De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 16

Een uur van onbedachtzaamheid,
door Aniger.

I.

Het is winter. Een koude noordenwind giert door het bladerloos geboomte; de grauwe hemel, door slechts enkele sterren verlicht, dreigt met sneeuw. Het is Vastenavond-Zondag, dus wat jong is, joelt en vermaakt zich elk op zijn wijze. De carnavalsdagen zijn nog altijd de dagen van jool en pret en, helaas, ook de dagen van dronkenschap en bandeloosheid.

Maar, neen - niet al wat jong is joelt! Laat ons die nederige woning daar eens binnentreden. De afgebrokkelde schoorsteen en het halfversleten dak wijzen op de betrekkelijke armoede der bewoners.

Maar laat ons binnengaan. Daar heerscht echt Hollandsche zindelijkheid: de steenen vloer is frisch geschrobd en met zuiver wit zand bestrooid; een vaardige hand heeft het om de tafel en langs de wanden zelfs in sierlijke kringen en figuren weten uit te strooien. Op de armoedige meubeltjes is geen spoor van stof te ontdekken. Het ijzerwerk daar bij den haard en het koperen beslag op die oude kast, dat blinkt alles als zilver en goud. De helderwitte muren en de vlekkeloos reine rolgordijnen, het wijst alles op de aanwezigheid eener vrouwenhand, die weet te poetsen en te reinigen.

Vrouw Martens en haar dochter Mina, de bewoners van het huisje, eindigen juist hun eenvoudig avondmaal. Met gevouwen handen danken zij den Gever van ‘ons dagelijksch brood’ voor de genuttigde spijs. De oude vrouw staat op en zet zich bij den haard, waarin een knappend houtvuur brandt.

‘Ik zal er nog maar wat opleggen, Mina,’ zegt zij, ‘het is zoo koud.’

En na het vuur behoorlijk voorzien te hebben van voedsel, neemt zij haar bril en een oud kerkboek en zet zich aan het warmste plekje van den haard om te lezen.

Mina neemt intusschen de tafel af en daarna haalt zij de laatste aflevering van de Illustratie voor den dag en gaat aan tafel insgelijks zitten lezen. Dat is haar gewone bezigheid Zondagsavonds. Door de week komt er niets van; dan moet zij met rusteloozen ijver de naald hanteeren om voor haar en hare moeder den kost te verdienen. Want de kostwinner van het gezin, de vader van Mina, een braaf metselaar, is niet meer onder de levenden.

Mina zet zich dan aan tafel om te lezen, maar weldra dwalen hare blikken af van het papier. Met de ellebogen op de tafel geleund en het hoofd tusschen de handen, waarvan de vingers ten halve schuil gaan in de dikke, zwarte lokken, zit zij daar te peinzen. Haar donkerblauwe kijkers staren doelloos voor zich uit; een glimlach speelt bij wijlen om haar lippen en toovert te gelijk twee aardige kuiltjes in haar frissche wangen. Als een schilder haar daar had neergezet om hem tot model te dienen, hij had haar geen bevalliger houding kunnen geven!

Waar denkt zij aan, het vier-en-twintigjarige meisje? Van waar die glimlach? Haar geest is niet meer in het kleine kamertje, maar toeft bij den wakkeren jonkman, die welhaast haar echtgenoot zal zijn.

‘Mina,’ had Karel straks gezegd, toen zij samen uit de kerk kwamen, ‘tegen acht uur kom ik wat praten. Ik zal voor moeder een lekkeren Vastenavondkoek meebrengen en ik zal u ook niet vergeten.’

En hem vriendelijk aankijkend, had zij geantwoord: ‘Dat is goed, Karel.’

De herinnering aan die eenvoudige woorden van den jonkman, welke zooveel genoegen in haar gemoed hadden opgewekt, bracht nu nog dien glimlach op haar lippen.

Maar, het is al acht uur, zoo vervolgt zij in gedachten, waar zou hij blijven? Maar, kom, op een minuut of vijf kan men dat nooit weten; het weer is ook zoo slecht. Laat ik gauw dit stukje uitlezen en onderdehand is hij er.

