De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

De beschildering der abdijkerk te Rolduc.
Door R. Corten.

De rijke polychromie der aloude en beroemde kerk van Rolduc, door den hoogeerw. heer kanunnik M. Goebbels, uit Aken, den schilder van Maria am Capitol en St. Gereon te Keulen, in de maand Mei 1895 ondernomen, en nu grootendeels voltooid, is zoo indrukwekkend, zoo heerlijk schoon, dat wij den veelomvattenden inhoud der daarin uitgedrukte gedachten met eenige woorden wenschen op te helderen.

Het hoofdidee der geheele schildering, zoowel van kerk als van koor, is de verklaring van deze woorden uit het Evangelie: ‘Ik ben het Licht der wereld.’

De bouwconstructie van het priesterkoor, dat geheel vernieuwd is volgens het grondplan der crypta, het wonderschoone meesterstuk van Ailbertus, bestaat uit een koepel, waaraan zich, in den vorm van een klaverblad, de drie hal onde absides aansluiten: een zinnebeeld der H. Drievuldigheid. Deze bouworde verklaart op treffende wijze de woorden van den annalist, die den stichter van Rolduc een voortreffelijk vereerder der Allerheiligste Drievuldigheid noemt: Ailbertus Sanctissimae Trinitatis cultor eximius. Ailbertus, een uitnemend vereerder der Heilige Drievuldigheid.

Ook in de polychromie van het koor moest de Drievuldigheid als hoofdgedachte bewaard blijven.

Als tweede grondidee der schildering vinden wij de vereering der H. Maagd. Aan Haar immers is deze kerk toegewijd. In de annalen heet zij Ecclesia S. Mariae, gelijk het Huis Mons S. Mariae genoemd werd.

Christus, het eeuwige Woord Gods, de eeuwige Wijsheid, de Leeraar der menschen, en Maria de hoogste type der menschelijke wijsheid; ziedaar de leidende gedachten der schildering.

Gaan wij nu de tafereelen in bijzonderheden na, dan treffen wij in 't priesterkoor de volgende ontwikkeling aan: de zending van het Woord, de zending van den H. Geest, de verheerlijking van Christus, den goddelijken Leeraar; en in het koepelgewelf de kroning van de Allerheiligste Maagd Maria door de H. Drievuldigheid.

Hoofdconcha. -

In het midden zetelt, omgeven door een stralenkrans, de triomfeerende Christus, op den troon, geschraagd door gevleugelde ringen (zinnebeeld der Tronen). De rechterhand houdt Hij leerarende omhoog, in de linker heeft Hij het geopende boek met de tekstwoorden: Ego sum lux mundi. Ik ben het Licht der wereld.

Dit beeld wordt omgeven door de allegorische, aan het gezicht van Ezechiël ontleende voorstelling der vier evangelisten.

Boven Christus' hoofd zweven in een krans vijf Engelen. In hunne handen houden zij de spreuk: ‘Heilig, heilig, heilig is de Heer, de God der heerscharen.’

Rechts van het Christusbeeld vinden wij de volgende figuren:

Maria knielend en de handen gevouwen in aanbidding voor haar goddelijken Zoon.

Als patroon van het college der leeraren van Rolduc volgt de H. Jozef, met den leliestaf in de eene en het schild met het scheepje der katholieke Kerk in de andere hand.

Dan, met boek en sleutel, de H. Petrus, die naast Maria als patroon der bovenkerk wordt genoemd, en, als laatste voorstelling, de patrones der wijsbegeerte, de H. Catharina, met het rad der martelie en den zegetak.

Ter linkerzijde vinden wij den Voorlooper van den Goddelijken Zaligmaker, den H. Johannes den Dooper, in knielende houding, een schild met het Lam Gods in de hand; vervolgens den H. Augustinus, een der groote Kerkvaders van het Westen, aan wiens orde de abdijkerk in de middeleeuwen behoorde; den H. Thomas van Aquinen, den Engel der School, die door onzen H. Vader Paus Leo XIII bijzonder werd aanbevolen als patroon der studeerende jeugd; eindelijk den H. Johannes Chrysostomus, het toonbeeld der christelijke welsprekendheid, het grootste genie der Oostersche Kerk.

