De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

De beschildering der abdijkerk te Rolduc.
Door R. Corten.
(Vervolg.)

In elk der vier velden van het kruisgewelf is op blauwen grond, zooals bij het hoofdtafereel, een medaillon aangebracht, waarin de hoofddeugden der studeerende jongelingschap zijn voorgesteld: de Godsvrucht, de Zuiverheid, de Gehoorzaamheid en de IJver in de studie. Ditmaal is echter het motief niet een allegorie, zooals in het hoofdgewelf der kruisbeuk de kardinale deugden zijn voorgesteld; hier is het ter afwisseling een historisch feit, dat duidelijk aan de deugd herinnert en bij wiens verwezenlijking God een der hemelsche gezanten op aarde zond om aan de jeugd te toonen, hoe aangenaam Hem de beoefening der volmaaktheid is.

Aan den Oostkant is de Godsvrucht voorgesteld in het beeld der drie jongelingen van Babylon, die den dood verkozen in de vlammen van den gloeienden oven, liever dan het gouden afgodsbeeld te aanbidden. Een Engel daalt neder en dooft de vlammen uit. Deus noster quem colimus potest nos eripere. Angelus Domini excussit flammam ignis de fornace. De God, dien wij aanbidden, kan ons verlossen. De Engel des Heeren doofde de vlam des ovens uit.

In het Noorden prijkt het beeld der H. Caecilia, over wier Zuiverheid de Engel des Heeren waakt: ‘Ik ben onder de bescherming van den Engel (zoo spreekt de maagd tot den heiden Valerianus) die mijn maagdelijkheid bewaart.’ Terwijl de edele dochter uit de gens Caecilia haar lofzangen zingt ter eere van Christus haar Bruidegom, verschijnt de Engel met den lauwerkrans in de hand en moedigt Caecilia aan tot den grooten strijd van den marteldood; Valerianus schrikt op het gezicht van den hemelbode, en zinkt vol eerbied op de knieën neer.

Tobias, die op 't bevel van den aartsengel Raphaël, onder de gedaante van Azarias, den vreeselijken visch op den oever van den Tiger grijpt en doodt, is het beeld der Gehoorzaamheid, terwijl de IJver in de studie verzinlijkt wordt door het beeld van den H. Trudo.

Van zijne jeugd af, zegt het Brevier op het feest van dezen Heilige van ons Bisdom (27 November), was hij vol verlangen, om zich aan den dienst van God en aan de wetenschap te wijden. Op zekeren dag verscheen hem de Engel Gods en gaf hem den raad, zich te begeven naar den bisschop van Maastricht, den heiligen Remaclus, die hem de noodige kundigheden zoude onderwijzen. Het tafereel stelt den heiligen jongeling voor, aan den lessenaar den Engel aanstarend, die leerend voor hem staat.

Treffend is de indruk dezer heerlijke beelden, die op den blauwen grond als emailmedaillons schitteren tusschen het gele loofwerk, dat zich in weelderige ranken en bloemen tusschen de groepen heenstrengelt.

Op de vlakken der muren van het middelschip, die zich in vorm van halve maan boven de bogen van het transept verheffen, heeft de kunstenaar, op zeer passende wijze, niet in verschillende kleuren, maar in steenkleur, toon op toon, om de constructie van den bouw niet te storen, gelijkenissen uit het Evangelie geschilderd, die op het hoofdidee der polychromie, den leerenden Christus, betrekking hebben.

Aan de Noordzijde is de uitlegging der woorden uit Mattheus XIII, 52: ‘Derhalve is ieder leeraar die onderwezen is in het rijk der hemelen, gelijk aan eenen vader des huisgezins, die uit zijnen schat nieuwe en oude dingen te voorschijn brengt,’ op de volgende wijze naar Cornelius A. Lapide voorgesteld. De vader des huisgezins neemt uit de zware voorraadkist allerhande spijzen, zoowel versche als oude, zoowel den verschen honing als den ouden wijn, zegt A. Lapide, en de bedienden brengen ze ter tafel om de familie te spijzigen. Zoo put de leeraar uit het Oude en Nieuwe Testament zijn bewijzen om het volk te onderrichten.

Aan den Zuidkant ziet men, volgens Lucas X, den reiziger wreed gewond en van zijn kleederen beroofd liggen op de glooiing van den weg van Jerusalem naar Jericho. Links van den gewonde trekt de Priester heen, den rug keerend naar den zieltogenden man, rechts gaat de Leviet voorbij met dezelfde onverschilligheid voor den zieke, terwijl de Samaritaan meedoogend van zijn lastdier stijgt, liefderijk het kranke hoofd van den reiziger opbeurt en in zijn wonden balsem en wijn giet.