‘Moeder,’ vervolgt zij luide, ‘denkt gij wel aan 't vuur?’

‘Ja zeker,’ antwoordt de oude, en legt er nog wat hout op.

Mina vervolgt haar lectuur, doch niet lang of met een uitdrukking van ongeduld en ongerustheid tevens, heft zij de blauwe kijkers alweer op naar de wijzers der groote Friesche klok. Al halfnegen! Waar zou hij toch blijven? Zou er thuis iets niet goed zijn? Zou hem een ongeluk overkomen zijn? Maar neen, wat zou hem kunnen treffen? Kom, laat ik niet zoo ongeduldig zijn, maar liever nog wat lezen; maar onophoudelijk gingen hare oogen van het papier naar de wijzerplaat.

Waar zou hij toch blijven? Wat zou er toch gebeurd zijn? Haar ongerustheid nam gestadig toe. De lange wijzers der oude, trouwe huisklok vervolgden intusschen onverpoosd hun emdeloozen weg en daar klonken negen slagen! Zij schrok! Waarom wist zij zelf niet, maar 't werd haar te bang op den stoel; zij stond op.

De oude vrouw was intusschen ingedommeld. Des te erger; Mina zou zoo graag eens met haar praten, doch zij wilde de rust der oude niet noodeloos verstoren. Zij rakelde het vuur wat op. Daar werd de slaapster wakker van.

‘Moeder, het is al negen uur,’ zeide zij haast onwillekeurig.

‘Zoo,’ zeide vrouw Manders geeuwend, ‘en is Karel er nog niet?’

‘Neen, moeder,’ antwoordde Mina, terwijl zij haar moeder half vragend, half angstig aankeek, als wilde zij weten of deze haar ongerustheid deelde of misschien een verklaring voor Karels wegblijven zou geven, waaraan zij tot heden niet gedacht had.

‘Het wordt laat,’ zeide vrouw Martens alleen.

‘Och! moeder, als er maar geen ongeluk gebeurd is, hij had zoo zeker beloofd om acht uur hier te komen.’

‘Kom kind, wat zou hem overkomen zijn. Hij zal zoo dadelijk wel komen.’

Men wachtte en bleef wachten; het werd tien uur, halfelf, elf uur, maar Karel bleef weg.

II.

Het is druk in de herberg ‘het Zwaantje.’ Door de half openstaande deur stroomt een wolk van stol en tabaksrook naar buiten. Een luid gejoel van heftig gesproken woorden, waarboven nu en dan een stem uitkomt, die beproeft een populair kermislied aan te heffen, dringt tot buiten door. Nu een vloek, dan een scheldwoord en eindelijk een sarcastische lach. Zouden wij het wagen binnen te treden in dien kring? Komaan, moed gevat, lezer! Overwin een oogenblik uw af keer van zulke tooneelen en volg mij.

Ik zal u even rondleiden in dat ongewoon gezelschap. ‘Overal kleeft leering aan,’ zegt Beets, hier valt waarschijnlijk ook wel een les te trekken. Wij bevinden ons dan omstreeks halftien 's avonds in een dorpsherberg van den tweeden of derden rang. De bezoekers zijn bijna allen lieden uit den werkmansstand. Zie eens rond! Kijk eens in die roode, wildstaande oogen van de meesten hunner. Hoevelen zouden er nog onder hen zijn, die spreken en handelen met volle bewustzijn? Enkelen zitten, enkelen staan, allen praten te gelijk met luider stem en meest met het glas in de hand.

Daar bemerken wij een jonkman van omstreeks zes-en-twintig jaren, midden in een groepje. Hij praat heftig, maakt opgewonden, dreigende gebaren tegen een der omstanders.... hij heeft twist. Zijn oogen staan woest, hij drinkt gulzig, morsend over vest en broek. Het is Karel, hij is dronken! Hoe is hij daar gekomen, de brave jongen? Hoe heeft hij zich zelf en zijn aanstaande vrouw zoo kunnen vergeten? Het is volstrekt de gewoonte van den oppassenden jongen man niet, zijn tijd in de herberg door te brengen, ook Zondags niet, dat weet ieder, die hem kent.

