De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

[p. 105]

[Nummer 14]

Nicephora, de dochter des martelaars.
Episode uit de eerste algemeene Kerkvervolging, tijdens de regeering van keizer Nero. A.D. 68.
door
Johs. Klep, Pr.
(Vervolg.)

Na hare openhartige bekentenis, en de vriendelijke woorden harer bloedverwanten, die daarop gevolgd waren, wierp de schoone dochter uit het land der Grieken haar mantel af, en bereidde zij een sober avondmaal. Geheel den duur van dien maaltijd drukte de stilte loodzwaar op de aanwezigen. De jonge maagd dankte God in de stilte haars harten voor den goeden afloop harer samenspraak met Attilius; haar moeder en de oude Hippolytus smeekten den Heer om licht en bijstand in een moeilijke zaak, die zij, nog voor hun nachtrust, tot een goed einde wilden brengen. Langzamerhand begon Nicephora te bemerken, dat er iets ongewoons voorgevallen moest zijn tijdens haar afwezigheid; het voegde haar echter niet de veel oudere huisgenooten te ondervragen, zoolang zij zelven niet het woord zouden opnemen.

De reden, waarom dit steeds zoo gelukkig gezin nu ongelukkig scheen, en die ook den lezer nog onbekend is, was de volgende:

Weinige oogenblikken nadat de jeugdige maagd des middags hare woning verliet, had een bode van het hof aan Hippolytus en Eudoxia een afschrift overhandigd van een keizerlijk bevel, dat de beide oudelieden niet anders dan dwaas konden noemen, maar dat, in elk geval, zeer aan Nicephora zou mishagen. Daarom hadden ze onderling langdurig beraadslaagd, of zij haar de keizerlijke verordening nog dezen eigen avond zouden meedeelen, dan wel eerst den volgenden ochtend. Dewijl het arme kind het onaangename nieuws toch binnen korte uren weten moest, en haar beide bloedverwanten overtuigd waren, dat zij al den tijd, die haar voor de uitvoering van het bevel zou overblijven, gewis in een vurig gebed zou doorbrengen, hadden ze tot een onverwijlde meedeeling besloten. Eudoxia nam derhalve het woord op, nadat allen het sobere avondmaal met een kort gebed besloten hadden.

‘Mijn kind, mijn dierbaar kind,’ klonk het teeder van de moederlijke lippen, ‘gij zult reeds vermoed hebben, dat er tijdens uwe afwezigheid iets is voorgevallen. Welnu, de Heer eischt een offer van u! Hebt gij het nieuws nog niet vernomen, dat hedenmiddag in Rome verspreid geworden is? Gij zelve hebt er het grootste belang bij!’

‘Neen, lieve moeder, maar spreek, want wij beleven droeve dagen. Wat er ook zij, de wil van den God, die ons nooit verlaten zal, moet eeuwig geprezen zijn!’

morgengebed, naar de schilderij van j. benlliure.

Bij het uitspreken dier woorden rees het onschuldige meisje van haar zetel en sloeg ze hare oogen ten hemel, alsof zij, voor een naderend onheil beducht, nu reeds des Heeren

[p. 106]

hulp inriep. Volgens haar gewoonte stond ze eenige oogenblikken roerloos, starend in de verte. Haar moeder, die dien toestand, een soort van geestverrukking, kende, wachtte totdat Nicephora haar gewone houding weer had aangenomen. Daarna vervolgde zij:

