, dat begrijp ik, dat heeft Clara niet voor je geheim kunnen houden. Maar mondje dicht, hoor, anders is er de aardigheid af.’

Zoo babbelde mevrouw Van Bom maar door, zonder eenig vermoeden, dat mijnheer en mevrouw Verstraaten en Clara lang zoo opgetogen niet waren als zij. Maar niemand liet iets merken: allen speelden comedie, en ze speelden voortreffelijk, vooral mevrouw Verstraaten.

Zachtjesaan begonnen de genoodigden af te komen. Het was een drukte en luidruchtigheid van belang. Mevrouw Van Bom vooral was buitengewoon opgewekt en had er schik in, nu aan dezen, dan aan genen op geheimzinnigen toon te zeggen, dat er dien avond iets bijzonders zou gebeuren, een surprise, maar ze mocht geen woord meer zeggen, ze had misschien al te veel verteld.... En toen haar vleiend gevraagd werd, wat dat dan toch wel zou zijn, lei ze den vinger op den mond en zei met een glimlachje: ‘Je moet maar een beetje geduld hebben, ik zeg niets.’

Clara merkte er iets van, en ze had al haar zelfbeheersching noodig, om niet tegen mevrouw Van Bom te zeggen: ‘Schei toch als je blieft uit, want hij komt van avond niet, ik voel het. Het blijde feest zal treurig eindigen, als een drama.’

Het werd tijd voor het diner. Men wachtte alleen nog op den ingenieur. Mevrouw Van Bom dribbelde naar mevrouw Verstraaten. ‘Eduard laat zich vandaag lang wachten. Hij kon al hier zijn. Als hij maar niet te laat aan den trein gekomen is.’

‘Hé, is het al zóó laat?’ zei de aangesprokene, die tersluiks al wel twintigmaal naar de pendule had gekeken en ongerust begon te worden. ‘Dat zou nu erg jammer zijn, als Eduard niet kwam.’

‘Te laat kwam,’ verbeterde mevrouw Van Bom. ‘Als hij den trein gemist heeft, kan hij er niet voor acht uur zijn, maar dan zal hij stellig wel telegrapheeren. 't Is jammer, erg jammer. Me dunkt,’ vervolgde ze fluisterend, ‘dat Clara al ongerust begint te worden. Kijk eens, hoe bleek ze wordt. 't Is ook een heele teleurstelling voor haar. Ik zal ze even gaan troosten.’

Maar de troost, dien ze bracht, vermocht het door bange voorgevoelens bestormde hart van Clara niet gerust te stellen. Ze glimlachte wel, maar haar hart schreide en bloedde, en het liefst zou ze alleen zijn geweest met haar smart, die ze moest, maar nauwelijks kon verbergen. Eduard zou niet meer komen, het was al meer dan een kwartier over tijd.

Men ging aan tafel. Aan mijnheer en mevrouw Verstraaten was het niet te zien, dat het wegblijven van den ingenieur hun bevreemdde, maar wie in hun hart had kunnen lezen, zou daar vrees en ontzetting en wanhoop hebben gevonden. Clara wendde telkens den blik naar de deur, want zij hoopte nog, dat Eduard zou binnenkomen of dat hij althans een telegram zou zenden, om zijn wegblijven op te helderen. Reeds een telegram zou thans een uitkomst voor haar geweest zijn. Maar er kwam niets, en de tijd vloog voorbij. Het was al acht uur, kwart over achten. De laatste trein, waarmee Eduard kon komen, was aan, en het telegraafkantoor was gesloten. Zij zou dien avond dus niets meer kunnen vernemen. Het was dus beslist. Zij zou wel gewenscht hebben, dat alle gasten weg waren, dat zij alleen was, om uit te schreien. Doch zij moest blijven zitten te midden van al die pratende en lachende menschen, die aten en dronken en geen vermoeden hadden van de smart, die haar de keel als toeschroefde.

Mevrouw Van Bom en Truus wisten niet wat er van te denken; zij konden zich het raadselachtig wegblijven van den ingenieur niet verklaren. Maar met medelijden keken beiden naar Clara, die haar best deed om een onbekommerd en opgeruimd gezicht te vertoonen, maar wie dit ondanks haar bovenmenschelijke zelfbeheersching niet mocht gelukken.