De Concha aan de evangeliezijde biedt ons de meesterlijk uitgevoerde voorstelling van de Boodschap des Engels. De heerlijke, hemelsche figuren van den aartsengel Gabriël en van Maria, door den H. Geest overschaduwd, vertolken op welsprekende wijze het groote Geheim van onzen hoogheiligen godsdienst: de zending van het eeuwige Woord des Vaders op aarde.

Boven deze twee beelden welft zich een baldakijn, dat het Huisje van Nazareth voorstelt. Als een edele hofstoet der H. Maagd omgeven deze groep, ter rechterzijde, de beide te Rolduc vereerde heilige maagden Daphne en Lucia, ter linker, de heilige Bernardus en Servatius.

Daphne, de Grieksche maagd, uit een aanzienlijk geslacht gesproten, draagt in haar handen de lauwerkroon, een symbolische voorstelling van haar naam; Lucia, op wier feestdag (13 Dec.) de crypta gewijd is, en wier relikwieën in het hoofdaltaar dezer crypta berusten, draagt het zwaard ten teeken van haar martelaarschap.

De H. Bernardus, die volgens de overlevering in onze kerk den kruistocht zou gepredikt hebben, de beroemde schrijver der homilieën op het Evangelie Missus est, dat de Zending

[p. 212]

van Gods Zoon behelst, draagt de spreuk uit de tweede homilie: Stella cuius radius universum orbem illuminat. De Ster, wier licht de geheele wereld bestraalt.

De H. Servatius, met den bekenden staf en sleutel afgebeeld, behoorde volgens de legende tot de familie der H. Maagd en was de eerste apostel dezer streken.

Dezelfde groep bevat nog, in kleinere gestalte - de eer der Heiligen mocht aan den stichter niet gegeven worden - het beeld van Ailbertus met de kerk van Rolduc en de woorden: ‘Eere zij den Vader en den Zoon en den H. Geest.’

De Concha aan de epistelzijde bevat de zending van den H. Geest, de voorstelling van Pinksterdag. In het midden troont Maria als Koningin der apostelen.

De koepel. - Geheel in overeenstemming met de boven aangegeven hoofdgedachten, stelt de hoofdgroep hier de kroning der Moedermaagd door de H. Drievuldigheid voor, een tafereel zoo rijk, zoo verheven van zin en uitdrukking, dat het den beschouwer aan de aarde onttrekt en ten hemel verheft.

Acht straalswijze geplaatste figuren onder baldakijnen omgeven deze groep. De eerste stelt den profeet Isaias voor met den tekst: Et requiescet super eum Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis - et replebit eum Spiritus timoris Domini. En op hem zal rusten de geest van wijsheid en van verstand, de geest van raad en van sterkte, de geest van wetenschap en van godsvrucht - en de geest van vreeze des Heeren zal hem vervullen.

rika's ontbijt, naar de schilderij van e. louyot.

De gaven van den H. Geest, in deze woorden van Isaïas opgenoemd, worden door de zeven overige figuren, allegorische beelden, voorgesteld. Houding en gelaatsuitdrukking dezer zeven gestalten zijn een meesterstuk van symboliek. Ieder draagt een spreukband in de handen met een toepasselijken tekst uit de H. Schrift.

De Wijsheid, omhoog wijzend en met haar voet de schatten vertredend, draagt de woorden: Melior est sapientia cunctis pretiosissimis. De wijsheid is beter dan alle kostbaarheden. Prov. VIII, ii.

Het Verstand blikt naar boven en bidt. Het heeft het geopende boek met de tien geboden in de hand en de spreuk: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Geef mij verstand,

[p. 213]

opdat ik uwe geboden leere. Ps. CXVIII, 73.

De Raad houdt de eene hand omhoog. De tekst luidt: Audi consilium et suscipe disciplinam. Luister naar raad en neem de tucht aan. Prov. XIX, 20.

De Sterkte draagt een lans en een schild met een leeuw. Op den spreukband staan de woorden: Repletus sum fortitudine Spiritus Domini. Ik ben vervuld met de kracht van den Geest des Heeren. Mich. III, 8.