‘Dierbaar kind, aan die berusting in Gods nog ongekenden wil herken ik de oprechte deugd mijner dochter. Ja, God zal u, God zal ook ons nooit verlaten! Maar, mijn zielsgeliefd kind, eenig kind dat mij overbleef van den zaligen martelaar, die ons ter overwinning voorgegaan is, wapen u met moed en zielskracht! Ik weet dat gij de boodschap, die ik u brengen moet in naam des keizers, een harde boodschap noemen zult. Arm kind, wie weet of ook voor u, of ook voor ons allen, de dagen der bloedige beproeving, de dagen van het martelaarschap niet aanstaande zijn. Zooals het u bekend is, keerde Nero heden uit Griekenland weer; hij verblijft op dit oogenblik in zijn villa te Tusculum. Morgen, in den voormiddag zal hij Rome binnentrekken en een triomftocht vieren met een pracht, als nooit één Romein aanschouwde. Welk recht hij daartoe bezit, hij, die in de laatste acht jaren vinger, noch duim voor het ware welzijn van Rome verroerde, hij die geen enkelen vijand overwon, maar zijn eigen volkeren tot den ondergang voerde, zie, dat is mij een raadsel. Niemand echter zal hem daarover thans rekenschap vragen; eens slechts zal hij die, zoowel hierover als over al zijn dwaasheden en wandaden, geven aan God. Tot zoover derhalve is er geen reden tot ongerustheid voor ons. Maar nu heeft die dwingeland, wiens gril een ijzeren wet is voor alles wat leeft onder de zon, besloten, na zijn triomftocht een openbaren feestmaaltijd te geven aan 't geheele Romeinsche volk. Ook die ongehoorde nieuwigheid kan ons niet beangstigen; wel echter een omstandigheid, die dezen feestmaaltijd vergezellen zal. Nero, de onuitstaanbare tiran, heeft bevolen, dat de schoonste dochteren uit de stadswijken, die zijn paleis omringen, het groote gastmaal bedienen zullen. Ware die oproeping in het algemeen aan alle dochteren dezer wijk geschied, ik had er vrede mee genomen en u, op eigen verantwoording, thuis gehouden.

‘Helaas, dewijl de bedienden van het hof u nog kennen als de oude Grieksche voorlezeres van keizerin Octavia, heeft de hofmeester van het Gulden Huis u, mijn kind, met nog eenige andere, zoogenaamde bevoorrechten, bij name doen oproepen, om aan de eigen eeretafel des keizers de bediening waar te nemen. Het is te vreezen, dat de Caesar in u de dochter van Antymas zal herkennen, en dan loopt uw hoofd gevaar, onder het zwaard des beuls te vallen!’

Nauwelijks had deze nieuwe Machabeesche moeder, die zelve als het ware haar kind den dood aankondigde en het tot sterven voorbereidde, nauwelijks had Eudoxia die laatste woorden gesproken, die ze toch bij voorbedachten rade door een lange rede als verzacht had, of Nicephora verbleekte, wankelde en zou gevallen zijn, indien haar oom Hippolytus haar niet tijdig ondersteund en naar een rustbank geleid had. Daar neergezeten sprak zij:

‘Ga door, lieve moeder, uw verhaal is nog niet ten einde; de Heer zal mij sterken, zijn heilige wil geschiede!’

‘Ik heb niet veel meer te zeggen, mijne dochter; alleen wil ik u nog ons beider denkwijze ontvouwen. Langdurig hebben wij te zamen beraadslaagd, of gij u niet, zelfs aan het op naam gegeven bevel des keizers kondet onttrekken. Wij hebben echter gemeend, dat onze christen leer ook dit gebod, als komend van de overheid, aanziet als komend van God; gij moet het derhalve eerbiedigen. Bovendien, als gij afwezig zoudet blijven, behoeft slechts de een of andere bediende of hoveling er 's keizers aandacht op te vestigen en uw afwezigheid aan het Christendom toe te schrijven. In dat geval zou het gevaar voor uw dierbare dagen veel grooter zijn, dan het gevaar waaraan gij nu, hopen wij, met Gods hulp zult kunnen ontsnappen.’

‘Lieve moeder,’ antwoordde de deugdzame maagd, die, op dit oogenblik eenigszins van haar voorbijgaande flauwte bekomen, met geweld haar gemoedsaandoeningen onderdrukte om haar moeder niet nog meer te pijnigen, ‘lieve moeder, zonder des Heeren toelating valt er geen haar van ons hoofd; God zelf zal over mijn leven waken. Voordat ik echter des keizers bevel volvoer, heb ik nog een bede aan u!’