Hedenavond, toen hij het ouderlijke huis verliet, was ‘het Zwaantje’ ook geenszins het doel van zijn uitstapje; zijn hart klopte zoo blij, zoo vreugdevol; het genoegen, dat hij daarbinnen gevoelde, spiegelde zich zoo duidelijk op zijn gelaat af; neen, hij ging naar vrouw Martens, naar Mina. Maar pas op weg, kreeg hij gezelschap van een paar jonge ge-

[p. 39]

zellen, die met hem op denzelfden timmermanswinkel werkten.

‘Hé, Kareltje, dat treft! Vooruit, ga mee naar “'t Zwaantje”; het zal er van avond lollig zijn!’

‘Zoo,’ zegt Karel, ‘ik heb geen tijd van avond.’

‘Kom, kom, gekheid; je moet zeker weer naar Mina, jij oolijkert! Vooruit maar, uw zwartje zal u over een uur nog wel ontvangen! Of mag je soms niet voor haar?’

Daar had men Karel in zijn zwakke zijde aangetast: plagen kon hij niet lijden. Om dus te toonen, dat hij wel mocht, zou hij eens even meegaan. Doch eventjes slechts, een kwartier maar.

‘Drie bier,’ riep een der gezellen, zoodra zij het buffet bereikt hadden, tot de juffrouw. Men klonk en dronk op volksmanier. En daar Karel een ongewone verschijning in ‘het Zwaantje’ was, hadden zich weldra enkelen om hem verzameld.

‘Komaan,’ riep een der snuiters, ‘breng nog “een rondje” ter eere van onzen Karel; als hij dan tegen Mei zijn bruiloft viert, worden we ook stellig allen genoodigd.’

Karel lachte eens en dronk weer. Maar ze hadden hem nu al enkele malen getrakteerd, hij kon nu toch niet vertrekken zonder eerst ook te onthalen. Dat zou hij gauw doen en dan weg. De glazen werden weer gevuld en ook al spoedig weer geledigd en Karel maakte aanstalten om heen te gaan.

‘Ho, ho,’ kwam een lange kuipersgezel tusschenbeide, terwijl hij tegen de anderen een oogje knipte en Karel bij den mouw pakte, ‘je hebt met hen geklonken, nu zult ge het mij toch niet weigeren. Vlug, juffrouw, giet die glazen nog eens vol!’

De anderen begonnen te zingen en te joelen om hem heen en eer hij een verstaanbaar protest had uitgebracht tegen die feitelijke belemmering zijner persoonlijke vrijheid, stond het volle glas alweer voor hem. Nogmaals drinken. En aldoor werd hij geplaagd met ‘zijn zwartje.’ O, dat plagen!

De aardigheden, die men op dat punt ten beste gaf, werden er niet mooier op en al lachende en schreeuwende wist men den jongen, die, door den drank verhit, al wat bits begon te worden, telkens terug te houden, als hij wilde heengaan. De snuiters hadden 't er op aangelegd Karel ‘aan den plak te houden’ en hem eens een ‘smeer in te jagen.’ En hun heilloos plan gelukte.

‘Zie,’ zoo hooren we hem eindelijk roepen boven al 't gejoel uit, ‘dat is 't laatste glas. En nu ga ik heen,’ vervolgde hij, toen het glas geledigd was. En een lang niet vriendelijken blik op den langen kuiper werpende, voegde hij er bij: ‘En laat niemand nog beproeven mij dat te beletten.’

‘Kom, kom,’ begon de lange slungel weer, ‘maak je zoo dik niet, ventje. Het “zwartje” ligt toch al lang te bed en denkt niet meer aan je.’

Dit zeggende wil hij Karel weer bij den arm terughouden, maar nog vlugger heeft deze, door het laatste gezegde woedend geworden, hem een muilpeer gegeven, dat hij achterover tuimelt! Daar vliegt alles op de been, allen dringen op de twistenden aan en de kastelein, die van zijn gasten liever dubbeltjes dan stuk geslagen glazen ontvangt, duwt de vechtenden de straat op.

