De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

Baas Fiks.
Door J.J.G.W.

Die baas Fiks, ei, duivekater, dat was me een kerel! Ik geloof, dat er van het begin der wereld zoo nog geen tien aan de schroef bank hebben gestaan en de vijlen hebben doen knarsen; gorrietsj, gor-rietsj, gordi-rietsj-rietsj, gorwi-rits! Neen, waarlijk, dat geloof ik niet.

Hij heette ook eigenlijk niet ‘baas Fiks,’ maar baas Eggert. De naam baas Fiks was hem spottenderwijze toegevoegd door de collega's uit de stad, omdat hij, waar ergens wat te doen en te verdienen viel, altijd zoo vlug, zoo erg bij de hand was, dat hij hun niet zelden zelfs groote werken in hun onmiddellijke nabijheid voor den neus, om zoo te zeggen, wegkaapte.

‘Altijd maar vroolijk, altijd maar vroolijk!’ luidde baas Fiks' lijfspreuk, maar hij gebruikte die niet als er pret moest gemaakt worden, maar als er moest worden aangepakt.

't Is waar, groote stukken kon baas Fiks niet in zijn werkplaats klaar maken, daartoe was de inrichting te klein en waren zijn middelen te gering; als hij groote werken aannam, moest hij ze ook deels in andere werkplaatsen of fabrieken laten vervaardigen, dat ging niet anders.

Maar wat baas Fiks in zijn eigen winkel maakte, was telkens een klein meesterstuk tot op de laatste vijlstreek, al was het ook maar eenvoudig vensterbeslag aan een zolderluik.

‘Geen smerig knoeiwerk, knecht, dat duld ik in mijn werkplaats niet, hoor je?!’

Gorwi-rits-riets, gorwi-rietsj. Baas Fiks vijlde er alweer op los, dat het vijlsel om de klemschroef dwarrelde, evenals den landman de hagelsteenen om de ooren vliegen, als April zijn buien heeft.

Maar de jonge knecht, Frans Hansen, tot wien hij zoo juist die woorden had gericht, scheen ook vandaag zijn buien te hebben; hij trok een gezicht alsof iemand hem een oorvijg had gegeven, en de handen gingen zoo traag met de vijl op en neer, alsof het al Zaterdagavond was en de baas weldra zijn buidel voor den dag zou halen om het loon uit te keeren.

‘Altijd maar vroolijk, altijd maar vroolijk, Frans!’ Gorwi-rits rietsj! ‘Altijd maar vroolijk, altijd maar vroolijk! Als je gisteren een korten nacht hebt gehad, dien kunnen we hier aan de schroef bank niet met slapen inhalen, dat gaat niet!’ Gorwi-rits-rietsj!

‘Ik slaap niet aan de schroef bank!’ antwoordde de jonge knecht brutaal.

‘Maar 't zal niet lang meer duren,’ gorwirits rietj. ‘Je zit daar laat in de vergadering en drinkt het eene glas bier of klare voor en het andere na, totdat je niet meer kunt en later moet de baas het ontgelden!’ Gorwi-rits-rietsj.

‘Ik laat den baas niets ontgelden in de werkplaats, en als ik 's avonds een glas bier of een borrel drink, kost dat mijn geld en niet den baas het zijne.’

‘Zoo?’ Baas Fiks keek van de klemschroef op. ‘Als jij je geld aan bier en drank wilt uitgeven, moet jij dat weten, dat gaat mij niks aan; maar als je later in de werkplaats niets uitvoert, dan kost het mij geld en niet meer jou en als je dan bovendien nog smerig knoeiwerk maakt, zooals dat daar,’ en baas Fiks nam het deurbeslag, waaraan Hansen werkte, van de schroefbank en bekeek het met afkeurende gebaren aan alle kanten, ‘dan geldt het niet alleen mijn zak, maar ook mijn eer en goeden naam, begrepen?’

‘Als men van 's morgens vroeg tot 's avonds laat moet werken, en 's nachts niet eens ordentelijk kan uitrusten, dan kan men later geen beter werk leveren, en voor het geld, dat de baas betaalt, is het werk mooi en goed genoeg.’