‘Spreek, mijn kind! Wat zou ik u kunnen weigeren, ik die weet, dat Gods wil te volbrengen uw eenige levenstaak is op aarde, al uw verlangen. Spreek derhalve!’

‘Welaan, zoete moeder, alhoewel wij in gewone omstandigheden, om de allergrootste rampen, die de ontdekte Christenen in dezen tijd der Kerkvervolging bedreigen, ons slechts des Zondags naar de geheime Vergadering der Geloovigen begeven kunnen, smeek ik u, dat we, ter wille van het levensgevaar, dat mij boven het hoofd hangt, ook dezen nacht daarheen zullen gaan. Indien oom Hippolytus ons vergezelt, zal de weg daarheen wel niet zoo heel moeilijk zijn. Niet alleen wil ik dan tijdens het hoogheilig Sacrificie vurig bidden om kracht, maar ik zal mij daar ook voor een mogelijk martelaarschap versterken met het H. Lichaam van Hem, die zelf de sterkte is, de sterke God van het nieuwe Israël! Weet gij, lieve moeder, waar dezen nacht, de vierde der week, de heilige Geheimen gevierd worden? Is het in de stad of in de catacomben?’

‘Uw oom Hippolytus weet het, mijn kind; iederen Zondag wordt zulks meegedeeld aan de beproefde Christenen, die reeds ouder van jaren zijn. Hij zal het ons wel willen meedeelen!’

‘Volgaarne,’ antwoordde de grijsaard. ‘Dezen nacht zullen wij den eerbiedwaardigen Paus Linus, den opvolger van den H. Petrus, met zijn onderhoorige priesters vinden in de catacomben aan den Nomentaanschen weg, onder de tuinen van Sallustius. Er is daar een geheime opening, die mij bekend is!’

Aan die woorden voegde haar moeder nog toe:

‘Wat uw verder verzoek betreft, beiden zullen we met u meegaan, en beiden, om Gods hulp over de dochter des martelaars af te smeeken, met u het aanbiddelijk Lichaam des Heeren ontvangen. Ik hoop bovendien, dat de heilige hoogepriester, dien wij in persoon ontmoeten zullen, u door zijn vermaningen versterken en voorlichten zal. En nu, mijn kind, begeef u aanstonds naar uw legerstede, het derde uur der eerste nachtwake (acht uur) breekt aan; bij het derde der tweede nachtwake (elf uur) zal ik u wekken. Een half uur minstens voor middernacht moeten wij ons op weg begeven; gij en uw oom kunt derhalve nog drie volle uren rusten, terwijl ik zal blijven waken en bidden. Goeden nacht, mijn kind, en zende God zijn H. Engel om uw nachtrust te zegenen!’

Meteen geeft zij Nicephora, die zich haast het moederlijk bevel te volbrengen, een kruisteeken op het voorhoofd en een kus op beide wangen. Arme moeder, het zal de laatste avondkus zijn, dien gij uw kind schenken kunt; de ure van het martelaarschap nadert met rassche schreden!

Op haar kamer gekomen, knielde de onschuldige maagd voor zeker geheimzinnig teeken neer, om te bidden. ‘Voor zeker geheimzinnig teeken?’ vraagt gij, lezer. O ja, wij bevinden ons te Rome, tijdens de eerste Christenvervolging, in een tijd waarin het den Christen door zijn overheid streng verboden was, eenige afbeelding van het H. Kruis, van het H. Sacrament of van Jesus Christus te vervaardigen; men mocht het Heilige der heiligen niet blootstellen aan de onbeschaamde en nieuwsgierige blikken der Heidenen, die daarin slechts een gelegenheid gevonden zouden hebben tot meer vervolging. Daarom waren er zekere teekenen aangegeven, die de onderscheiden geheimen van onzen heiligen godsdienst voor de ingewijden duidelijk voorstelden. Een dezer teekenen, en wel in symbolisme het schoonste, was de afbeelding van een visch, waardoor Jesus Christus, de Zaligmaker der wereld, beduid werd.