De Wetenschap, met het boek der wetenschap in de hand, vertoont den tekst: Pueris autem his dedit Deus scientiam in omni libro. God gaf aan deze jongelingen wetenschap (en inzicht) in alle boeken. Daniel I, 17.

De Godsvrucht houdt een kruisbeeld op de borst. In de andere hand draagt zij de tekstwoorden: Exerce teïpsum ad pietatcm. Oefen u zelven tot godsvrucht. Tim. IV, 7.

De Vreeze des Heeren weert de slang gaf, die aan haar voeten kruipt, om haar te bekoren. Want ‘de Vreeze des Heeren haat het kwaad.’ Timor Domini odit malum. Prov. VIII, 13.

de beschildering der abdijkerk te rolduc.
Tafereel in het gewelf van het middeltransept: ‘Maria, Beschermster der jeugd.’

Het ligt in ons plan, in overeenstemming met deze zeven Gaven van den H. Geest, in den vloer van het priesterkoor, in mozaïek, een voorstelling te geven van de Wijsheid, omringd door de zeven natuurlijke wetenschappen. Zoo geven dan de schildering van het gewelf en de mozaïek van den vloer op heerlijke wijze de overeenkomst weer tusschen de wetenschap der bovennatuurlijke en die der natuurlijke orde.

de beschildering der abdijkerk te rolduc:
De prediking van het Goddelijk Kind in den tempel.

In de vier boldriehoeken, waarin de koepel beneden uitloopt, prijken medaillons met de voorstelling der vier Evangelisten.

In de versiering der gewelfbogen prijken de wapenschilden, zoowel der kerkelijke als der burgerlijke overheid, der steden of personen, die door edelmoedige giften tot het kunstwerk hebben bijgedragen.

In het middelgewelf van den kruisbeuk is Maria voorgesteld als de Zetel der Wijsheid, sedes sapientiae. In schitterend zilverbrocaat troont de Moeder van het menschgeworden Woord des Vaders, de eeuwige Wijsheid, op Salomons zetel, waarboven twee Engelen zweven met de woorden: Sapientia aedificavit sibi domum. De Wijsheid heeft zich een paleis gesticht.

Aan de voeten der Moedermaagd knielt Franciscus in bruine pij en roept Maria aan met serafijnsche liefde, terwijl Ephraëm de Syriër peinzend nederzit op de trap van den troon; rechts staan Bonaventura, Ignatius, Damasus, links Alphonsus, Dominicus en Ambrosius, allen heiligen, die den lof der Moe-

[p. 214]

dermaagd verkondigd hebben, hetzij in dogmatische schriften, hetzij in poëzie, hetzij door de stichting van kloosterorden, waarin hun liefde tot den ‘Zetel der Wijsheid’ van geslacht tot geslacht voortgeplant werd.

In de vier velden van het met engelenfiguren en bloemwerk rijk versierde gewelf is aangebracht de symbolische voorstelling der cardinale deugden, in wier beoefening op de eerste plaats de wijsheid der menschen uitstraalt.

Ten Oosten de Rechtvaardigheid, de maagd met de weegschaal en de woorden, die de Wijsheid spreekt in het achtste hoofdstuk van Salomons spreuken: In viis justitiae ambulo, in medio semitarum judicii. Ik wandel op de wegen der gerechtigheid, in 't midden van de paden des rechts.

Ten Zuiden de Sterkte, die met maagdelijke hand den opgespalkten muil van een leeuw breidelt: Mea est fortitudo - per me principes imperant. Bij mij is het vermogen - door mij heerschen de vorsten.

Ten Westen de Matigheid, die in de wijnkruik water giet. Miscuit vinum et proposuit mensam. De Wijsheid heeft haren wijn gemengd en haar tafel toebereid. Eindelijk de Voorzichtigheid, langs wier arm de slang kronkelt: Mea est prudentia, per me legum conditores justa decernunt. Bij mij, zegt de Wijsheid, is de Voorzichtigheid; door mij maken de wetgevers rechtvaardige wetten.

Nu dalen wij de trap van het heerlijk priesterkoor af en komen in de eerste travée der kerk. Op de breede wanden zien wij rechts de voorstelling van een tooneel uit het Evangelie van St. Lucas, dat ons terstond het hoofdidée der geheele schildering, het leerambt van Jesus Christus, krachtig voor oogen stelt.