‘Meen je dat?’ Baas Fiks keek hem spottend aan. ‘Als je anders niets leert in die sociaal-democratische vergaderingen, dan zulke domme dingen, dan was het toch wijzer, dat je deed als de kat na het muizen en.... gingt slapen. Of het werk goed genoeg is voor het geld, dat de baas er voor betaalt, dat beoordeelt, Goddank, tot dusverre nog de meester en niet de knecht. Dat zou anders een mooi boeltje worden, en onthoud dit eens voor altijd. In mijn werkplaats wordt aangepakt zoolang er wat te werken valt, dus niet alleen van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, maar ook tot vaak diep in den nacht en wij danken God, dat wij werk hebben. Als jij eenmaal

[p. 111]

baas bent, mag jij de zaken in jouw werkplaats inrichten zooals je verkiest, in mijn werkplaats blijft het tot dusverre zooals het geweest is. Altijd maar vroolijk, altijd maar vroolijk!’ Gorrietsj, gor-rietsj, gorwie-rietsj, rietsj!

Het deurbeslag dat Hansen had gemaakt, had baas Fiks minachtend in een hoek geworpen, waar het oud-ijzer lag, en toen had hij weer de vijl opgenomen, zonder den knecht een blik waardig te keuren.

Maar die, o jeminé, o jeminé! Geen kalkoensche haan kon er zoo rood uitzien, als nu de knecht er uitzag. Eerst wist hij niet of hij van schaamte of van kwaadheid in den grond zou zinken, zoo geweldig had het hem aangegrepen, dat de baas zijn deurbeslag bij het oud ijzer had geworpen. 't Liefste zou hij nijptang en vijl ook in een hoek hebben geworpen en weggeloopen zijn, als de baas maar eens even had opgezien om zijn toornige gebaren op te merken; maar baas Fiks werkte onbekommerd om zijn drift ijverig voort. Toen bedacht Hansen zich en deed wat beters. Langzaam ging hij naar den oudijzerhoop. Baas Fiks vijlde dapper door. Langzaam bukte de knecht naar het deurbeslag en bekeek het nu zelf van alle kanten, toen ging hij, een klein weinigje spotachtig lachend naar de Schroefbank terug. En nu vijlden baas en knecht er op los, dat het een plezier zou zijn geweest, als een derde persoon hen van buiten had kunnen gadeslaan.

In die vroolijke bedrijvigheid aan de schroef banken drong plotseling een blij geroep.

‘Heisa, hoepsa, daar ben ik weer, vaderlief; ben ik lang weg geweest?’

De leerjongen kwam met een zak op den rug de deur ingesprongen.

‘Ben ik lang weggebleven, vadertje?’

Over baas Fiks' wezen vloog een blij, trotsch lachje. ‘Je moet niet zoo hard loopen, jongen,’ riep hij schertsend berispend, terwijl hij Jan het haar van het met zweet beparelde voorhoofd streek. ‘Je zweet als een stuk koevleesch, dat in de pan ligt, hè!’

‘Och, wat hindert dat,’ lachte Jan en schudde daarbij, dat het ijzer in zijn zak rinkelde, ‘ik heb altijd maar op een draf geloopen. Maar wat ik zeggen wil, dat vond ik allesbehalve mooi van dien mijnheer Meyerstein; die was me daar aan 't mopperen en vitten op die sloten en sleutels, dat ik dacht den heelen rommel weer te moeten inpakken en meenemen. Maar hij heeft toch het meeste gehouden, die groote mijnheer Meyerstein; een gedeelte heeft hij afgekeurd en mij weer meegegeven, omdat het niet goed was afgewerkt. En geld? Ho, wacht maar en haast je niet! Als je weer hierheen komt, jongen, en het andere werk brengt, netjes, zooals 't behoort en zoo als ik tot dusver van je baas gewoon ben geweest, dan kan je meteen het geld voor hem meekrijgen, zeg hem dat maar.’

Jan wierp den zak van zijn schouder op den grond en liep toen naar den handdoek in de smederij om het zweet van zijn gelaat te wisschen.

Hansen stortte middelerwijl den inhoud van den zak uit en legde de door den heer Meyerstein teruggegeven zaken op de schroefbank.

‘Welnu?’

Hu, hu, hu! Had Hansen straks bij de berisping van den baas zoo rood als een kalkoensche haan gezien, nu leek hij veel op een kalfskop, wien de slager het vel heeft afgetrokken.

Al de deurbeslagen, sloten en sleutels, door den heer Meyerstein slordig werk genoemd, zooals hij het uit de werkplaats van baas Fiks volstrekt niet gewoon was, moest hij voor zijn eigen werk erkennen; zelfs het werk van den leerjongen, van Jan, had mijnheer Meyerstein nog beter gekeurd en dit behouden. Hu, hu, hu!

Met een schuinen blik keek baas Fiks van zijn plaats naar den knecht. Hansen was anders geen slechte knecht, dat wist hij wel, en een slechte vent was hij bij lang niet, dat wist hij ook; maar die sociaal-democratische dwalingen waren hem in den laatsten tijd te veel in 't bloed gedrongen en geen ordentelijk stuk werk kwam er meer uit zijn handen. Hij zei dus den knecht niets meer; maar nu kwam Jan er bij en wroette met zijn handen in de sleutels, sloten en beslagen.