De visch heet in het Grieksch ichthus. Welnu, de vijf letters waaruit dit woord in het Grieksch bestaat, zijn juist de beginletters der woorden Jeisoes Christos, Theoe uios, Sooteir. In het Hollandsch beteekenen die: Jesus Christus, Gods zoon, Zaligmaker. Ieder in de heilige Geheimen ingewijd Christen kreeg derhalve, zoodra hij die gewijde voorstelling van een visch zag, dezelfde gewaarwordingen en gevoelens, die wij hebben bij het aanschouwen van den gekruisigden Godmensch, van het Crucifix.

Dergelijke afbeelding van een visch, in de fijnste schakeeringen met eigen hand op linnen geborduurd, had Nicephora boven haar legerstede opgehangen. Voor dat geheimzinnig teeken, dat haar aan heur bloedigen Bruidegom denken deed, aan den grooten martelaar van Golgotha, viel het onschuldig kind aanstonds op de knieën. In een kort gebed offerde zij zich geheel aan God op, ook voor het geval, dat Hij misschien het offer haars levens eischen zou; tevens vroeg zij Hem de noodige krachten, om, ten koste zelfs haars levens, in Zijne wet en de belijdenis van het Christendom te blijven volharden. Daarna dacht zij aan Attilius en bad zij ook voor hem. Ja, zij gevoelde het maar al te zeer, ze beminde dien jongeling in God; ze vreesde, hem als heiden te moeten achterlaten, wanneer de Heer haar door het martelaarschap tot zich zou roepen. Ach, mocht die arme honderdman toch vroeger of later tot het Christendom, het alleenzaligmakend Geloof, overgaan!

Nadat zij, op die wijze, korte oogenblikken een vurig gebed gestort had, zegende ze haar legerstede en zichzelf met het heilig teeken des kruises en legde zij zich geheel gekleed ter neer, om met meer spoed gereed te kunnen zijn, als haar moeder haar, na eenige uren, wekken zou. Aanstonds was zij ingeslapen, terwijl haar Engelbewaarder aan het benedeneinde harer sponde nederknielde, om, op zijn beurt, voor het arme kind te bidden.

En zie, nauwelijks had die hemelbode in het blanke gewaad en bonte wieken, haar en zijn gebed als een geurigen wierook op gouden schalen den Almachtige aangeboden, of de toekomst opende zich in een droomgezicht voor Nicephora's ontsluierde blikken. Zij bevond zich op een uitgestrekt, door zware muurgewelven omgeven plein, te midden van duizenden toeschouwers. Eensklaps werd de hemel voor haar ontsloten en aanschouwde zij den Zaligmaker der wereld, die haar wenkte. Aanstonds wilde ze naar Hem opvliegen, maar zulks was haar onmogelijk; het scheen, dat zij aan de aarde als vastgeklonken was. Toen kwam er een reusachtige tijger, die eerst eerbiedig haar voeten lekte en daarna opsprong, om haar met zijn ijzeren klauw een slag op het voorhoofd toe te brengen. Nu zag ze haar eigen bloed vloeien; bloed, dat haar kleeren met een rooden weerschijn verfde. Op hetzelfde oogenblik viel er een klein voorwerp aan haar voeten, dat zij niet vermocht te onderscheiden. Meteen bemerkte zij, dat ze een lelie en een palmtak der overwinning in haar handen droeg, en dat ze langzaam, vol glorie en onlijdelijk ten hemel vloog, met vleugelen als die van een hemelschen geest. Dan ontwaakte zij.

‘O, mijn God,’ bad ze, en zij brak in tranen uit, maar het waren tranen van vreugde, ‘o, mijn God, dat is te veel! Ik zou dan mijn bloed mogen storten voor U, ik zou eeuwig voor uw troon schitteren als maagd en martelares! Niet alleen, Heer, dat uw wil geschiede, maar, o, ik dank u daarvoor duizendmaal! Heb ik nog één verlangen, mijn God, neem dan mijn offer aan, mijn bloed en mijn leven, tot de bekeering van den armen Attilius!’

