De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

Manfreda van Sorreze.
Historisch verhaal uit de 13e eeuw.

I.
De graaf van Sorreze.

Een drukkend heete zomerdag naderde zijn einde. Zwarte, dreigende wolken stegen in het westen op en bedekten de rotswanden en het dal van Sorreze met een donkeren sluier. Hevige rukwinden, de voorboden van den strijd, dien de elementen weldra zouden voeren, huilden door de hoogstammige boomen. Bliksemschichten schoten van tijd tot tijd uit den duisteren schoot der wolkenmassa en verleenden den eenzamen reiziger den aanblik van het kasteel van Sorreze, dat door de vaardige hand van den bouwmeester op de spits van een rots gebouwd was, daarmee één geheel scheen te vormen en welks vijftien torens en sterke muren zich trotsch boven den afgrond verhieven. Vreeselijke donderslagen verbraken van tijd tot tijd de doodsche stilte van het landschap, en de klokken in den hoogen slottoren begonnen door de geweldige windvlagen te luiden. In een der groote zalen van het kasteel, vanwaar men een heerlijk uitzicht had op het gansche dal, zaten op dit verschrikkelijk uur twee personen bij elkaar, die met angstige blikken den ontzettenden strijd der natuur schenen te volgen. Dezelfde gedachte scheen hen te beheerschen, maar geen woord kwam over hun lippen.

De eene dezer twee personen was een dame van ongeveer twintig jaar. Zij zat aan het venster, naaide ijverig aan een fijn wollen kleed en scheen geheel en al in haar arbeid verdiept. Een opmerkzaam beschouwer zou echter wel bemerkt hebben, dat zij van tijd tot tijd heimelijk het hoofd ophief en nu eens een bezorgden blik op het dal wierp, waar de reusachtigste boomen onder het geweld van den storm kraakten, dan weer op haar vader, die in een gemakkelijken leuningstoel zittend, bezig was de stukken van het schaakspel, dat voor hem op een kleine tafel stond, in orde te brengen. De grijsaard luisterde, het geringste gedruisch trof zijn oor, terwijl zijn hand onwillekeurig de ivoren figuren op het schaakbord door elkaar wierp.

Dikwijls stond hij op en trad naar het venster. Het dal bleef steeds eenzaam en verlaten: de regen begon te vallen en de dorstige aarde dronk gretig de zoolang verwachte droppels. Na een lang stilzwijgen zei eindelijk het jonge meisje:

‘Lieve vader, ik geloof dat daar Elzear aankomt. - Ja, hij is het, hij komt ginds achter de steile rots te voorschijn, daar staat hij al voor de poort. Hoort ge het, vader, men laat de ophaalbrug neer. Wil ik mij thans verwijderen?’

‘Neen, Manfreda, neen, gij moet blijven, gij zult dan vijf minuten vroeger weten, welk lot

[p. 79]

ons wacht. Overigens hebt gij Frankrijk int geheel uw hart lief, als ik mij niet vergis. Welnu, weldra zult gij tijding ontvangen van de Fransche ridders, die tegen ons ten strijde trekken. Verheug u daarover, Manfreda!’

Deze woorden, die op ruwen, spottenden toon werden gesproken, deden het jonge meisje verbleeken. Zij keek haar vader liefdevol, maar toch smartelijk aan en richtte toen den blik ten hemel. De deur werd geopend. Elzear, de vertrouwde bediende van den graaf van Sorreze, trad binnen. Hij maakte zijn helm los, welks glans door den regen verbleekt was, en groette zijn heer, die hem kortaf, op opgewonden toon vroeg:

‘Nu, niets nieuws?’

‘Slechte tijdingen, heer graaf, het bondgenootschap is vernieuwd, de kruisvaarders zijn talrijker dan voorheen, en de Provençalen....’

‘De Provençalen? Nu, wat is er met hen?’

‘Zij zijn verslagen, schandelijk verslagen. Allen zijn voor Castelnaudary gevlucht!’

‘Zij hebben Castelnaudary dus verlaten?.... Dat is onmogelijk!’

‘En toch is het zoo! Simon van Montfort is uit de stad getrokken en heeft de vluchtenden met het zwaard in de vuist achtervolgd.’

‘Gij liegt! Raymond van Toulouse kan niet vluchten!’

‘Hij heeft het eerst van allen de gelederen verlaten met zijn jongen zoon, dien men boeien moest, wijl hij tot het gevecht wilde terugkeeren.’

‘Edel kind!.... En de graven van Foix?’

‘Vader en zoon, Raymond, Roger en Roger Bernhard zijn met de grootste moeite aan het zwaard van Simon van Montfort ontkomen, en thans dolen zij in de bergen rond; Montfort zal weldra heer en meester van geheel Provence zijn. Zijn leger, dat elken dag door de aankomst van nieuwe bedevaartgangers versterkt wordt, die de gelofte hebben afgelegd, veertig dagen onder zijn vaandel te strijden, belegert steden en burchten. Binnen twee dagen zullen de kruisvaarders voor Sorreze staan!’