Waarom juist deze parabel? Omdat zij het treffend antwoord bevat van den goddelijken Leeraar aan den schriftgeleerde, die hem vroeg: ‘Meester, met wat te doen zal ik het eeuwig leven bezitten?’ - ‘Bemint elkander!’ Dat is het gebod des Zaligmakers, hetwelk Hij bij uitstek het zijne noemt, en dat Hij ons leert in woord en werk.

Terwijl de Priester, dat is het Heidendom, en de Leviet, dat is het Jodendom, den op den levensweg door den duivel wreed geplunderden en gewonden mensch minachtend voorbijgaan, komt de menschgeworden Zoon Gods op de wereld, heelt de wonden van den rampzalige door de Sacramenten en brengt hem in Zijne Kerk, waar de priesters van het Nieuwe Verbond hem verzorgen, totdat Hij op 't einde der tijden terugkeert om hen te beloonen.

En nu de tongewelven. In het zuidelijke straalt in 't goud der hemelsche heerlijkheid het aangezicht van den verheerlijkten Zaligmaker op den Thabor, terwijl zijn kleederen schitteren als sneeuw; naast Hem verschijnen Mozes en Elias, die met Hem spreken, en aan den voet van den Berg liggen de apostelen Petrus, Jacobus en Joannes. In het midden verschijnt op zijn glorietroon de eeuwige Vader, die uitroept: ‘Deze is mijn welbeminde Zoon, in wien Ik mijn behagen heb genomen: hoort Hem!’

Aan de overzijde van hetzelfde tongewelf rijzen de muren en torens der stad, die den achtergrond vormen van het tafereel genomen uit Lucas XI, waar een vrouw uit de luisterende menigte te voorschijn treedt en de Moeder zalig prijst van Hem, die, met een zoo wegsleepende en der wereld onbekende kracht, Gods leer aan Israël verkondigt, terwijl zij weldra van Jesus' lippen het antwoord verneemt: ‘Neen, veeleer zijn zij gelukkig, die het woord Gods aanhooren en dit onderhouden.’

In het linker tongewelf, in den noordelijken zijbeuk verschijnt aan den eenen kant de Zaligmaker, midden tusschen de gezanten der Pharizeën en Herodianen, die hem op verraderlijke wijze vragen: ‘Is het geoorloofd den keizer cijns te betalen of niet?’ Jesus, die hun booze plannen kende, spreekt tot hen: ‘Toont Mij den cijnspenning,’ en verder wijzend op het geldstuk: ‘Van wien is dit beeld en het opschrift?’ - ‘Van den keizer.’ - ‘Geef dan den keizer wat des keizers en Gode wat Godes is!’

Daartegenover zien wij als tegenstuk den rijken jongeling uit Juda, van wien de Evangelist Mattheus XIX verhaalt, dat hij den Zaligmaker naderde en Hem zeide: ‘Goede Meester! welk goed moet ik doen, opdat ik het eeuwige leven hebbe?’

Wij aanschouwen hem op het oogenblik, dat de goddelijke Meester hem de woorden heeft toegesproken: ‘Indien gij volmaakt wilt zijn, ga heen, verkoop wat gij hebt en geef het den armen, en gij zult een schat hebben in den Hemel en kom en volg Mij.’ Hij wendt zich van den Heiland af en gaat bedroefd heen. En Jesus zegt tot de leerlingen: ‘Voorwaar zeg Ik u, dat een rijke moeilijk het rijk der hemelen zal ingaan.’

In de laatste boogstelling voor het orgelkoor aanschouwen wij rechts de prediking van het goddelijk Kind in den tempel. Nog staren de schriftgeleerden vol bewondering op den twaalfjarigen jongeling, toen Maria met Jozef binnentreedt en Hem vraagt: ‘Kind, waarom deedt ge ons alzoo? Zie uw vader en ik zochten U met smarte.’ En Hij zeide tot hen: ‘Waarom zocht gij Mij? Wist gij niet, dat Ik in de dingen mijns Vaders moest wezen?’

Het schoone in levendige kleuren uitgevoerd tafereel is geflankeerd door de figuren der profeten Zacharias en Aggaeus, waarvan de eene Jerusalem toeroept: IX, 9. Exulta satis filia Jerusalem: ecce rex tuus veniet tibi Justus et salvator: Juich vrij, dochter Sion, zie uw Koning zal tot u komen; gerechtig is Hij en Zaligmaker; terwijl de andere de glorie van den tweeden tempel voorspelt en het volk troost met de woorden: II, 8. Veniet desideratus cunctis gentibus: et implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum: Komen zal de Verlangde van alle volkeren; en Ik zal dit huis vervullen met heerlijkheid, zegt de Heer der heerscharen.