Daarna trachtte de toekomstige martelares wederom te rusten. En zie, de Engel, die aan het benedeneinde harer sponde waakte, knielde ten tweeden male neder, en ten tweeden male bad hij. Andermaal bood die hemelbode in het blanke gewaad en bonte wieken, haar en zijn tweede gebed als een geurigen wierook op gouden schalen den Almachtige aan, en andermaal opende zich de toekomst in een droomgezicht voor Nicephora's ontsluierde blikken. Nu zag zij een tuin van ongeëvenaarde pracht, die verlicht werd door gloeiende brandpalen; het waren de levende brandfakkels der Christenmartelaren, die een der avondspelen in keizer Nero's tuinen opluisterden. Aan een

[p. 107]

dier moordwerktuigen, waaraan haar oog als geboeid was, bemerkte zij een jongeling, wiens gelaatstrekken ze te midden der hem omringende vlammen niet geheel kon onderscheiden; toch meende zij die gelaatstrekken te herkennen. Terwijl ze moeite deed om den vuurgloed scherper met haar blik te doorboren, zag zij hoe plotseling uit het lichaam van dien lijdenden bloedgetuige voor Christus een witte duif omhoog fladderde, op welker borst de letter A geteekend was, door een gloriekrans omstraald en met een kruis gekroond.

Wederom werd Nicephora wakker, andermaal leekten brandende tranen, tranen van liefde voor God over hare wangen. Neen, zooveel had zij niet durven hopen! Ze kon het nauwlijks uitspreken, die A, ze gevoelde het diep in haar gemoed, ze was er zeker van, die A was de beginletter van Attilius' naam. Zij zou reeds zoo blijde geweest zijn, hem bekeerd te zien tot het Christendom; maar nu, nu zal hij zelfs de bloedgetuige worden van zijn toekomstigen Meester, van den God der Christenen. Andermaal zond zij een vurig gebed op tot haar hemelschen Bruidegom; ditmaal om Hem te bedanken voor de naderende bekeering van haar zielsgeliefde op aarde.

Daarna trachtte de toekomstige martelares opnieuw te rusten. En zie, de Engel, die aan het benedeneinde harer sponde waakte, knielde ten derden male neder en ten derden male bad hij. Vervolgens bood die hemelbode in het blanke gewaad en bonte wieken, haar en zijn derde gebed als een geurigen wierook op gouden schalen den Almachtige aan, en ten derden male opende zich de toekomst in een droomgezicht voor Nicephora's ontsluierde blikken. Ditmaal was haar visioen grootscher en angstwekkend tevens. Zij zag met het oog haars geestes hoe een zeer groot en flonkerend edelgesteente, dat zijn stralen naar de vier hoeken der wereld uitzond, langs een hobbelig en morsig bergpad omlaag rolde; het kwam al nader en nader, in een dollen, niet meer te stuiten wedloop, totdat het voor haar voeten genaderd was. Daar gekomen, opende zich eensklaps de plaats waar ze stond, en zij aanschouwde, hoe het edelgesteente, de gedaante aannemend van een menschelijk lichaam, rood van bloed en gapende wonden, in een kokenden afgrond van solfer en vuur wegzonk, terwijl een satanisch gelach weerklonk bij de woorden: ‘Het einde is gekomen! Het einde is gekomen! Wee den tiran!’ Tegelijkertijd ging de hemel open en hoorde Nicephora het harpgezang der Engelen: ‘Groot en wonderbaar zijn Uwe werken, o Heer, almachtige God! Rechtvaardig en waarachtig zijn Uwe wegen, o Koning der eeuwen!’