‘Dan zullen zij ondervinden met wien zij te doen hebben!’ antwoordde de grijsaard met klem. ‘Al verhindert de ouderdom mij ook te paard te stijgen om aan de spits mijner dappere wapenbroeders ten strijde te trekken, toch zal hij mij niet kunnen verhinderen, deze wallen, het erfdeel mijner voorvaderen, te verdedigen of bij haar verdediging den heldendood te sterven!’

‘Dus u denkt aan verdedigen, heer graaf?’

‘Is dit dan zoo onmogelijk? Kan de wapenbroeder van Raymond van Toulouse en Peter van Arragon naar uw meening zijn burcht niet verdedigen tegen een bende roovers, die, uit het koude, onherbergzamen noorden gekomen, zich als een bijenzwerm op het schoone Provence geworpen heeft? Mijn manschappen zijn dapper, mijn wallen en muren sterk en hecht; wat heb ik nog meer noodig?’

‘En heeft u ook aan proviand gedacht, heer graaf, om uw dappere krijgers te onderhouden?’

‘De boeren zijn verplicht daarvoor te zorgen, als hun heer strijd heeft te voeren,’ antwoordde de graaf heftig.

‘Maar zij zijn uitgeplunderd en van alles beroofd door de twee legers, die kort na elkaar hier zijn doorgetrokken. Ik verzeker u, heer graaf, in heel uw uitgestrekt gebied zult u geen dozijn zakken graan, geen vier magere koeien meer vinden. Bijna alle landerijen van Provence zijn verwoest en door de hoeven der vijandelijke paarden vertreden.’

‘Gerechte hemel!’ zuchtte de graaf.

Hij hief het hoofd op, zag Elzear met zijn zwarte, doordringende oogen aan en vroeg toen:

‘Hoe denkt gij dan daarover? Spreek openhartig!’

‘Simon van Montfort biedt den heeren van Provence, die zich met de Kerk willen verzoenen en hem als leenheer willen erkennen, zeer aannemelijke vredesvoorwaarden aan.’

‘Zwijg! Laat me nooit meer zulk een voorslag hooren! Verneem dan mijn laatste woord: Noch Fulco, noch Simon zullen mij ooit voot hen de knie zien buigen. Ik zal sterven zooals ik geleefd heb, zonder verraad en zonder lafheid!’

‘En moet Manfreda dan uw gevaren deelen?’

De vader wierp een blik op zijn kind. Manfrida had oplettend het gesprek der beide mannen gevolgd, zonder echter ook slechts éénmaal het hoofd op te heffen. Alleen het beurtelings rood en bleek worden harer wangen verried haar gemoedsbewegingen.

Nadat de graaf haar een oogenblik had aangestaard, antwoordde hij:

‘Ja, mijn lot zal ook het hare zijn. Manfreda zal mij niet verlaten....’

‘Heer graaf, de dood kan niet verschrikkelijker zijn, dan zulk een besluit!’

‘Liever den dood dan de schande!’

Manfrida was bij deze laatste woorden niet verbleekt. Haar vader zag haar met treurige voldoening aan. Zij stond op, ging naar hem toe, viel voor zijn voeten neer en kuste zijn hand, als wilde zij daardoor te kennen geven, dat zij het geheel eens was met de woorden, die hij zooeven gesproken had. Daarna verwijderde zij zich uit de zaal en liet de beide oude krijgers ongestoord de middelen om den burcht te verdedigen, bespreken.

II.
De kruistocht in Provence.

Onder alle landen van Europa, wier bloei en welvaart door burgeroorlogen werden vernietigd, was Provence het schoonste en het ongelukkigste. Een gevaarlijke kankerwonde verteerde zijn levenskracht; vuur en zwaard waren de eenige heelmiddelen geweest, die ruwe, barbaarsche handen het gebracht hadden. Met andere woorden: Provence werd toenmaals door een talrijke, gevaarlijke en verwaten sekte bezocht. Als we hier van Provence spreken, bedoelen wij niet alleen de tegenwoordige provincie van dien naam, maar ook Languedoc, Aquitanië en Foix; - de heerlijke streken, de eenige overblijfselen van het verwoeste rijk der Galliërs, die de beschaving en de wetenschap der oude Romeinen als een kostbaar kleinood bewaard hadden. De ketterij der Arianen, die in de vierde eeuw ont staan was, had in deze streken, zoo berucht in de geschiedenis der godsdienstoorlogen, nog sporen achtergelaten; en toen tegen het einde der twaalfde eeuw de ketterijen der Waldenzen en Albigenzen in het zuiden van Frankrijk zich begonnen te verbreiden vonden zij in Provence aanstonds talrijke aanhangers. Deze nieuwe sekten hadden van de Manicheën het geloof aan een tweevoudig Opperwezen overgenomen: de een als de bron van alle goed, de andere de bron van alle kwaad. Zij beweerden dat de ware Kerk van Constantijn vernietigd was en zij de wederopbouwers der ware Kerk en de beschermers der Bruid van Jesus Christus waren. Zij schaften het priesterschap af en verhieven iederen mensch tot de waardigheid van priester en Paus.