Links bewonderen wij de schoone voorstelling van de ontmoeting der Samaritaansche vrouw. De Zaligmaker zit aan den rand van de Jacobs-bron. Hij had aan de vrouw, die uit Sichar gekomen was om water te putten, al de geheimen van haar leven geopenbaard en haar gezegd, dat de ure gekomen was, dat de ware aanbidders den Vader zouden aanbidden in geest en in waarheid, en dat hij die met haar sprak, de Messias was.

[p. 220]

de beschildering der abdijkerk te rolduc: Maria, de beschermster der schoone kunsten.

de beschildering der abdijkerk te rolduc: De Zaligmaker ontmoet de Samaritaansche vrouw.

[p. 221]

een familieportret, naar de schilderij van van dijck, berustend in de hermitage te st. petersburg.
Met toestemming van de ‘Berlin Photographic Company,’ Londen.

[p. 222]

De vrouw heeft haar waterkruik laten staan en nu zien wij haar uit de stad terugkeeren; zij wijst op den Zaligmaker en zegt aan het volk: ‘Komt en ziet een mensch, die mij alles gezegd heeft wat ik gedaan heb! Zou deze niet de Christus zijn?’

Van de andère zijde naderen de apostelen die Jesus te eten brengen. De Zaligmaker wijst op het Samaritaansche volk en zegt hun: ‘Ziet, ik zeg u: heft uwe oogen op, en aanschouwt de velden, hoe zij al reeds wit zijn tot den oogst.’

In volmaakte overeenstemming met deze voorstelling, roept de profeet Isaïas uit: Ecce testem populis dedi eum, ducem et praeceptorem gentibus. Ziet, ik heb hem den volkeren tot getuige gegeven, en den heidenen tot aanvoerder en leeraar; en Baruch: Deus in terris visus est, cum hominibus conversatus est. Een God is op aarde gezien en heeft met de menschen verkeerd.

En nu, in het gewelf, de vijfde voorstelling van de Moedermaagd: Maria patrona artium, Maria, de beschermster der schoone kunsten.

In het midden straalt het beeld van Gods Moeder met het Kind, zooals dit volgens de legende door den H. Lucas zou ontworpen zijn: Maria, het hoogste ideaal van zuiverheid en schoonheid, dat zoovele kunstenaars trachtten weer te geven, maar dat nooit een penseel mocht verwezenlijken. Daarom schitteren terecht boven haar hoofd de woorden: Specie tua et pulchritudine tua prospere procede et regna. Zij verschijnt aan den heiligen Evangelist Lucas, die recht staande en starend op de heilige Maagd, het verheven beeld op het paneel wedergeeft.

Links zien wij den H. Gregorius, den kunstenaar, aan wien de kerkelijke zang zijn naam ontleent en naast dezen den onovertroffen schilder, fra Angelico; rechts den H. Monulphus, den bouwmeester van de St.-Servatiuskerk te Maastricht, den heiligen Eligius, den beroemden goudsmid onder Dagobert I, later bisschop en apostel der Friezen; verder den heiligen Reinoldus, een ridder van Karolingsche afkomst, die als monnik naar Keulen kwam en als bouwopzichter daar door arbeiders met hamers doodgeslagen werd; eindelijk den grooten Vondel met zijn ‘Maaghdepalmen’ in de hand.

Rondom het beeld der Moedermaagd, de ‘tympanistria’ zooals Augustinus haar noemt, staat een schaar van Engelen, die het Magnificat aanheft en den lofzang met haar instrumenten begeleidt.

Hoe gaarne vereenigen wij onze hulde en liefde jegens Gods Moeder met die dezer beroemde mannen, van wie het opschrift luidt: Laudemus viros gloriosos in peritia sua requirentes modos musicos et narrantes carmina scripturarum, homines divites in virtute, pulchritudinis studium habentes. Laten wij de beroemde mannen prijzen.... in hunne kunst spoorden zij de wijzen op der muziek en stelden zij de zangen der Schrift, mannen rijk in deugd en zich beijverend om het schoone!