Eensklaps schrikte ze wakker, genade vragend zelfs voor den bloedhond, den verworger der Christenen; voor Nero, wiens ijselijk uiteinde zij aanschouwd had. Dan sluimerde ze opnieuw in, en rustte zij in de liefde haars goddelijken Bruidegoms verslonden, totdat haar zorgzame moeder haar wekken kwam, bij de derde ure der tweede nachtwake.

IV.

Reeds hebben wij een paar malen het woord catacomben gebruikt. Op het punt in die onderaardsche godgewijde gangen en krochten neer te dalen, meenen wij eenigen onzer lezers den uitleg schuldig te zijn van wat de oudheidkundigen onder den half Griekschen, half Latijnschen naam van catacomben verstaan. Veel is er over sommige ondergeschikte punten, alsmede over den tijd van haar ontstaan geredetwist. Tegenwoordig echter is alle twijfel nagenoeg opgelost en kunnen wij, aan de hand van de beide Italiaansche geschiedvorschers Marchi en De Rossi, het volgende als algemeen aangenomen beschouwen.

Drie eeuwen lang, tot den tijd (313 na Christus) dat keizer Constantijn de Groote het Caristendom geheel vrij verklaarde en het tot Godsdienst van Staat verhief, zijn de Christenen, het geheele Romeinsche rijk door, maar bijzonder in Rome en de naaste omgeving, te vuur en te zwaard vervolgd geworden. Nu en dan werd die vervolging zóó hevig, dat er door de schrijvers negen algemeene of groote kerkvervolgingen geboekt zijn.

Buiten de muren der stad Rome bestonden, van oudsher, op vele plaatsen zoogenaamde arenariae, zandgroeven, waar de nog heden in Italië overbekende roode Pouzzolaan aarde werd uitgegraven voor zooverre die tot dagelijksch gebruik benoodigd was. Deze zandgroeven echter, die meestal niet diep in den grond doordrongen, zijn niet de catacomben zelve; maar de Christenen, die in den beginne begraafplaatsen en van den tijd van Nero's regeering af, ook geheime schuilplaatsen noodig hadden, hebben deze zandgroeven, waarvan er vele als uitgeput beschouwd werden en bij gevolg verlaten waren, benuttigd, om van daar uit onderaardsche gangen en krochten te graven. In die gangen legden zij, dewijl ze zich noch wilden, noch mochten vereenigen met de heidensche lijkenverbranding, van den beginne af de lichamen hunner afgestorvenen, en later, tijdens de bloedige Kerkvervolgingen, de eerbiedwaardige overblijfselen der martelaren ter ruste. Het lag voor de hand, dat diezelfde onderaardsche en aan de heidenen onbekende verblijven, zoodra Nero's edict tegen de Christenen was uitgevaardigd, tevens dienen konden, deels tot schuilplaats der vervolgden en der priesters, deels om er, in de stilte van den nacht, de heilige Geheimen te vieren en de heilige Sacramenten uit te deelen.

In het verloop van de drie eeuwen der Kerkvervolgingen zijn er een aanzienlijk aantal dergelijke onderaardsche catacomben, krypten en kapellen gegraven geworden, die, meestal in drie afdeelingen boven elkander gelegen, hier en daar in de zandgroeven of op andere geheime punten buiten Rome, bedekte ingangen hadden. Dewijl deze verblijven plotseling langs niet verlichte trappen den grond ingingen en zich zoowel in de breedte als in de lengte kruisten, vormden zij voor niet ingewijden een onontwarbaren doolhof.

Zoodra er een ernstige vervolging dreigde, werden de kleine kerken, die te Rome in bijzondere huizen waren ingericht, aanstonds gesloten, en de heilige Dienst naar de verschillende onderaardsche kapellen verlegd. Eenige vertrouwde Christenen kenden dan de gangen, die in gebruik gesteld waren, en de kapellen waarin, alsmede de uren waarop de H.H. Geheimen daar gevierd werden; zij hadden den plicht de geloovigen te waarschuwen en te geleiden.

Het is naar een dier onderaardsche verblijven, lezer, dat wij Nicephora en hare bloedverwanten in den geest gaan vergezellen.