‘Hoera! van mij is er geen enkel stukje bij, Hansen! Ik heb bij mijnheer Meyerstein mijn oogen goed open gehad! Er is niets van mij bij, maar alles is jouw werk, hoor! Kijk eens, vaderlief, opdat er later niet gezegd worde, dat ik een prutser en knoeier ben geweest. Ha, ha!’

Een rilling liep Hansen door de leden. Prutser en knoeier moest hij zich nu reeds door den leerjongen hooren noemen, hij, Frans Hansen, maar dat was dan toch....

Maar hij had het verdiend, hij balde zijn vuist in zijn broekzak, hij had het verdiend, want het werk, dat vóór hem lag, was inderdaad pruts- en knoeiwerk, zooals een knap werkman niet uit de werkplaats laat gaan. Hij, Frans Hansen, had dit echter gemaakt, van den eersten hamerslag af tot aan de laatste vijlstreek toe, en hij had het zelf in den zak gedaan als werk dat af was en aan Jan meegegeven. Hu, hu! En nu kwam het als prutsen knoeiwerk terug en de leerjongen durfde hem in 't gezicht zeggen, dat dat prulwerk zijn werk was. Wat zou de baas wel zeggen?

De baas zei niets.

Baas Fiks had even geglimlacht, toen Jan in het smeewerk had gegrabbeld en uitgeroepen: ‘Zeg, van mij is er geen enkel stuk bij, 't is alles jouw werk!’ Alleen toen Jan had gezegd dat men later niet moest meenen, dat hij de prutser en knoeier was geweest, toen had hij even opgekeken en bevolen:

‘Jongen, ga aan je werk, altijd vroolijk, altijd vroolijk!’

Voor hem was hiermee de fout genoegzaam aan de kaak gesteld en het herstellen en verbeteren er van wilde hij aan Hansen overlaten; hij wist immers, dat hij zooveel mogelijk in zijn vrijen tijd zich zou beijveren, om het knoeiwerk goed te maken.

II.

Een andere stem klonk in de werkplaats en ditmaal scheen het een geliefd stemmetje voor alle drie manspersonen te zijn, want niet alleen de baas, maar ook de knecht en de leerjongen zagen bij het vernemen er van blij verrast op en keerden het hoofd naar de deur. Ja, zelfs wat de stem riep, moest, ten minste voor Jan, opwekkend klinken, want hij sprong van zijn werk op en snelde naar de deur, alsof hij eensklaps een slag van den molen beet had.

‘Heb je wat degelijks in den pot, Marthalief?’ riep hij lachend, ‘ik heb een honger, alsof ik sedert Pinksteren niet gegeten heb!’ Dit zeggende greep hij zijn eveneens lachende zuster om haar slank middel en danste met het half weerstrevende, half zich naar zijn gekke luim voegende, aardige meisje door de werkplaats.

‘Kijk me zoo'n jongen eens aan!’ riep zij, ‘heb je ooit eten te kort gehad, zeg hè? En wanneer 't nu niet precies naar je mondje gekookt is, daarvan zal je niet bederven, als je leert eten wat anderen goed smaakt. Maar schei nu uit, hoor je? Vader, kijk eens, die deugniet laat zich weer niets gezeggen.’

‘Ha, ha, ha, ha, zie je wel; je moet toch doen wat ik wil, hè!’ plaagde Jan en liet zijn zuster los.

‘Wat ben jij een rare!’ Martha stoof naar haar vader, - ‘kan u gauw binnen komen, vadertje; kan ik al vast de soep opdoen?’

‘Wel ja zeker, meisjelief, dat kan je wel doen hoor!’

Baas Fiks kneep zijn aardig dochtertje in de rozige wangen, ‘schep maar op, wat je hebt, wij komen dadelijk. Is moeder al uit de stad terug?’

‘Moeder is juist zooeven teruggekomen, vaderlief - maar komt u dan dadelijk eten, anders wordt de soep koud!

‘Schei toch uit, malle jongen; kijk, je hebt honger en maakt nog zulke gekheid!’

Jan schudde van het lachen op het hooren der laatste woorden van Martha. Hij had den zak, waarin te voren de sloten van mijnheer Meyerstein waren geweest, opgerold en hem zoo als een ruige pet, de zuster over het blonde haar getrokken. ‘Nu zie je er uit als de livreibediende van mijnheer Meyerstein, ha, ha, ha!’