Om van deze geheel en al origineele schildering naar waarde te genieten, gaan wij in den linker zijbeuk, zoodat wij de schildering vlak voor oogen hebben.

Hoe krachtig en levendig vertolkt de schilder de woorden van den Evangelist:

‘En hij kwam in Nazareth, waar hij opgevoed was. En hij ging, naar zijn gewoonte, op den Sabbathdag in de Synagoog; en hij stond op, om te lezen. En hem werd het boek van den profeet Isaïas toegereikt; en toen hij het boek had opengedaan, vond hij de plaats, waar geschreven stond: ‘De Geest des Heeren is op mij, daarom heeft hij mij gezalfd: om aan armen het Evangelie te prediken heeft hij mij gezonden, om te genezen die vermorzeld zijn van harte, om aan de gevangenen loslating te verkondigen, en aan blinden het gezicht; om gewonden heen te zenden in vrijheid, om het jaar van 's Heeren welbehagen te verkondigen, en den dag der vergelding.

‘En het boek toegedaan hebbende, gaf hij het aan den dienaar weder, en ging zitten; en aller oogen in de Synagoog waren op hem gevestigd.’

De majesteit van den goddelijken leeraar, staande op den voet van 't altaar met het geopende boek van Isaïas in de handen, tusschen twee brandende kaarsen volgens oudmiddeleeuwsche voorstelling, de verbazing der schriftgeleerden, uit wier mond wij meenen te hooren: is deze niet de zoon van Jozef? de troost en hoop die zichtbaar nederdaalt in de harten van den gevangene, van den vermorzelde van harte, van den lamme, die op den rug van den blinde tot in de nabijheid des Zaligmakers is doorgedrongen, alles stelt ons het tooneel levendig voor oogen en verkondigt ons het talent van den kunstenaar.

Om het eentonige van de breede muurvlakte te breken, heeft kan. Goebbels overal aan de zijden der tafereelen staande figuren van profeten aangebracht met teksten, die op het leerambt van den Messias betrekking hebben.

Aan de eene zijde staat Ezechiël: Salvabo gregem meum.... et suscitabo super eos pastorem, XXXI, 22 en 23. Ik zal mijn kudde redden en ik zal over hen verwekken een eenigen redder; aan de andere Joël: Filii Sion exultate: quia dedit vodis doctorem justitiae, II, 23. Kinderen van Sion, jubelt: want gegeven heeft hij u den leeraar der gerechtigheid.

Als tegenstuk staat aan den kant van het evangelie de prediking des Zaligmakers uit het scheepje van Petrus, volgens Joannes V, 3: ‘En het geschiedde terwijl de scharen op Hem aandrongen om het woord Gods te hooren, dat hij stond aan het meer van Genesareth. En hij zag twee schepen aan den oever van het meer liggen; en de visschers waren er uit gegaan, en spoelden de netten af. En hij ging in het eene schip, dat van Simon was, en verzocht hem een weinig van land af te steken: En hij zat neder en leerde de scharen uit het scheepje.’ De leerlingen die op den achterboeg de netten spoelen, de menigte van mannen en vrouwen, die aandachtig het woord Gods aanhooren en voorop de kinderen, die tot in het water van het meer tot den Heiland, den Kindervriend, doorgedrongen zijn, de vogelen der lucht en de visschen der zee, die op hunne beurt komen luisteren, maar vooral de verheven figuur van den goddelijken Leeraar - alles stelt ons het idyllische tafereel van het evangelie levendig voor oogen.

Aan de rechterzijde staat de koninklijke profeet David met de woorden uit Ps. 77, 2: Operiam in parabolis os meum: Ik zal mijnen mond opendoen in gelijkenissen. Links de profeet Osee met den tekst uit hoofdstuk 10: Tempus autem requirendi Dominum cum venerit qui docedit vos justitiam. Dan is het tijd den Heer te zoeken, wanneer Hij komt, die u de rechtvaardigheid leeren zal.

Slaan wij onze blikken opwaarts, dan straalt ons het beeld van Maria tegen, ons nu voorgesteld als ‘zegevierend over alle ketterijen en dwalingen.’