Op het door Eudoxia aangegeven uur verlieten onze drie bekenden, Nicephora en haar moeder gesluierd, Hippolytus met den ouden soldatenmantel over het hoofd, hunne woning: in hun donkerste kleederen gehuld, stapten ze stilzwijgend langs de door de volle maan helder verlichte straten van Rome. Alle drie hielden zij zich in de stilte huns harten bezig met den zoeten Zaligmaker, dien zij binnen weinige oogenblikken in hun verlangende harten zouden ontvangen. Zoo trokken ze door de Patricische straat, beklommen ze den Viminaalschen heuvel, en lieten ze de Praetoriaansche legerplaats aan hun rechter- en den Venustempel aan hun linkerhand. Niemand die hen in hun wandeling stoorde; in een stad van meer dan een millioen zielen verwondert het immers niemand, nachtelijke wandelaars aan te treffen.

Aan de Salariaansche stadspoort gekomen, noemde Hippolytus het oude symbolum, het wachtwoord der soldaten; aanstonds werd de ingang voor hem en de zijnen ontsloten. Dat wachtwoord luidde: Adspiciat te Omnipotens et salvet Caesar. Wat vertaald beteekent: ‘God zie genadig op u neder en de keizer neme u onder zijn hoede!’ Dat de Romeinen door het woord ‘God’ hun Jupiter, den donderaar, bedoelden, was voor Hippolytus van minder beteekenis. Wie belette dezen oprechten Christen, om, met de volste verachting voor den afgod Jupiter, onder hetzelfde woord zijn eigen drieëenigen God te verstaan?

Na eenige minuten de Salariaansche heirbaan gevolgd te hebben, trad de oude krijgsman, door de beide vrouwen gevolgd, ter zijde, in de richting van een oogenschijnlijk doelloozen bouwval. Daar bevonden zij zich voor den geheimen ingang der catacombe van Priscilla, waar later de H.H. Praxedis en Pudentiana begraven werden, en die waarschijnlijk in verbinding stond met de Priscilliaansche villa van den christen senator Pudens. Voldoende door het maanlicht geleid, zagen zij een vervallen houten deur; Hippolytus klopte daar driemaal aan, op een eigenaardige wijze.

‘Noem het wachtwoord!’ klonk het van binnen.

‘De palmboom van Jericho!’ sprak de grijsaard.

‘Geloofd zij Jesus Christus!’ klonk het andermaal, ditmaal door de geopende deur.

‘In eeuwigheid, amen!’ antwoordden de drie bezoekers.

Dezen dalen nu een duistere, aan Hippolytus welbekende trap af, en doorloopen, tastend langs den muur, een ongeveer dertig schreden lange gang, aan welker uiteinde zij een lichte schemering ontdekken. Inderdaad, nadat zij langs een tweede, kortere trap neergedaald zijn in de tweede verdieping der Priscilliaansche catacombe, zien zij een licht, dat daar, als een vuurbaak op de donkere zee, staat in de tastbare duisternis dezer onderaardsche stad. Het licht wordt vastgehouden door een der vele fossores of grafmakers, die met hun plicht de dooden te verzorgen, ook nog den plicht hebben de levenden den weg te wijzen. De man ontsteekt aan zijn baken drie kleine, aarden graflampjes en biedt elk zijner bezoekers een dezer aan.

‘En nu,’ zegt hij, ‘noem mij vóórdat ge verder gaat, het tweede wachtwoord?’

‘De zeven Machabeesche broeders!’ antwoordt Hippolytus zacht.

‘Het volgend wachtwoord, het derde,’ fluistert de fossor nog zachter, als vreesde hij door oningewijden gehoord te worden, ‘het volgend wachtwoord is: De duif uit Noë's arke!’

‘En de weg?’ verzoekt de grijsaard.

‘Volgt de derde gang links, totdat gij gekomen zult zijn onder de tuinen van Sallustius. Daar zult ge den vrede uwer zielen vinden!’

‘God zij gedankt!’ roepen de drie Christenen tegelijk.