Hoe gaarne zingen wij het Vondel na:

Wie zal ick best mijn Maeghdepalmen wijden?
Wie beter dan de Hemelkoningin?
Wat Geest blaest mij dit Kerckorakel in?
O Phoenixmaagd! O Moeder van 't verblijden!
Al zit gij op een wolck van Seraphinnen
Zoo diep in 't gout van 't albezielend licht
Der Godtheit, met uw stralende aengezicht,
Dat Cherubyns beloncken en beminnen:
Dat d' Engelen bewieroocken, en eeren,
Met d' Engelzangk, en galm van 't zaligh koor;
Noch dringt de strael van uw genade door
Dees duisternis, waerin wij ons verneêren
Voor uwen troon............
Gij spant de kroon, o puickkroon aller vrouwen!
De loftrompet van uw benijde Faem
Vult hemel, aerde en zee met uwen naem;
Een naem, waarin wij Christus kerken bouwen.
Uw tittel blinekt in 't voorhoofd zijner kerken
En kooren, als een zegen, voor ons cogh.
Mijn note rolt te laagh: ghij rijst te hoogh!
O zeestar! licht mij zoo, in 's weerclt, nacht,
Dat Jesus troost mij aenblicke in Marye.

In het laatste transept zal in de tongewelven der Noordzijde aan den eenen kant de geboorte des Zaligmakers, aan den anderen de verschijning van den Engel aan de herders geschilderd worden; Engelen zullen het in spreukbanden openbaren, dat de oneindige Wijsheid ‘het Woord vleesch geworden is’ en ‘het Licht in de duisternis schijnt. Verbum caro factum est. Lux in tenebris lucet.

Aan den Zuidkant zullen wij van de lippen van den grijzen Simeon de heuglijke woorden vernemen, dat zijn oogen den Heiland gezien hebben, het Licht dat den Heidenen geopenbaard is, terwijl wij bij de aanbidding der Wijzen de woorden der Kerk zullen lezen: Lux de Luce, apparuisti, Christe. Gij zijt ons verschenen, Licht van Licht, Christus!

In de halfronden zullen de parabels van den ‘Zaaier’ en van den ‘Goeden Herder,’ naar wiens stem de schapen luisteren, duidelijk op den goddelijken Leeraar wijzen.

Het kruisgewelf boven het orgelkoor zal Maria voorstellen in de tijden der voorbereiding: Eva, de moeder der levenden, Judith, wie de triomfkreten gelden: Tu gloria Jerusalem, tu laetitia Israël; Esther, die genade heeft gevonden bij den grooten koning, David en Salomon, die Haar voorspelden, tot de Sibylle en den Druïde, met de spreuk: Virgini pariturae. Aan de Maagd die baren zal.

In zijn onvermoeiden ijver is de hoogeerw. heer Goebbels reeds bezig met de schildering der kruisbeuken. Op de wanden wordt het leerambt van den goddelijken Zaligmaker voortgezet, en wel op het uitgestrekte vlak, in den noordelijken beuk, het grootsche tafereel van de bergprediking; verder de liefelijke scène van het Evangelie, waar Jesus de kinderen zegent en de verhevenheid der onschuld verkondigt, zooals het luidt in de bergprediking: ‘Zalig zijn de zuiveren van harte, want zij zullen God zien.’

Het kruisgewelf van dit transept, dat ook den naam draagt van de ‘kapel van den heiligen Rozenkrans,’ is bestemd voor het beeld van Maria de Koningin van den H. Rozenkrans, met dat der Pausen, die, dankbaar voor de door dit gebed behaalde overwinningen, de vereering van Maria onder dezen titel het meest bevorderd hebben: Pius V, Gregorius XIII, en, niet het minst, Leo XIII, onze hooggevierde Paus, die reeds zoo dikwijls het gebed van den Rozenkrans als het groote middel tegen de rampen van onzen tijd krachtig aanbevolen heeft.

De hoofdvoorstelling in het zuidelijk transept is Maria, de Koningin zonder vlek ontvangen.

Reeds straalt haar lieflijk beeld in het goud der zonnestralen, omgeven van een engelenschaar, die de hoogverhevene groeten als vol van genade en haren lof bezingen: Immaculata conceptio tua gaudium annuntiavit universo mundo. Uwe onbevlekte ontvangenis was een vreugdevolle tijding voor heel de wereld.

Op Petrus' stoel zit Pius IX met de bulle van het dogma der onbevlekte Ontvangenis, en aan zijn voeten knielt Mgr. J.A. Paredis, de onvergetelijke bisschop van Roermond, en betuigt in dankbare liefde en eerbied zijn geloof in 't afgekondigd leerstuk.

Als bijfiguren staan er de H. Sophronius met den tekst: Invenisti gratiam nunquam elanguentem. Gij hebt een genade gevonden dien ooit verminderde; en de H. Epiphonius met de woorden: Ave sanctissima mater immaculata. Wees gegroet, allerheiligste onbevlekte Moeder!

(Slot volgt.)