Eindelijk was de tafel afgeloopen en begon men van heengaan te spreken. ‘Waar blijft nu de surprise, mevrouw?’ vroeg Van Dieren aan mevrouw Van Bom. ‘Of is het wegblijven van den ingenieur soms de surprise?’ vroeg hij spottend. ‘Dan moet ik zeggen, dat Clara daar niet bijster ingenomen mee is.’

Mevrouw Van Bom antwoordde niet, maar keerde hem den rug toe. Zij was er perplex van, en had innig medelijden met de arme Clara, die, toen ze gevoeglijk kon, met Truus naar haar kamer ging, om daar uit te schreien, doof voor de troostgronden, die het goede hart harer vriendin bedacht, maar zonder dat zij er zelf geloof aan sloeg.

Tot de laatste gast vertrokken was, bewaarden Verstraaten en zijn vrouw hun koelbloedigheid en onverstoorbare vriendelijkheid, maar toen ze alleen waren, barstte Verstraaten in een vloed van verwenschingen tegen den ingenieur uit. ‘De ellendeling heeft me verraden, wij zijn geruïneerd,’ dit waren de woorden, die telkens in zijn mond terugkwamen.

IX.

De bezending ijzer was gekomen. Met kloppend hart en bonzend hoofd keurde de ingenieur het, een schietgebed prevelend, en naarmate hij vorderde, God om genade en sterkte smeekend. Op het laatst was het hem, of er een nevel voor zijn oogen trok. Hij zag niets meer, en als een dronken man waggelde hij naar de loods.

Het was beslist. Ditmaal kon er van vergissing geen sprake meer zijn: hier was bedrog, schandelijk bedrog in het spel. Het woord was hard, maar Verstraaten was een bedrieger, een ellendeling, een dief. Hij had er blijkbaar op gerekend, dat de ingenieur ter wille van hem, ter wille van Clara zijn plicht zou verzaken, een meineedige zou worden. Maar dit zou nooit gebeuren: hoeveel het ook kostte, hoe zwaar het offer hem viel, hij zou zijn plicht weten te doen zonder zwakte.

Somber staarde Van Buren voor zich uit naar de puinhoopen van zijn verwoest geluk. Hij had als in een visioen een gelukkige, heerlijke toekomst voor zich gezien, aan de zijde van haar, die hij liefhad, wier levenspad hij met rozen zou bestrooien, en die op haar beurt de hobbels op zijn levensweg zou effenen. Dat visioen was nu in eens wreed verstoord, de zoete band, die hen bond, verscheurd, en zij zouden vreemden voor elkander worden, erger dan vreemden, Clara zou zijn handelwijze niet begrijpen, zij zou ze aan heel andere beweegredenen toeschrijven, want hij kon haar toch niet zeggen, dat haar vader een dief was, en dat het zijn plicht was geweest, dien dief te ontmaskeren.

Maar was hij niet te streng, vroeg in zijn binnenste een stem, waarnaar hij een oogenblik gretig luisterde, evenals een schipbreukeling zich vastklampt aan een stuk wrakhout. Was het geen overdreven teerheid van geweten, geen overdrijving van plichtsbetrachting? Was het wel noodig, dat hij daaraan het liefste wat hij had, ten offer bracht? Kon en mocht hij niet een oog sluiten ter wille van Clara? Het ijzer was van mindere qualiteit, maar het was toch deugdelijk, de brug zou het wel uithouden, - en hoe vaak gebeurde het niet, dat alleen ter wille van geldelijk belang een oog werd dichtgedrukt? Hier nu was zijnerzijds geen geldelijk belang in het spel: zijn geluk, zijn toekomst en die van Clara was er mee gemoeid, en mocht hij die opofferen?

Maar spoedig zag de ingenieur den toestand weer met volle klaarheid in en alle tweestrijd was uit. Verstraaten was een dief, en hij zelf zou zijn medeplichtige worden, indien hij het bedrog bemantelde en als het ware sanctionneerde. En al mocht hij daardoor wellicht Clara behouden, iets veel kostbaarders zou hij verspelen: de achting voor zich zelf en een zuiver geweten. Hij zou geen rust meer hebben, onophoudelijk zou hij door wroeging vervolgd en gefolterd worden. De wereld mocht hem een eerlijk man noemen, voor zich zelf zou hij een plichtverzaker, een dief zijn.