‘Vervolgen wij onzen weg in vrede!’ bidt Hippolytus, terwijl hij vooruitgaat.

‘Ja, in den naam des Heeren!’ klinkt het uit den mond zijner beide hem volgende bloedverwanten.

Ditmaal verlicht door walmende lampjes, die ternauwernood licht genoeg geven om de bezoekers in de zeer lange gang te geleiden, gaan zij voorbij oudere en nieuwere graven, die overlangs en boven elkander in de muren uitgehouwen en alle met eenig opschrift versierd zijn. Eensklaps staan zij voor een doolhof van gangen. Zij hebben een dier hoofdverbindingen bereikt, waar de ingangen der later zoo wereldberoemde grafkapellen van een H. Caecilia, een H. Paus Callixtus, een H. Agnes en andere te zamen oopen. Wee den roekelooze, hij zij een indringer of bezoeker, die hier onbekend en onvergezeld zou ronddwalen.

Door Nicephora, die steeds met hare gedachten bij haar hemelschen Bruidegom verwijlt en zijn zuster Eudoxia gevolgd, treedt Hippolytus de derde gang binnen aan zijn linkerhand. Reeds dampt, als een verkwikkende hemelbalsem, de wierook hun tegemoet. Na weinige schreden staan zij nogmaals voor een goedgesloten deur.

‘De duive uit Noë's arke!’ klinkt het uit den mond der bezoekers.

De deur wordt geopend en de eerste diaken van Paus Linus, Constantius geheeten, verschijnt om de binnentredenden in oogenschouw te nemen. De man kent alle Christenen van Rome; onverbiddelijk wijst hij degenen af, die hem verdacht voorkomen, of die, hem onbekend, niet van een vertrouwd Christen vergezeld zijn. Het zou reeds een ernstige zaak geweest zijn, indien een verspieder tot hiertoe doorgedrongen ware; nochtans onherstelbaar was de zaak niet, men kon voor langeren tijd dezen ingang verstoppen, desnoods andere kapellen en krochten benuttigen. Ernstiger zou het geweest zijn, wanneer een delator, een

[p. 108]

krijgsavonturen, naar de schilderij van ernst zimmermann.

[p. 109]

aanklager der Christenen de H.H. Geheimen zou bijwonen; dat ware het heilige werpen voor de onreine dieren. Van daar al die uiterste voorzorgen. Als daarom, in later tijden vooral, de Christenen nu en dan in de catacomben overvallen geworden zijn, soms tijdens het H. Sacrificie, is zulks niet te wijten geweest aan ontbrekende zorg, maar aan verraders en valsche broeders.

‘Wees welkom in Christus!’ zegt de eerbiedwaardige diaken fluisterend, ‘gij oude dienaar des keizers, die thans een ware dienstknecht des Heeren zijt! Hippolytus, de Heer zij met u!’

‘God overlade u met Zijn genaden!’ antwoordt de oude soldaat.

‘Wees gegroet, gij echtgenoote van den in God gestorven Antymas; moge de Heer aan u en uw dochter loonen, wat uw echtgenoot voor Hem gedaan heeft.’

venetiaansche visschers, naar de schilderij van r. falkenberg.

‘Des Heeren wil zij eeuwig geprezen,’ zegt Eudoxia op haar beurt, met zachte stem. ‘O, moge mijn uiteinde even zalig zijn, als dat des martelaars!’

‘Gegroet ook gij, deugdzame Nicephora, bloem der christengemeente, die reeds zoovelen tot het ware Geloof in Christus gebracht hebt. Mocht ge eenmaal, zooals ik weet dat gij sinds jaren verlangt, uw vader evenaren in de standvastigheid voor de belijdenis van Christus' naam: zij het ook ten koste van uw bloed!’

‘Eerwaardige vader,’ antwoordde de zedige maagd schuchter, ‘bid voor mij; de tijd waarvan gij spreekt, is meer nabij dan velen meenen!’

(Wordt vervolgd.)