‘De kunstenaar heeft blijkbaar zijn gedachten ontleend aan het twaalfde hoofdstuk van het Boek der Openbaring, waar zich de vrouw vertoont, ‘bekleed met de zon, en de maan onder hare voeten, en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren. En een ander teeken werd gezien: en zie, een groote rosse draak, die zeven hoofden had en tien hoornen, en op zijne hoofden zeven diadeemen.’

De zegevierende Maagd, onder wier voeten de draak der ketterij zich machteloos kronkelt, is omringd met een hofstoet van kerkleeraren, bestrijders der monsters, die hun leer verpletterde: aan den zuidkant staan Basilius en Athanasius tegen Macedonius en Arius, aan den westkant Cyrillus en Irenaeus tegen Nestorius en de Gnosis, ten noorden Cyprianus en Fulgentius tegen de Manicheërs en de volgelingen van Pelagius, ten oosten Leo met de beroemde woorden: Petrus per Leonem locutus est, en de heerlijke figuur der Kerk, de fiere Maagd, in hoogepriesterlijk gewaad, die met de banier des kruises, waarop de woorden schitteren: ‘De poorten der hel zullen haar niet overweldigen’ in de hand, Maria den zegekreet toeroept, die van eeuw tot eeuw Haar toegezongen wordt: ‘Verheug u, o Maagd Maria, alle ketterijen hebt gij versmoord in geheel de wereld.’

Waarlijk, een zegezang is dit vlak in het epos van de prediking der evangelische waarheid en haar strijd tegen logen en dwaling!

In het breede gewelf van het middeltransept straalt in vollen glans een nieuw tafereel door kanunnik Goebbels meesterlijk ontworpen en uitgevoerd: ‘Maria, beschermster der jeugd.’

De Hemelkoningin, op wier gelaat moederlijke liefde zich paart aan edele majesteit, staat op den troon, den witten met gouden bloemen bestikten mantel boven het roode kleed wijd uitgespreid en door Engelen van weerszijden opgehouden; het is alsof Maria tot de jeugd het woord van haren goddelijken Zoon richt: ‘Komt allen tot Mij, die belast en beladen zijt, en Ik zal u verkwikken.’

Onder den mantel der Maagd hebben de beschermheiligen der jeugd een schuilplaats gezocht tegen de vijanden des heils, wier aanval immers ook zij te vreezen hadden. De figuren der Heiligen schitteren in de aanminnigheid der onbesmet bewaarde onschuld: vijf blanke leliën, ontloken rondom den troon der vlekkelooze Maagd, vijf voorbeelden van maagdelijke reinheid, ten eeuwigen dage aan de Rolducsche jeugd voorgesteld ter bewondering en navolging!

Aan de rechterzijde scharen zich de drie beroemde beschermheiligen der studeerende jeugd: de H. Aloysius in het witte koorkleed, met den lelietak in de hand; de H. Stanislas-Kostka in het gewaad van den edelknaap; meer in het midden de H. Joannes Berchmans, de patroon der congreganisten en misdienaars, die met de brandende kaars in de hand voor Maria nederknielt.

Ter linkerzijde zien wij in koninklijk gewaad den H. Casimirus, den edelen afstammeling der koningen van Polen, die, terwijl hij als jongeling de wetenschappen beoefende, zijn tenger lichaam zoo streng kastijdde, dat zijn ziel steeds op de innigste wijze met den lijdenden Zaligmaker vereenigd was, den biddenden leerling, die met zoo diepe godsvrucht de heilige Mis bijwoonde, dat hij voortdurend in geestvervoering scheen te wezen, den kuischen jongeling, die met onwrikbare standvastigheid liever wilde sterven, dan ook maar in het minste de lelie der maagdelijkheid te kreuken.

Naast hem knielt de kleine Herman Jozef, het schuldeloos naïeve kind, dat elken ochtend het beeld van Maria in het heiligdom ‘Maria Kapitol’ te Keulen ging groeten, en bij een dier bezoeken, toen het in zijn kinderlijken eenvoud het Kindje Jesus een appel aanbood, de teedere voldoening mocht smaken, zijn schamel geschenk door den goddelijken Kindervriend te zien aannemen.

(Wordt vervolgd.)