Voor een man als de ingenieur mocht de strijd pijnlijk en zwaar wezen, de overwinning was niet twijfelachtig, daar hij niet, als zoovelen in onzen tijd, buiten God rekende, maar integendeel Hem steeds voor oogen had.

Toevallig stak hij op dit oogenblik de hand in zijn zak en haalde daaruit den brief te

[p. 235]

voorschijn, dien hij dien morgen van Clara ontvangen had. Weemoedig beschouwde hij haar schrift. Het zou wel de laatste brief zijn, dien zij hem had geschreven. Onwillekeurig begon hij hem voor de zooveelste maal te lezen.

Plotseling kwam in zijn geest een gedachte op, die een nieuwe foltering voor hem was. Indien zij dien brief eens geschreven had in overleg met haar vader, ten einde hem afwezig te doen zijn, als het ijzer kwam? Indien alles eens comediespel geweest was en Clara hem een valstrik had gespannen? O, het was slim overlegd, dat moest hij bekennen. Dien avond zouden zij in het openbaar verloofd zijn, de heele wereld zou van hun engagement weten. En als hij dan den volgenden dag op het werk terugkwam en het bedrog ontdekte, zou hij wel hebben moeten zwijgen, wilde hij niet met Verstraaten zich zelf onteeren.

Het hoofd van den ingenieur duizelde, toen deze gedachten als een bliksemstraal in zijn brein opkwamen en elkaar verdrongen. Clara, die hij als een engel had beschouwd, een intrigante, de medeplichtige haars vaders! Dit denkbeeld pijnigde hem meer dan ieder ander, smartte hem meer dan het verlies van zijn geluk; het was de doodsteek voor zijn hart.

Maar de reactie bleef niet uit. Zijn gezond verstand behaalde spoedig de overwinning op de phantasieën zijner verhitte verbeelding. Clara kon niet schuldig zijn, niet de medeplichtige haars vaders, zij was tot zulk een laagheid niet in staat. Zij wist niets van de kunstgrepen, die haar ouders in het werk stelden, en indien dat briefje tegen haar kon getuigen, was het zeker, dat zij daarin geheel te goeder trouw had gehandeld.

Wat moest de ingenieur thans doen? Hij zou niet naar de Verstraaten's gaan, dat stond vast. Ging hij, dan zou hij den aannemer moeten zeggen, dat deze een bedrieger en dief was, dan zou zijn komst een wreede marteling voor Clara zijn, veel wreeder dan zijn wegblijven. Maar wat verder? Hij was het nog niet met zich zelven eens. Misschien was het ook beter, dat hij zich nog eens bedacht alvorens een besluit te nemen, waarvan alles afhing. Doch hoe zou hij den middag, den langen avond doorkomen, alléén met zijn treurige gedachten?

Als hij eens naar Willem ging, zijn trouwen vriend, die niet kon vermoeden, dat deze dag, die de gelukkigste moest zijn, de rampzaligste van zijn leven was? Willem zou hem raad kunnen geven, in ieder geval zou hij voor hem zijn hart kunnen uitstorten, en dat zou hem verlichten.

Nadat de ingenieur zijn bevelen gegeven had, ging hij heen, onderweg onophoudelijk vervolgd door allerlei troostelooze gedachten, maar vol medelijden met de arme Clara, wie dien avond een zoo pijnlijke teleurstelling wachtte.

Willem was ten hoogste verbaasd, toen hij Van Buren zijn kamer zag binnentreden.

‘Jij hier, Ed.... Vandaag.... En van avond....’

‘Ik ben zoo ongelukkig, Willem,’ kreunde de ingenieur, zich op een stoel latende vallen en het gelaat met beide handen bedekkende.

‘Maar wat is er dan toch gebeurd, Ed? Als ik iets voor je doen kan, dan kan je over me beschikken, dat weet je wel. Kom, vertel alles eens op. Wie weet, of jij de zaken niet te zwart inziet.’

‘Neen, neen, Willem, 't is het ergste wat kon gebeuren.... O, die vrees, die ik heimelijk zoo vaak gekoesterd heb, die mij soms de keel toeschroefde.... Ik heb er je vroeger al eens over gesproken, Willem.’