Deze ketterij, die door de schandelijke zeden harer aanhangers zichzelf den ondergang zou hebben berokkend, zou, als zoovele andere aanslagen tegen de rots van Petrus, van korten duur geweest zijn, hadde zij geen ondersteuning bij den voornaamsten adel van Provence gevonden, wiens bedorven zeden door de reine leer der katholieke Kerk streng afgekeurd en berispt werden.

Raymond IV, graaf van Toulouse, een neef van den grooten kruisvaarder, stond aan de spits der Albigenzen. Zijn neef Roger, graaf van Beziers, opende hem zijn steden en vestingen, en verdedigde hem zelfs tegen den H. Stoel. De graven van Foix lieten hem in de ongenaakbare rotsen en holen der Pyreneën wonen. Bijna alle van deze vorsten afhankelijke leenmannen beschermden niet alleen de ketters, maar namen ook hun ketterij over en trachtten die overal te verbreiden.

Maar in bange tijden roept God ook wakkere mannen in het leven. Op den Stoel van Petrus zetelde toenmaals Paus Innocentius III, die aan groote wijsheid onwankelbaren moed en standvastigheid paarde. Nadat hij door zijn apostolische brieven en door de prediking zijner legaten alle middelen van zachtmoedigheid en verzoening had uitgeput, dwong een ontzettende gebeurtenis hem te gelijk het woord en het zwaard te gebruiken.

Peter van Castelnau, legaat van den H. Stoel, was door de ketters vermoord, en de goddelooze booswicht, die den dienaar Gods den doodelijken slag had toegebracht, Jan van Besles, vond een toevluchtsoord aan het hof van den graaf van Toulouse. Toen wendde de Paus zich tot koning Philips Augustus, den leenheer van Provence, wien hij o.m. schreef:

‘Sta op, soldaat van Jesus Christus! Sta op, christenvorst! Het bloed van den rechtvaardige roept om wraak!’

De koning van Frankrijk riep zijn vazallen ten strijde tegen de Albigenzen. Weldra was een talrijk leger op de been gebracht en trok naar Provence. Raymond, door dit bericht ontsteld, smeekte aanstonds zich met de Kerk te mogen verzoenen. Hij volbracht de openlijke boete, die de legaat Milo hem oplegde, en trok met de koninklijke troepen vereenigd tegen het graafschap Beziers op.

De Voorzienigheid had den graaf Simon van Montfort, het toonbeeld van een vroom en dapper ridder, aan het hoofd van dezen kruistocht geplaatst. Als verdediger der H. Kerk wreekte hij haar gesmade rechten en, dank zijn overwinnend zwaard, erkende hem bijna het gansche gebied van Beziers als heer en meester. Maar toen graaf Roger, die op zijn kasteel te Carcassonne gevangen zat, was gestorven, wilde Peter van Arragon met zijn graafschap beleend worden, en diens weigering was de eerste schakel van een lange keten, het begin van tallooze onzalige gebeurtenissen.

De edelen van Provence verlieten de partij van den graaf van Montfort, en de kruistocht begon niet meer tegen enkele opstandelingen, maar tegen alle ridders van Provence, die hun vaderland wei is waar trouw bleven, maar hun geloof en hun geestelijk vaderland verrieden.

Simon van Montfort nam de stad Lavaur in, zag de troepen van Provence voor Carcassonne, dat hij verdedigde, vluchten, en om de partijhoofden tot onderwerping te dwingen, belegerde hij alle burchten, nam elken vijand gevangen en liet dien over aan de bewaking zijner getrouwen.

Op deze wijze verschafte hij zich leenmannen, zonder eigenlijk zelf leenheer te zijn. Gedurende den tijd van zijn krijgsmansloopbaan hadden de gebeurtenissen plaats, die wij hier willen vertellen. Maar alvorens wij hiermee beginnen, moeten wij den lezer nog even aan een man herinneren, een vriend van den graaf van Montfort, die evenals deze een verdediger der H. Kerk was. Deze man echter voerde in plaats van het zwaard het kruis als wapen; hij sprak alleen om te overtuigen en te zegenen, niet om te gebieden. Hij werkte niet voor eigen roem, maar voor dien van den Allerhoogste, en zijn liefdevolle ernst, meesleepende welsprekendheid, gepaard aan een streng, werkzaam leven, bekeerden meer zielen tot het ware geloof, dan de arm en het zwaard van Simon van Montfort: wij bedoelen den grooten ordestichter, den H. Dominicus Guzman.

(Wordt vervolgd.)