De lange kuiper, aangehitst door enkele drinkebroers, om zich van zoo'n ‘lummel’ niet te laten slaan, is opgekrabbeld en schuimbekt van woede.

Karel is letterlijk dol van drift en toorn. En zoo wordt daarbuiten, beneveld door den drank, de bedroevende scène al vloekende en tierende voortgezet. Men slaat en schopt tot eindelijk de kuiper met bloedend hoofd neerstort! Karel ziet het nauwelijks, hij is blind, hij is razend, de anders zoo bedaarde jongen...

Daar verschijnt de politie, zooals gewoonlijk wel tegenwoordig om een gepleegde misdaad te straffen, maar niet om een dreigende misdaad te voorkomen. Hij wordt opgepakt en naar het arrestantenhok vervoerd, waar hij weldra zijn roes begint uit te slapen.

III.

De nacht was voorbijgegaan zonder dat Mina Manders een oog gesloten had. Al vroeg was zij den volgenden morgen ter been. Wat een onrust kwelde haar! Gauw koffie gezet voor moeder en haar een boterhammetje klaar gemaakt, zelf haastig een kopje gedronken en dan, moeder het hare aanbiedend, zegt zij:

‘Moeder, ik zal eens gauw den japon, dien ik Zaterdagavond heb afgemaakt, naar juffrouw Roggemans gaan brengen.’

De liefde is vindingrijk! Juffrouw Roggemans was de bakkerin tegenover het stadhuis, een goedhartige, dikke bakkersweduwe, die gaarne praatte en alle nieuwtjes wist. Als Karel gisteren op een of andere wijze wat overkomen was, moest zij het weten. Zoo had Mina geredeneerd. Zij zou bij Karel aan huis wei zijn gaan vragen, maar ‘dat stond zoo gek’, 's morgens zoo vroeg, en toch kon zij onmogelijk langer de onzekerheid verduren. Reeds den geheelen nacht had zij zich het hoofd gekweld met allerlei gissingen, zij moest nu weten, wat de reden was van Karels wegblijven.

Terwijl die laatste gedachten haar door het hoofd vliegen, heeft zij een wollen doek om hals en schouders geslagen en gaat de deur uit. De 's nachts gevallen sneeuw piept onder haar voeten, het is koud, en haastig stapt zij voort. In een kwartier is zij in de nabijheid van het raadhuis gekomen.... Wat is dat daar een drukte, al zoo vroeg? Wat moet al dat volk daar toch? Zie, de straatjongens kijken door de traliën van het arrestantenhok. Br.... zij rilt. Twee politiemannen gaan naar binnen. Een oogenblik heeft dat ongewone schouwspel haar gedachten van Karel afgetrokken, maar spoedig komt hij weer voor den geest.

Hè, wat is dat akelig, denkt ze bij zichzelf, in de gevangenis te zitten. Als haar Karel daar toch eens ooit.... Foei! hoe kom ik toch op dat akelig denkbeeld: de arme jongen heeft nooit een vlieg kwaad gedaan, zoo denkt zij voort, zichzelf berispende.... Maar wat kijkt dat volk haar toch aan? Waarom steken zij de hoofden bij elkaar om te fluisteren, terwijl zij haar zijdelings aanzien? Daar gaat de deur open. De gerechtsdienaars leiden een geboeide tusschen zich.... Groote God!.... Dat kan niet waar zijn.... Neen!.... Nog eens ziet zij op.... Genadige Hemel, ja, hij is het!

Een hartverscheurende kreet ontsnapt haar borst. Dan ijlt zij voort, doodsbleek, zinneloos. O God, o God! Karel een misdadiger, Karel in de gevangenis, geboeid tusschen twee gerechtsdienaren. O! wat een schande, wat een ellende! Zij ijlt vooruit tot in de woning harer moeder en valt daar bewusteloos op een stoel neer.... Toen zij de oogen weer opende, stond haar moeder en een paar buurvrouwen naast haar. ‘Is het waar, moeder?’ vroeg zij zacht. De oude vrouw omhelsde haar en barstte in tranen uit. Het was waar, Mina had niet gedroomd.