De kleine Martha wilde boos kijken, maar 't lukte haar niet; zij wierp den zak van zich af, precies op Hansen zijn hoofd, die de bevallige bewegingen van het aardige meisje met open oogen had aangezien en gevolgd. Nu trok hij een gezicht - geen boos, dat niet - maar toch een gezicht - nu - ik zal maar zeggen, als een hond, die door zijn meester wordt gestreeld.

Jan lachte nog luider. Martha snelde met een hoogroode kleur de werkplaats uit en Hansen wist niets beters te doen, dan het meisje na te oogen met den zak op 't hoofd, als een musch in de schuur wanneer het regent.

Ook baas Fiks lachte even bij het komieke gezicht van Hansen, want hij legde vijl en gereedschappen op de werkbank, wiesch zijn handen en zei goed gemutst: ‘Komt jelui beiden, anders wordt het meisje d'r soep koud.’

De vrouw van den baas was naar den dokter geweest.

‘Wel, wat heeft de dokter gezegd, Grietje?’ vroeg de baas met hartelijke deelneming, terwijl hij den arm om zijn vrouws schouder legde.

‘'t Is de oude geschiedenis, Andries.’

Vrouw Grietje keek een weinig bedrukt - ‘ik zal er wel mijn leven lang mooi mee wezen en jij, beste man, zult altijd een sukkelende vrouw hebben.’

‘Kom, kom, wees nu niet dadelijk zoo ontmoedigd, mijn oude Grietje, altijd maar vroolijk, altijd maar vroolijk! Kijk eens, hoe buiten het zonnetje helder schijnt, en hoor eens hoe de vogeltjes zingen. Ik geloof, dat wij tweeën ook weer jong worden en met den leeuwerik om het hardst zullen zingen, hé, vrouwtjelief?’

Baas Fiks schoof met teedere zorg den stoel van zijn vrouw recht en de kleine Martha legde moeder een kussen in den rug en plaatste een bankje onder haar voeten.

‘Zoo, en nu bidden, jongen.’ De baas nam zijn pet af en Jan bad eerbiedig en luide het Onze Vader en Wees gegroet.

‘Heb je 't al gehoord,’ begon de vrouw van den baas onder het eten, - ‘heb je 't al gehoord, Andries, dat de knechts het werk willen staken?’

‘Wat zeg je daar? Ik heb over die zaak nog geen stom woord gehoord,’ antwoordde de baas met een vluchtigen blik op Hansen, ‘van wien heb je dat nieuws?’

‘Baas Wolters heeft het mij verteld; ik ontmoette hem bij den dokter, waar hij voor zijn zieken zoon was, je weet wel, die zijn arm heeft gebroken bij Overman zijn nieuw huis...’

‘Ja, dat weet ik, dat weet ik! En wat zei Wolters van de werkstaking?’

‘Wel, de knechts hadden onder elkaar op een avond uitgemaakt, dat zij maar acht uren wilden werken en per uur in dagloon dertig cents moesten verdienen.’

‘Zoo, dat is niet veel,’ spotte baas Fiks.

‘In de volgende week,’ ging de bazin voort, ‘zal 't er op los gaan, heeft baas Wolters mij verteld; de bazen in de stad hadden al in een vergadering bepaald niet te willen toegeven, noch in den acht-uren-werktijd, noch in het loon.’

‘Nu.... en?’

‘Ja.... baas Wolters was van meening, dat, als de knechts niet anders wilden werken, men de werkplaatsen maar moest sluiten, totdat zij tot beter inzicht waren gekomen.’

‘Ik sluit mijn werkplaats niet,’ verklaarde baas Fiks opgewekt.

‘Wil dan de baas onzen eisch inwilligen?’ Hansen, wien het bij het bericht van de meesteresse onplezierig te moede werd, vroeg dit merkbaar lichter van hart en keek baas Fiks met zekere triomfeerende blijdschap aan: ‘Wil dan de baas onzen eisch inwilligen?’

Baas Fiks zag op. ‘Ik denk er niet aan!’ lachte hij spottend, ‘ik dacht, dat ik je van morgen al mijn meening had gezegd....’

‘Maar wanneer de knechts nu allemaal het werk staken?’

‘Dan hebben ze later niets te eten.’

‘Maar de bazen moeten wel toegeven.’

‘Ik geef niet toe, onthoud dat, en als je staken wil, wel, doe het dan; bij mij wordt daarom niet stilgezeten en de andere bazen zullen precies hetzelfde doen, totdat de honger jelui weer naar de schroefbank drijft.’

[p. 112]

‘Maar de bazen konden toch wel met de knechts een accoord aangaan, hooger loon betalen en den heeren hoogere rekeningen inleveren?’

(Wordt vervolgd.)