Willem ging thans een licht op. Hij begreep wel, dat het heel ernstig moest zijn, en tevergeefs zocht hij naar troostwoorden, nu hij zijn vriend thans als een gebroken man voor zich zag zitten.

‘Ik had die betrekking nooit moeten aannemen,’ hernam de ingenieur. ‘Ik was zoo gelukkig, toen dat werk mij werd toevertrouwd, ik meende daarin een gunstig voorteeken te zien voor een schitterende toekomst. Alles lachte mij toe, mijn zoetste wensch werd vervuld. En nu is alles weg, alles, toekomst, geluk, want ik zal haar moeten missen, die ik reeds in stilte de mijne mocht noemen, haar, die ik hoogachtte en liefhad om haar gouden hart, haar edel gemoed, haar geest, al die groote hoedanigheden, die mij aan haar zijde een gelukkig leven waarborgden, 't Is verschrikkelijk, Willem.... Help me, want het is alles donker en zwart om mij heen, ik zie nergens uitkomst, nergens licht, Help me, Willem!’

Dat beroep op zijn hulp roerde Willem tot in de ziel. ‘Zeker, je kan op mij staat maken, Ed. Wat ik voor je geluk kan doen zal ik beproeven. Alles, hoor! Maar vertel me nu eerst eens precies wat er is gebeurd. Dan zullen wij samen bedaard en kalm overleggen.’

Deze woorden en de toon, waarop zij gezegd waren, oefenden op den ingenieur een kalmeerenden invloed uit. ‘Ja, dat is goed,’ zei hij. En nu vertelde hij alles, zonder iets te verzwijgen. Hoe hij dien morgen een brief van Clara had ontvangen, met verzoek spoedig te komen; hoe hij verheugd was, aan die uitnoodiging, welke geheel met zijn wenschen strookte, gevolg te geven, toen plotseling de gedachte bij hem opkwam, dat er dien dag een aanzienlijke bezending ijzer moest komen; hoe hij besloot niet te gaan voordat hij het ijzer gekeurd had en telegrapheerde eerst dien avond te kunnen komen; hoe hij het bedrog van Verstraaten had geconstateerd, dat in eens al zijn droom en van geluk in rook had doen opgaan. Ook verheelde hij Willem niet, dat in zijn verbijstering een oogenblik de gedachte bij hem was opgekomen, dat het briefje van Clara een doorgestoken kaart met haar ouders was geweest. ‘Maar ik heb die gedachte ver weggeworpen’, besloot de ingenieur. ‘Clara kan mij onmogelijk bedrogen hebben; haar edel hart is tot geen valschheid en slechtheid in staat. Ziezoo, Willem, nu weet je alles. Van morgen was ik nog de gelukkigste der stervelingen, nu ben ik de rampzaligste. In plaats van Clara's hand te ontvangen, zal ik haar vader als een dief moeten aanklagen.’

‘Ik kan je niet zeggen, hoeveel medelijden ik met je heb, Ed, maar kan je je niet vergist hebben? Je bent zóó fijn van geweten - ik maak je daar geen verwijt van, integendeel - en nu is het best mogelijk, dat je een misschien kleine afwijking van het voorgeschreven model veel te hoog opneemt, te meer daar je vroeger al eens argwaan tegen Verstraaten gehad hebt.’

‘Neen, Willem, ik heb er mij veel te nauwkeurig van vergewist om mij te kunnen vergissen. Daarvan hing voor mij immers alles af, en ge begrijpt wel, dat ik Verstraaten niet lichtvaardig zou beschuldigen. Maar ik kan toch mijn plicht niet verzaken, zelfs niet om wat mij het liefst en het dierbaarst is. Ik zou een nietswaardige, een ellendeling in mijn eigen oogen zijn. Alles kan ik verdragen als het moet, alleen dat niet.

En ik kon nu toch niet van avond naar Verstraaten gegaan zijn, want, indien ik hem alles gezegd had, zou hij misschien gesmeekt hebben, medelijden met hem te hebben, en zouden zijn vrouw en ook Clara, om hem te redden, mogelijk zijn beden hebben ondersteund, en wie weet, of ik ondanks mijn goede voornemens om mijn plicht, en alleen mijn plicht te doen, niet zwak zou zijn geworden.’

(Wordt vervolgd.)