IV.

Het is twee jaar later, dat wij nogmaals een bezoek brengen onder het nederig dak van vrouw Manders. Het is Zaterdag voor Vastenavond. Daar zit de oude vrouw nog en koestert in haar schoot een kind, dat voor een paar maanden het eerste levenslicht aanschouwde. Het is haar kleinkind, Mina's zoontje. Mina, terwijl zij een liedeke neuriet, is in het schemeruur het avondeten aan 't klaar maken en werpt van tijd tot tijd een blik en een glimlach op haar kind, waarin zij al haar moedervreugd en al haar moedertrots legt.

Wij moeten den belangstellenden lezer een paar stappen terugvoeren om hem dien verrassenden toestand te verklaren.

Karel was gevankelijk weggevoerd en verscheen weldra voor den rechter om zich te verantwoorden over de feiten, welke dien gedenkwaardigen Vastenavond-Zondag waren voorgevallen. Doch de gekwetste kuiper was intusschen geheel hersteld. De verwonding, welke hij had opgeloopen, was niet van ernstigen aard geweest en hij bezat rechtschapenheid genoeg, om voor de rechtbank de ware toedracht der zaak onverdraaid bloot te leggen, zonder zichzelf al te zeer te verontschuldigen. Dit, gevoegd bij het gunstig getuigenis, dat de burgemeester der plaats aan den officier van justitie had overgelegd en dat door alle getuigen volmondig bevestigd werd, maakte, dat hij met een lichte straf vrij kwam. Weldra verscheen hij weer in 't dorp en zijn eerste bezoek was voor Mina.

Snikkend omhelsde hij haar, snikkend liet zij haar hoofd rusten op zijn krachtigen schouder. ‘O, Karel!’ bracht zij uit.

‘O, Mina!’ zuchtte hij terug, ‘nimmer zal nog een druppel jenever over mijn lippen komen.’

Een maand later had de band des huwelijks die trouwe harten verbonden.... Deze avond was een Zaterdagavond, zeiden wij, en Karel had zijn weekgeld ontvangen.

‘Kom,’ haalden zijn makkers aan, ‘laat ons in “'t Zwaantje” eerst een slokje nemen. Het zit er aan. Kom, om den Vastenavond in te leiden.’

Maar Karel deed of hij 't niet hoorde en stapte door. En terwijl de linkerhand zijn kort aarden pijpje bestuurde, hield de rechter de wacht over de guldens, die zachtjes rammelden in zijn broekzak. Daar thuis wachtte Mina hem met 't avondeten en den kleinen Karel.

Kon hij bij de gedachte aan die goede schepsels, aan het stil tooneel van huiselijken vrede en geluk, wel een dubbeltje uitgeven voor een borrel en een uur van zijn tijd verliezen in de herberg? Neen, het gezicht van zijn lachende vrouw en zijn aanminnig kind is hem meer waard dan 't genot (?) van een glas jenever. Eén les is Karel voldoende geweest: dien Vastenavond-Zondag vergeet hij zijn leven niet en gaandeweg komt nu de herinnering daaraan weer bij hem op. Hij weet niet of hij dien avond vloeken moet of zegenen, hij weet alleen, dat hij er meer uit geleerd heeft, dan uit tien lezingen over drankmisbruik. - En als hij ooit aan een jonggezel een raad geeft, is het deze: Houd u af van den drank!

In zijn eigenaardige werkmanstaal geeft hij hem dan ongeveer 't volgende te verstaan: De alcohol ontneemt den mensch zijn menschelijkheid, hij wekt zijn dierlijke lusten op, hij ontaardt, vernedert hem, hij brengt hem ten verderve. Hij maakt van den wijze een gek, van den zachtmoedige een wreedaard, van den sterke een zwakke, van den ijverige een luiaard. Hij ondermijnt het lichaam en den geest beide. Hij is de verwoester van uw huiselijk geluk, de schrik uwer vrouw, het ongeluk uwer kinderen, in één woord: de kanker, die knaagt aan het zedelijk en stoffelijk welzijn van den werkman.